[HNMCT] - Triều Trần thay thế triều Lý đúng lúc nhiều nước châu Á và châu Âu đang phải đối phó với sự xâm lược, bành trướng của đế chế Mông Cổ. Trung Quốc cũng bị xâm lược và sáp nhập vào đế chế này thành đế quốc Đại Nguyên.
Sau nhiều lần cho sứ giả sang đe dọa, năm 1258, đế chế Mông Cổ kéo quân xâm lược Đại Việt. Trước sức mạnh của kẻ thù, triều đình nhà Trần đã dùng kế “thanh dã” đánh giặc. Vua Trần Thánh Tông ra lệnh cho hoàng tộc, các quan và gia đình họ cùng dân chúng 61 phường trong kinh thành rút khỏi Thăng Long.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, dân chúng kinh thành sơ tán để đánh giặc. Triều đình cho chuyển tất cả các kho tàng, của báu với mục đích không để thứ gì lọt vào tay giặc. Công lao to lớn này thuộc về Linh từ Quốc mẫu Trần Thị Dung, vợ của Thái sư Trần Thủ Độ, người sáng lập ra triều Trần và là linh hồn của cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ nhất. Bà đã tổ chức cho hoàng gia, các gia đình tướng sĩ đang chiến đấu ngoài mặt trận rời khỏi kinh thành an toàn. Tại nơi sơ tán, bà sắp xếp lại cuộc sống, đồng thời cho dân chúng thu gom vũ khí, cung cấp cho quân đội.
Quân giặc ào vào chiếm được kinh thành dễ dàng mà không gặp phải sự kháng cự nào, nhưng chúng bất ngờ vì Thăng Long chỉ là tòa thành trống rỗng. Chúng cho quân lùng sục, song bao trùm 61 phường là không gian lặng im không tiếng gà gáy, không tiếng chó sủa khiến chúng hoang mang lo lắng. Chúng chỉ tìm thấy trong ngục thất những tên sứ giả bị trói chặt, trong đó có những tên đã chết. Đó là những sứ giả được phái sang dụ dỗ, đe dọa, buộc triều Trần phải đầu hàng. Chúng bị đánh bật khỏi kinh đô sau trận chiến ở Đông Bộ Đầu [khu vực đầu Hàng Than, Hòe Nhai ngày nay] vào ngày 29-1-1258. Đó là trận quyết chiến chiến lược. Thua trận, quân Mông Cổ buộc phải rút khỏi Thăng Long, và trong cuộc chiến này, chúng chỉ chiếm được Thăng Long trong 11 ngày [từ ngày 18-1 đến 29-1-1258].
Lần thứ hai, năm 1285, quân Nguyên xâm chiếm Đại Việt và Thăng Long là đích cuối. Chúng chiếm được kinh thành, nhưng “cung thất nhẵn không”, chỉ tìm thấy những tờ chiếu của vua Nguyên bị xé bỏ. Không để cho quân giặc có thời gian định thần, quân dân Đại Việt đã phản công kẻ thù tại bến Hàm Tử, Chương Dương, Tây Kết ở phía nam Thăng Long. Cùng với đó là trận thọc sâu vào phường Giang Khẩu [đầu phố Hàng Buồm ngày nay] do Trung Thành Vương chỉ huy, buộc quân địch phải tháo chạy. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai này, Thăng Long bị chiếm hơn 3 tháng [từ ngày 18-2 đến cuối tháng 5-1285].
Buộc phải rút khỏi Thăng Long nhưng quân Nguyên vẫn không từ bỏ dã tâm xâm chiếm Đại Việt. Ngày 2-2-1288, giặc lại chiếm Thăng Long lần thứ ba nhưng chúng không thể tiêu diệt được triều đình và quân đội nhà Trần. Chiến lược đánh nhanh, thắng nhanh và cướp lương thực nuôi quân thất bại, đẩy quân Nguyên vào tình thế khó khăn. Chúng điên cuồng tàn phá kinh thành và sục sạo ra các vùng xung quanh để cướp bóc lương thực nhưng vấp phải lối đánh du kích khiến chúng hoảng loạn.
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, làng Cổ Sở, tên Nôm là Kẻ Giá [nay là xã Yên Sở và Đắc Sở, huyện Hoài Đức] là một làng chiến đấu tiêu biểu. Sách chép: “Khoảng niên hiệu Nguyên Phong [1251 - 1258] đời Trần, người Thát Đát vào cướp. Đi đến địa phương này, ngựa khuỵu chân không đi được, dân chúng ra đánh, chém được đầu giặc, quân giặc chạy tan. Khoảng năm Trùng Hưng [1285 - 1293], giặc lại vào cướp, đi đến đâu cũng đốt phá mà ấp ấy vẫn như được che chở, không bị xâm phạm mảy may”. Ngựa của giặc bị khuỵu chân là do dân Cổ Sở đào hầm đánh bẫy. Làng này chỉ cách Thăng Long mấy chục dặm, dân bám làng, bám đất, đánh cho chúng tan tác. Chủ soái của giặc là Thoát Hoan từng ngấm đòn thất bại trước đây vội rút quân về Vạn Kiếp. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ ba, quân giặc chỉ chiếm được Thăng Long trong 32 ngày [từ ngày 2-2 đến 5-3-1288].
Trên đất Hà Nội hiện còn dấu tích của 3 lần kháng chiến chống Nguyên Mông, đó là đình Giảng Võ [ngõ 612, đường La Thành, phường Giảng Võ, quận Ba Đình], thờ Bà Chúa Kho. Tương truyền, bà là người giữ kho của triều Trần, đã cất giấu, phân tán của cải, lương thực trong kho, quyết không để lọt vào tay giặc. Một dấu tích khác là đình làng Ngọc Hồi [xã Ngọc Hồi, huyện Thanh Trì] thờ 3 anh em họ Lỗ. Theo thần tích, họ đã chiêu mộ quân lính đánh giặc cùng với triều đình.
Với tài tổ chức của các vua Trần và đội ngũ tướng soái tài ba cùng dân chúng Thăng Long anh dũng, quân dân Đại Việt lập nên chiến công 3 lần chiến thắng quân xâm lược Nguyên Mông hùng mạnh.
Đất nước Đại Việt dưới thời nhà Trần rất nhỏ bé. Nhưng chúng ta 3 lần đánh tan đế quốc Nguyên Mông. Đặc biệt, trận thủy chiến trên sông Bạch Đằng quả là trận đánh lịch sử bằng một chiến công đầy vĩ đại.
| Khu di tích Bạch Đằng giang. Ảnh: Hà Nội mới |
Vĩ đại bởi cha ông ta, dưới tài chỉ huy của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn đã biết vận dụng quy luật thủy triều để đánh giặc. Sự vĩ đại còn ở chỗ làm sao lừa được quân Nguyên Mông vốn hùng mạnh nhất thế giới khi đó. Kỳ lạ ở chỗ cả thế giới đều chưa quên quân nhà Nam Hán và nhà Tống đều đại bại do bị sập bẫy trên đoạn sông này.
Vậy mà không lẽ quân Nguyên Mông không đọc sử sách sao? Song, việc quân tướng nhà Trần cho “đóng cọc” hay “đặt cọc” trên sông để giặc sập bẫy đến nay vẫn còn là một dấu hỏi lớn.
Người đam mê tìm hiểu vũ khí của cha ông
Kỹ sư chế tạo vũ khí Vũ Đình Thanh hiện làm việc cho cơ quan nghiên cứu sản xuất Almaz trong tập đoàn vũ khí Almaz Altey của LB Nga. Anh vốn đam mê tìm hiểu truyền thống cha ông xưa đánh giặc bằng vũ khí gì.
Anh đã từng tìm hiểu về vua Quang Trung - Nguyễn Huệ, một nhà quân sự đại tài không chỉ về khả năng thao lược đánh giặc ngoại xâm mà còn là nhà khoa học kỹ thuật quân sự tài ba khi biết chế tạo vũ khí hóa học phốt pho từ phân dơi [có chất phốt pho] mà chúng ta quen gọi là hỏa cầu để tiêu diệt địch.
| Kỹ sư Vũ Đình Thanh trình bày quá trình nghiên cứu phục dựng nỏ thần An Dương Vương với cán bộ Bảo tàng Quân đội, tháng 5/2020. Ảnh: Quốc Phong |
Anh cũng từng bỏ ra cả một năm vừa qua để tìm hiểu kỹ thuật làm nỏ Liên Châu của triều đại An Dương Vương. Chiếc nỏ được xem là Nỏ Thần vào 2.300 năm về trước. Khi bắn chỉ một phát mà Nỏ Thần nhả ra cả chục mũi tên đồng và bay xa hàng trăm mét là chuyện hoàn toàn có thật.
Kỹ sư Thanh muốn người Việt hôm nay cần tự hào và cả thế giới biết rằng, truyền thuyết đã trở thành thực tế. Anh đăng ký sở hữu trí tuệ công trình nghiên cứu nói trên tại cả Việt Nam lẫn nước ngoài [CH Serbia]. Anh cũng đã xin phép tổ chức hội thảo khoa học tại Trung tâm Hà Nội học trong Hoàng Thành Thăng Long vào tháng 6/2020.
Sau đó, anh liên tục cải tiến nỏ bằng những vật liệu thô sơ mà chính cha ông có thể sử dụng để làm ra bộ cung tên giống như truyền thuyết. Từ cánh nỏ, dây cung và mũi tên [mũi tên đồng thì tôn trọng tuyệt đối hình mẫu khuôn đúc mũi tên từ 2.300 năm trước còn lại dưới lòng đất được khai quật và trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử].
Bài học thất bại cũ liệu sớm quên?
Lần này, qua trao đổi, anh muốn giới thiệu những suy đoán ban đầu của thời kỳ Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn lập mưu nhử quân Nguyên Mông là tướng Ô Mã Nhi vào sông Bạch Đằng bằng phương pháp “đóng cọc” hay “đặt cọc”.
Người ta có thể thắc mắc rằng, những bài học trên sông Bạch Đằng vào năm 938 mà Ngô Quyền cầm quân đánh giặc Nam Hán cũng như năm 981 mà Lê Hoàn cầm quân đánh giặc Tống không lẽ giặc Nguyên Mông đã sớm quên?
Theo kỹ sư Vũ Đình Thanh, không nên nghĩ như vậy bởi đối phương là thế lực quân sự hùng mạnh bậc nhất thế giới khi đó.
| Bãi cọc tại Khu di tích Bạch Đằng Giang mô phỏng trận địa cọc cha ông ta sử dụng đánh giặc ngoại xâm. Ảnh: Cổng tin tức TP Hải Phòng |
Vì thế, họ cũng phải tìm hiểu lịch sử những trận đại bại của quân Nam Hán đúng 350 năm trước [thời Ngô Quyền] và 319 năm trước của quân Tống [thời vua Lê Hoàn] khi sang nước ta xâm lược.
Đây mới chỉ là những suy đoán bước đầu của anh. Theo anh, nó mang những cơ sở khoa học nhất định chứ anh vẫn không vội vàng khẳng định.
Thế trận mai phục
Theo sử sách ghi lại, sau khi trực tiếp đi xem xét, nghiên cứu kỹ địa hình, Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn đã chọn vùng thượng lưu sông Bạch Đằng [vùng cửa sông của Hải Phòng và Quảng Ninh bây giờ] làm trận địa quyết chiến.
Để tăng thêm lợi thế của trận địa mai phục, ông đã kế thừa truyền thống của Ngô Quyền và Lê Hoàn trong kháng chiến chống quân Nam Hán [938] và quân Tống [981], cho đóng cọc gỗ nhằm thực hiện ý đồ chiến lược - chặn đứng và tiêu diệt toàn bộ đạo quân thủy của địch.
Cuối tháng 3/1288, từ Vạn Kiếp, Ô Mã Nhi chỉ huy hàng vạn quân với 600 chiến thuyền, có các đội kỵ binh yểm trợ, rút theo đường ra sông Bạch Đằng.
Vừa ra khỏi Vạn Kiếp, quân Nguyên đã bị quân nhà Trần chặn đánh khiến đoàn kỵ binh này phải theo về cùng với bộ binh của tướng Thoát Hoan, chỉ còn thủy quân buộc phải tiếp tục chạy ra sông và lọt vào trận địa của ta đã mai phục sẵn ở tả và hữu ngạn sông Giá [ở huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng và huyện Yên Hưng, Quảng Ninh ngày nay].
Hàng loạt cọc gỗ vạt nhọn và bịt sắt được cắm xuống, tạo ra bãi chướng ngại vật. Những cánh quân chủ lực tinh nhuệ nhất của triều đình, đông đảo các đơn vị quân đội của vương hầu quý tộc và đội dân binh đã được huy động tham gia trận đánh lịch sử này.
Kết thúc trận đánh, thuyền địch bị chìm gần hết, quân lính bị thương vong vô số. Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp, Tích Lệ Cơ bị bắt, hơn 400 chiến thuyền bị tiêu diệt, khoảng hơn 4 vạn tướng sĩ Nguyên Mông đã bị loại ra khỏi vòng chiến.
Nghe tin thủy quân thất bại, cánh quân bộ của Thoát Hoan trở nên rối loạn, bị quân ta chặn đánh liên tục trên đường rút chạy. Qua trận chiến này, chúng ta thấy Trần Hưng Đạo và triều đình nhà Trần đã lợi dụng triệt để các điều kiện địa lý tự nhiên để chiến thắng quân thù quả là cực kỳ thông minh.
Thông minh còn ở chỗ làm thế nào để đóng cọc [chắc rất mất thời gian] hay đặt cọc [mất ít thời gian hơn đóng] để không bị lộ bí mật?
* Kỳ tới: Chiến thắng Bạch Đằng: Đóng cọc hay đặt cọc trên sông nhử địch
Quốc Phong
Không phải đợi đến Diên Hồng thì nhà Trần mới hiểu lòng dân quyết tâm...