Thống nhất với nhau thế nào là một thân hình đẹp đã khó nhưng thống nhất với nhau thế nào là một khuôn mặt đẹp lại càng khó hơn. Nhiều người cho rằng khuôn mặt trái soan là đẹp nhất đối với người phụ nữ, cũng có người lại cho rằng mặt tròn là đẹp, giống như câu thơ tả Thúy Vân của Nguyễn Du trong truyện Kiều: Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang. Có người lại thích người con gái có khuôn mặt hình trái tim. Nhiều người chê con mắt một mí, có người lại không thích mắt to, miệng rộng. Ca dao Việt Nam có câu: Đàn ông miệng rộng thì sang, đang bà miệng rộn tan hoang cửa nhà. Mũi thẳng dọc dừa hay mũi hơi hếch, mũi cao hay mũi tẹt, mũi nào được người cho là đẹp? Tất cả những điều đó chứng tỏ cái đẹp phụ thuộc quan niệm của mỗi người. Không thể có một tiêu chuẩn tuyệt đối chính xác như một chân lý khoa học, và không thể tách riêng từng chi tiết trên mặt, mũi, mắt, tai để phân biệt. Mọi thứ phải cân đối hài hòa trong từng khuôn mặt. Ngay mắt một mí nhiều người cho là xấu, phải đi cắt mi mắt để sửa thành hai mí, theo tôi một mí cũng rất đẹp nếu hài hòa trong một khuôn mặt hiền hậu kiểu á đông.
Trong bài viết này, chúng tôi không muốn trình bày ý kiến cá nhân về vẻ đẹp của khuôn mặt mà chỉ nêu các dạng khác nhau có thể có ở người con gái, để chúng ta tham khảo với các vẻ đẹp muôn hình muôn vẻ của tất cả các dạng mặt, giống như một vườn hoa với trăm nghìn loại hoa rực rỡ
Trong Nhân trắc và Nhân chủng học người ta chia 10 dạng khuôn mặt như:
Trái soan, trứng, trứng ngược, tròn, chữ nhật, vuông, trám [hình trái tim], thang, thang ngược, và 5 góc tùy theo khuôn mặt giống một dạng hình học nhất định.
Nên nhớ rằng vẻ đẹp của khuôn mặt không những chỉ phụ thuộc vào hình dạng mà còn vào cả sự biểu hiện của nét mặt: Chúng ta thường hay nhận xét nét mặt người này tươi, duyên dáng, nét mặt người kia buồn, trầm lặng Sở dĩ có những biểu hiện của nét mặt khác nhau như vui, buồn, thản nhiên, suy tư, đau khổ, khóc, cười là vì ở mặt chúng ta ngay dưới da có những cơ gọi là cơ mặt hay cơ bám da mặt. Các cơ này có một đầu bám dưới da mặt nên khi co làm nhăn và thay đổi da mặt để biểu thị các nét mặt. Đặc điểm của các cơ này là bám vào da ở xung quanh các hốc tự nhiên như miệng, mũi, mắt và tai. Nên khi co cũng làm thay đổi tư thế của các nơi đó, làm cho nét mặt thay đổi.
Mắt
Về các lại hình của mắt, người ta chia ra nhiều kiểu. Các nhà Nhân cổ Trung Quốc và Việt Nam theo 2 cuốn Ma Y Thần Tướng và Thần Tướng Thụy Kinh chia ra tới 39 loại căn cứ theo hình thể mắt tương tự như ở một loại động vật và liên hệ với tính tình, ví dụ như:
- Mắt chim sẻ, đen và sáng: tính tình chân thật và hòa thuận
- Mắt uyên ương sáng, hơi lồi: khéo léo, biết chiều chuộng
- Mắt rùa nhỏ và tròn khi nhìn phải ngước lên trời và hơi rụt cổ lại: tính tình nhút nhát, ít trách nhiệm, sống lâu, đẻ nhiều
- Mắt phượng ngủ, lúc nào cũng hơi lim dim: học thức và tài năng
- Mắt hổ to, lòng trắng rõ: tính tình độc đoán, táo bạo, thành đạt
- Mắt khỉ đen láy và tinh nhanh: tính tình hay khôi hài, lanh lợi
- Mắt bồ câu tròn nhỏ: tình tình thùy mị nết na
- Mắt chó sói khi nhìn thì cau mày, cúi đầu xuống: tính tình bất lương, tham lam
- Mắt cua tròn, lồi: tính tình ngang ngang, dốt nát
- Mắt trâu to, chậm chạp, lòng trắng hơi vàng, đục: tính tình dịu dàng, cần cù, đơn giản
- Mắt rồng đẹp như ngọc, trong như suối, tĩnh như đêm mùa thu: tính tình siêu việt, cao thượng, trọng danh dự, khí tiết
- Mắt dê đen và vàng: tính tình dâm dục.
Cách phân loại trên thường so sánh mắt người với mắt của một loài vật liên quan đến đặc tính của một loài vật đó vì vậy nó ít nhiều thô sơ, có tính trực giác và tướng số, và trên thực tế khó có thể phân biệt được mắt một người con gái hoàn toàn thuộc một loài nào đó.
Về mặt Nhân chủng, người ta thường phân ra mắt một mí và mắt hai mí. Mắt một mí thường gặp vói tỷ lệ cao ở châu Á với các chủng tộc thuộc đại chủng Mongoloit. Con gái Việt Nam có tỷ lệ mắt một mí khá cao [32 80%].
Sở dĩ có mắt một mí là vì các tổ chức mỡ dưới da ở mi mắt quá dày làm chĩu nếp da của mí mắt xuống che lấp bờ của mi mắt thành ra trông chỉ còn một mí, chính vì vậy mà ở trẻ mới đẻ và trẻ em, tỷ lệ mắt một mí gặp nhiều hơn ở người lớn tuổi, ở phụ nữ gặp nhiều hơn ở nam giới. Mắt có thể có nhiều màu sắc tùy theo lòng đen có màu sắc khác nhau, từ xanh sáng tới sẫm. Ở người Việt Nam thường chỉ có màu nâu sẫm và đen.
Mũi
Về mũi cũng có nhiều loại: Mũi thẳng [dọc dừa], mũi gãy [sóng mũi lõm], mũi khoằm [mũi nhòm mồm], mũi hếch Hình dáng mũi có thể đánh giá qua quan sát trục của 2 lỗ mũi để biết mũi cao hay thấp.
Môi
Còn môi thì thường chỉ phân biệt 2 điểm: môi dày hay mỏng hoặc môi [miệng] rộng hay hẹp bằng cách đo chiều rộng giữa 2 mép.
Răng
Về răng cũng có nhiều loại: To, trung bình và nhỏ. Đặc biệt ở các chủng tộc Á [trong đó có người Việt Nam], thường có răng cửa hình xẻng, nên 2 răng cửa trước trên to hơn so với các răng khác, vì vậy tìm được bộ răng đều đặn, cân đối ở người Việt Nam, thường không phải dễ.
Tóc
Cái răng, cái tóc là gốc con người, cho nên đa nói tới răng là phải nói đến tóc. Người ta thường chia ra 9 loại tóc tùy theo mức độ xoắn. Tóc xoắn hay thẳng chẳng qua là do lỗ chân tóc ở trong da đầu dẹp hay tròn [lỗ càng dẹp làm cho sợi tóc có thiết diện càng dẹp nên nó càng xoắn lại khi mọc ra khỏi da đầu]. Về mặt màu sắc, tóc cũng được phân ra nhiều loại từ vàng sáng, tới nâu sẫm hoặc đen.
Ở các chủng tộc châu Phi, tóc thường xoắn, có khi tới mức 9 và màu tóc đen. Ở các chủng tộc châu Âu, tóc thường uốn làn sóng [mức độ 4 hoặc 5] và có màu sáng [vàng hoặc nâu] còn ở các chủng tộc châu Á [trong đó có Việt Nam] tóc thường ít xoăn và màu sẫm hoặc đen.
Da mặt
Sau cùng, bàn về khuôn mặt, không thể bỏ qua nước da mặt. Nhiều người ưa thích làn da trắng như tuyết. Và cho rằng như thế mới là đẹp. Nếu vậy thì ở các chủng tộc da màu như Ấn Độ hoặc Phi Châu lại không có người đẹp hay sao? Nên nhớ rằng, đã từng có rất nhiều cô gái Ấn Độ được bầu là hoa hậu thế giới, 8 cô gái da màu được bầu làm hoa hậu của nước Mỹ. Vì vậy, không phải cứ có làn da trắng hồng mới là người còn gái đẹp.