So sánh giữa quần thể và quần xã

Quần thể sinh vật và quần xã sinh vật là những nội dung kiến thức bổ ích mà chúng ta được học trong bộ môn sinh học. Tuy nhiên không phải ai cũng phân biệt được quần thể sinh vật với quần xã sinh vật.

Chúng tôi sẽ giúp quý bạn đọc phân biệt rõ hai khái niệm này thông qua bài viết Phân biệt quần thể và quần xã.

Quần thể là gì?

– Khái niệm:

Quần thể sinh vật là tập hợp các cá thể trong cùng một loài, cùng sinh sống trong một khoảng không gian xác định, vào một thời gian nhất định, có khả năng sinh sản và tạo thành những thế hệ mới.

– Quá trình hình thành quần thể sinh vật thường trải qua các giai đoạn chủ yếu sau:

Đầu tiên, một số cá thể cùng loài phát tán tới một môi trường sống mới.

Những cá thể nào không thích nghi được với điều kiện sống của môi trường mới sẽ bị tiêu diệt hoặc phải di cư đi nơi khác. Những cá thể còn lại thích nghi dần với điều kiện sống.

Giữa các cá thể cùng loài gắn bó chặt chẽ với nhau thông qua các mối quan hệ sinh thái, dần dần hình thành quần thể ổn định, thích nghi với điều kiện sống.

– Quan hệ giữa các cá thể trong quần thể bao gồm quan hệ hỗ trợ và quan hệ cạnh tranh:

+ Quan hệ hỗ trợ:

Các cá thể cùng loài có xu hướng tụ tập bên nhau tạo thành quần tụ cá thể, điều này giúp chúng dễ kiếm ăn, chống lại kẻ thù, bảo vệ nhau và gây hiệu quả tâm lí giúp các quá trình sinh lí của sinh vật diễn ra tốt hơn. Hiện tượng đó được gọi là “hiệu quả nhóm”. Ví dụ:Quần tụ cây chống gió, chống mất nước. Hiện tượng liền rễ ở các cây thông nhựa mọc gần nhau.

Ý nghĩa của quan hệ hỗ trợ là đảm bảo cho quần thể tồn tại một cách ổn định và khai thác được tối ưu nguồn sống của môi trường, làm tăng khả năng sống sót và sinh sản của các cá thể.

+ Quan hệ cạnh tranh

Khi mức độ quần tụ vượt quá mức cực thuận sẽ dẫn tới hiện tượng cạnh tranh giữa các cá thể cùng loài về thức ăn, nơi ở, ánh sáng, các nguồn sống khác; các con đực tranh nhau để giành con cái…

Các cơ chế để giảm sự cạnh tranh cùng loài:Ăn lẫn nhau như việc Cá lớn nuốt cá bé, cá mập nở trước ăn các phôi chưa nở, tự tỉa thưa ở thực vật: các cành phía dưới, các cây nhỏ không lấy đủ ánh sáng, không quang hợp được → chết → mật độ phân bố của thực vật giảm.

Bên cạnh đó còn có cơ chế cách ly: Do thiếu thức ăn, nơi ở, nhiều cá thể trong quần thể cá, chim, thú, …. đánh lẫn nhau, dọa nạt nhau bằng tiếng hú hoặc động tác nhằm bảo vệ nơi sống, nhất là vào mùa sinh sản. Kết quả dẫn đến mỗi nhóm bảo vệ một khu vực sống riêng, một số cá thể phải tách ra khỏi đàn

Ý nghĩa của quan hệ cạnh tranh là đặc điểm thích nghi của quần thể. Nhờ có cạnh tranh mà số lượng và sự phân bố của các cá thể trong quần thể duy trì ở mức độ phù hợp, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của cả quần thể.

Thông thường ở các sinh vật cùng loài: quan hệ hỗ trợ diễn ra trước, sau dẫn đến cạnh tranh, quan hệ sinh thái chủ yếu là quan hệ sinh sản để duy trì nòi giống.

Quần xã là gì?

– Khái niệm quần xã sinh vật:

Quần xã sinh vật là một tập hợp những quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong một không gian nhất định. Các sinh vật trong quần xã có mối quan hệ gắn bó như một thể thống nhất và do vậy, quần xã có cấu trúc tương đối ổn định.

– Quan hệ giữa các loài trong quần xã sinh vật:

+ Các mối quan hệ sinh thái

Trong quá trình tìm kiếm thức ăn, nơi ở, các loài trong quần xã gắn bó chặt chẽ với nhau bằng các mối quan hệ hoặc hỗ trợ hoặc đối kháng nhau.Quan hệ hỗ trợ bao gồm quan hệ cộng sinh, hội sinh và hợp tác. Trong quan hệ hỗ trợ, các loài hoặc đều có lợi hoặc ít nhất không bị hại.

Quan hệ đối kháng bao gồm quan hệ cạnh tranh, kí sinh, ức chế – cảm nhiễm và quan hệ sinh vật này ăn sinh vật khác. Trong quan hệ đối kháng, loài được lợi sẽ thắng thế và phát triển, loài bị hại sẽ bị suy thoái. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, cả hai loài ít nhiều đều bị hại.

+ Hiện tượng khống chế sinh học

Khống chế sinh học là hiện tượng số lượng cá thể của một loài bị khống chế ở một mức nhất định, không tăng cao quá hoặc giảm thấp quá do tác động của các mối quan hệ hoặc hỗ trợ hoặc đối kháng giữa các loài trong quần xã.

Quần thể sinh vật và quần xã sinh vật có những điểm khác nhau để phân biệt như sau:

– Quần thể sinh vật:

+ Tập hợp nhiều cá thế cùng loài.

+ Không gian sống gọi là nơi sinh sống.

+ Chủ yếu xảy ra mối quan hệ hỗ trợ gọi là quần tụ.

+ Thời gian hình thành ngắn và tồn tại ít ổn định hơn quần xã.

+ Các đặc trưng cơ bản gồm mật độ, tỉ lệ nhóm tuổi, tỉ lệ đực cải, sức sinh sản, tỉ lệ tử vong, kiểu tăng trưởng, đặc điểm phân bố, khả năng thích nghi với môi trường.

+ Cơ chế cân bằng dựa vào tỉ lệ sinh sản, tử vong, phát tán.

– Quần xã sinh vật:

+ Tập hợp nhiều quần thể khác loài

+ Không gian sống gọi là sinh cảnh.

+ Thường xuyên xảy ra các quan hệ hỗ trợ và đối địch.

+ Thời gian hình thành dài hơn và ổn

định hơn quần thể.

+ Các đặc trưng cơ bản gồm độ đa dạng, số lượng cá thể, cấu trúc loài, thành phần loài, sự phân tầng thẳng đứng, phân tầng ngang và cấu trúc này biến đổi theo chu kì.

+ Cơ chế cân bằng do hiện tượng khống chế sinh học.

Trên đây là những chia sẻ của chúng tôi về Phân biệt quần thể và quần xã. Chúng tôi hi vọng rằng những chia sẻ từ bài viết sẽ hữu ích và giúp quý bạn đọc hiểu rõ được nội dung này.

Mối quan hệ giữa quần thể và quần xã giúp hình thành các chuỗi mắt xích quan trọng, cân bằng hệ sinh thái trên trái đất. Vậy đã có bao giờ bạn so sánh quần thể và quần xã khác nhau như thế nào chưa?

Quần thể là gì?

Quần thể là tập hợp những cá thể của một loài, sinh sống ở một nơi nhất định, tại một thời điểm. Những cá thể trong quần thể có khả năng sinh sản duy trì nòi giống, tạo thành các thế hệ mới.

Một số ví dụ minh họa quần thể

Ví dụ: Quần thể vịt trong trại nuôi, quần thể cá chép dưới ao,…

Quần thể bị ảnh hưởng và chi phối bởi tỷ lệ giới tính, tỷ lệ này có thể thay đổi phụ thuộc vào tỷ lệ sinh/tử của loài. Ngoài ra quần thể còn chịu ảnh hưởng của nhóm tuổi, quyết định đến khả năng sinh sản của loài.

Chúng ta có thể tính toán để khả năng duy trì của quần thể dựa trên mật độ cá thể sinh vật trên một đơn vị diện tích. Mật độ quần thể có thể thay đổi theo mùa, theo năm phụ thuộc chu kỳ sinh trưởng của sinh vật. Đây cũng là một trong những yếu tố có ảnh hưởng rất lớn tới môi trường sống của quần thể sinh vật, quyết định sự tồn vong của quần thể đó. Trong điều kiện khan hiếm thức ăn, quần thể có thể sẽ tiến hành giảm số lượng. Sau đó khi điều kiện tốt hơn, chúng sẽ phục hồi lại.

Quần xã là gì?

Quần xã sinh vật được hiểu là một quần thể nhiều sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau sinh sống trong một không gian nhất định.

Một số ví dụ minh họa quần xã

Ví dụ: Quần xã rừng Cúc Phương, Quần xã rừng ngập mặn Cà Mau,…

Trong quần xã sẽ hình thành những chuỗi thức ăn, chuỗi mắt xích khác nhau để tạo ra quan hệ giữa các loài. Các nhân tố sinh thái trong quần xã cũng vô cùng đa dạng, chịu sự ảnh hưởng trực tiếp của chu kỳ ngày đêm. Số lượng cá sinh vật của các quần thể trong quần xã cũng bị biến động bởi cơ chế chuỗi thức ăn, mỗi loài lại là mắt xích thức ăn của loài khác. Tuy nhiên, số lượng cá thể trong mỗi quần xã luôn được duy trì ổn định, phù hợp với khả năng của môi trường, mục đích chính để tạo ra cân bằng sinh học. 

Trong quần xã, một khi số lượng của loài nào đó tăng cao thì môi trường sống ít nhiều sẽ bị đảo lộn. Ví dụ như trong rừng số lượng chim quá lớn, sâu lại ít thì chim sẽ giảm dần đi, để cân bằng trong các chuỗi thức ăn.

Cân bằng sinh học là một trạng thái cần có của một quần xã, nó không đứng im mà luôn dao động quanh một vị trí, nhờ thế nó tạo ra sự khống chế sinh học nhất định.

Hiện nay, môi trường quần xã sinh vật tại một số vùng có nguy cơ bị đe dọa do hoạt động săn bắt của con người tác động. Chính vì thế để đảm bảo ổn định, duy trì tính cân bằng của quần xã chúng ta cần có các biện pháp bảo vệ thiên nhiên như: 

• Cấm săn bắt thú rừng trái phép, mua bán các động vật trong sách đỏ
• Tích cực trồng rừng, tuần tra bảo vệ rừng nghiêm ngặt
• Xây dựng khu bảo tồn thiên nhiên, khu cư trú cho các động vật quý hiếm, tránh nguy cơ chúng bị tuyệt chủng

So sánh quần thể và quần xã

Quần thể và quần xã cũng có những đặc điểm nhất định. Nhiều bạn học sinh thường nhầm lẫn giữa hai khái niệm này. So sánh quần thể và quần xã để thấy rõ sự giống và khác nhau giữa chúng.

Các so sánh để phân biệt rõ hai khái niệm quần thể và quần xã

Giống nhau:

• Cả hai dạng quần thể đều tồn tại ở một khoảng thời gian nhất định, tương đối ổn định. Nếu bị tác động bởi ngoại cảnh đều có thể bị biến đổi không báo trước.
• Trong hai quần thể đều có sự hỗ trợ, cạnh tranh giữa các cá thể với nhau.

Khác nhau:

So sánh quần thể và quần xã chúng ta sẽ thấy chúng có một số điểm khác nhau như:

Sinh học là một bộ môn khám phá vô cùng thú vị, qua đó chúng ta hiểu rõ hơn về điều kiện sinh trưởng của loài, khả năng thích nghi, khả năng tiến hóa, mối quan hệ giữa các loài.

Các thông tin trên đã giải đáp cho bạn thế nào là quần thể, thế nào là quần xã, so sánh quần thể và quần xã một cách chi tiết và tổng quan nhất. Tóm lại, quần thể là một tập hợp con của quần xã, nhiều quần thể loài khác nhau sẽ góp phần hình thành nên quần xã phong phú, tiếp tục phát triển để hình thành nên hệ sinh thái của trái đất.

||Tham khảo bài viết khác: