Cuối thế kỹ 19 ở Trung Quốc và Nhật Bản đã xuất hiện những cuộc cải cách nào
1
Ở Trung Quốc có Cách Mạng Tân Hợi
Ở Nhật có cải cách Minh Trị [Duy Tân Minh Trị nghe cho nó hay :V ]
2
Cải cách ở TQ thất bại vì :
-Vấp phải sự chống đối mạnh mẽ của phái thủ cựu,đứng đầu là Từ Hi Thái Hậu
-Vua Quang Tự chỉ là bù nhìn,không có quyền lực thực sự
-Phong trào chỉ phát triển chủ yếu ở tầng lớp quan lại,sĩ phu có tư tưởng tiến bộ,không nhận được sự ủng hộ của đông đảo nhân dân
-Kinh tế tư bản chủ nghĩa ở TQ kém phát triển
Nhật Bản thành công vì:
-Người tiến hành cải cách Minh Trị,nắm trong tay quyền lực tuyệt đối và là người có tư tưởng duy tân tiến bộ
-Được sự ủng hộ của đông đảo quần chúng nhân dân,đặc biệt là tầng lớp samurai
-Trước khi tiến hành cải cách,kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Nhật Bản tương đối phát triển mạnh
Mục lục
- 1 Tiền sử
- 1.1 Thời đồ đá cũ
- 2 Cổ đại
- 2.1 Thời kỳ Jōmon
- 2.2 Thời kỳ Yayoi
- 2.3 Thời kỳ Kofun
- 3 Trung cổ
- 3.1 Thời kỳ Asuka
- 3.2 Thời kỳ Nara
- 3.3 Thời kỳ Heian
- 3.3.1 Chế độ nhiếp chính Fujiwara
- 3.3.2 Chiến tranh Genpei
- 4 Thời phong kiến [1185–1868]
- 4.1 Thời kỳ Kamakura
- 4.2 Tân chính Kemmu
- 4.3 Thời kỳ Muromachi
- 4.4 Thời kỳ Chiến Quốc
- 4.5 Thời kỳ Azuchi-Momoyama
- 4.5.1 Trận Sekigahara
- 4.6 Sự truyền bá Ki-tô giáo
- 5 Thời kỳ Edo ["Tokugawa", 1603–1868]
- 5.1 Nghệ thuật và phát triển tri thức
- 5.2 Tỏa Quốc
- 5.3 Kết thúc bế quan tỏa cảng
- 6 Đế quốc Nhật Bản [1868–1945]
- 6.1 Minh Trị Duy tân
- 6.2 Phong trào tự do dân quyền
- 6.3 Hoạt động quân sự
- 6.4 Thời kỳ Đại Chính
- 6.5 Thời kỳ Chiêu Hòa
- 7 Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai
- 7.1 Nhật Bản trong Chiến tranh Lạnh
- 7.2 Thời kỳ Heisei
- 8 Bản tóm tắt các thời kỳ
- 9 Xem thêm
- 10 Chú thích
- 11 Tham khảo
- 12 Đọc thêm
- 13 Liên kết ngoài
Mục lục
- 1 Trước cải cách
- 1.1 Kinh tế
- 1.2 Xã hội
- 1.3 Chính trị
- 1.4 Đối ngoại
- 1.5 Hậu quả
- 2 Bối cảnh
- 3 Các cải cách
- 4 Các lãnh đạo
- 5 Ý nghĩa
- 6 Những hạn chế
- 7 Xem thêm
- 8 Chú thích
- 9 Tham khảo
- 10 Liên kết ngoài
Trước cải cáchSửa đổi
Đến giữa thế kỷ XIX, sau hơn 200 năm thống trị, chế độ Mạc phủ Tokugawa lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng về mọi mặt từ kinh tế, xã hội đến chính trị.
Kinh tếSửa đổi
- Nông nghiệp: Đến giữa thế kỷ 19, Nhật Bản vẫn là một nước nông nghiệp duy trì cách sản xuất lạc hậu dựa trên nền tảng phong kiến. Dân làm ruộng phải chịu tô thuế nặng cộng với nạn mất mùa đẩy nông dân Nhật vào cảnh đói kém, bần cùng.
- Công nghiệp: Trong khi nông nghiệp gặp nhiều khó khăn thì thương nghiệp ở Nhật lại bùng phát với lợi điểm hải cảng lớn, nhà buôn phát giàu nhanh chóng. Đó là cơ sở cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật Bản.
Xã hộiSửa đổi
Về mặt xã hội, Nhật Bản lúc bấy giờ vẫn duy trì chế độ đẳng cấp với quyền bính do các đại danh [daimyo] và võ sĩ Samurai nắm cả. Tuy nhiên vào thời kỳ này tình hình quốc nội đã yên, chiến tranh kết thúc nên địa vị của Samurai đã không còn như trước. Một số phải chuyển sang làm ruộng, làm thợ hay đi buôn. Trong khi đó tầng lớp tư sản công thương nghiệp ngày càng giàu lên nhưng không có quyền lực về chính trị, lại bị đánh thuế nặng nên tạo ra mối xung khắc giữa tầng lớp thương nhân và giai cấp thống trị ngày càng lớn. Nông dân Nhật thì bị áp lực của cả hai phía, giới quý tộc và thương nhân.
Chính trịSửa đổi
Nền phong kiến Nhật Bản đúng ra là do vua Nhật [Thiên hoàng] quyết định nhưng trong thực tế thì do Mạc phủ Tokugawa thao túng từ đầu thế kỷ XVII đã hơn 250 năm. Phe bảo hoàng tôn quân lấy điều đó làm bất bình nên khơi ra phong trào lật đổ Mạc Phủ, trao lại quyền bính cho triều đình Thiên hoàng.
Đối ngoạiSửa đổi
Các nước tư bản phương Tây nhân lúc tình hình Nhật Bản rối ren đã làm áp lực, đòi Nhật Bản phải thông thương. Trong khi đó thì Mạc phủ Tokugawa theo đuổi chính sách Toả Quốc, tuyệt đối không chấp nhận cho người phương Tây đặt chân đến Nhật. Trước sự cương quyết của Mạc phủ chính phủ Hoa Kỳ gửi bốn chiến thuyền Mississippi, Plymouth, Saratoga, và Susquehanna vào Vịnh Tokyo và trao tối hậu thư đe dọa sẽ nổ súng. Mạc phủ bất đắc dĩ phải ký hiệp ước, chấp nhận các khoản như mở hai cửa biển Shimoda và Hakodate cho tàu thuyền Hoa Kỳ vào buôn bán. Hơn nữa nếu có tranh chấp giữa kiều dân ngoại quốc và dân Nhật thì phải cho tòa án Hoa Kỳ xét xử. Luật pháp của Nhật không có hiệu lực.
Sau Hoa Kỳ thì chiến thuyền của hải quân Anh, Pháp, và Đức cùng đòi Mạc phủ phải mở cửa thông thương với những nước đó và ký những hiệp ước bất bình đẳng tương tự. Nhật Bản tiếp tục nhượng bộ vì biết rằng thực lực không đủ để chống lại các nước châu Âu. Tuy nhiên dân tình thì không phục, cương quyết đòi phải đánh đuổi bọn Tây dương.
Hậu quảSửa đổi
Trước tình hình khủng hoảng từ các phía, Nhật Bản đứng trước hai lựa chọn. Một là giữ nguyên lề lối cổ truyền phong kiến và địa vị của Mạc phủ, nhưng có nguy cơ mất nước vì bị ngoại bang đô hộ. Hai là mở cuộc canh tân toàn diện mong học hỏi và tiếp thu kiến thức của phương Tây mà chuyển mình thành một đất nước hùng mạnh, sánh vai với các cường quốc phương Tây.
Cách thức lịch sử Trung Quốc định hình quan điểm về thế giới của Tập Cận Bình
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Những căng thẳng gia tăng với Đài Loan đã hướng sự tập trung về Trung Quốc. Nhiều người tự hỏi liệu Chủ tịch Tập Cận Bình muốn Trung Quốc được nhìn nhận như thế nào trên chính trường quốc tế. Lịch sử có thể mang lại những gợi ý, Rana Mitter, Giáo sư Lịch sử từ Đại học Oxford nhận định.
Trung Quốc hiện là cường quốc trên toàn cầu, một điều hiếm khi có thể tưởng tượng được cách đây vài thế kỷ.
Đôi khi sức mạnh của Trung Quốc cũng bắt nguồn từ sự hợp tác với thế giới rộng lớn, như ký Hiệp định về chống biến đổi Khí hậu Paris.
Hoặc thỉnh thoảng sức mạnh có nghĩa là cạnh tranh với Trung Quốc, như Sáng kiến Một vành đai một con đường, một mạng lưới các dự án xây dựng tại hơn 60 quốc gia, đầu tư vào nhiều quốc gia bị mất nguồn vốn vay từ các nước phương Tây.
Quảng cáo
Nhưng nhiều tuyên bố của Trung Quốc cũng mang tính đối đầu cao.
Bắc Kinh lên án Mỹ tìm cách "kiềm chế" mình thông qua Hiệp ước AUKUS, một thỏa thuận quân sự giữa Australia - Anh - Mỹ, cảnh cáo Anh sẽ gánh chịu "hậu quả' vì đã cấp visa đặc biệt cho người Hong Kong định cư sau Luật an ninh Quốc gia mới, và tuyên bố đảo Đài Loan phải được thống nhất với Trung Quốc Đại lục.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng khẳng định vị trí của Trung Quốc trên chính trường quốc tế mạnh mẽ hơn bất kỳ người tiền nhiệm nào, kể từ thời của Mao Trạch Đông, lãnh tụ vĩ đại của Trung Quốc trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Nhưng những nhân tố khác trong ngôn từ của Chủ tịch Tập đã bắt nguồn từ cội rễ sâu xa hơn - xét về tính chất lịch sử, cổ đại và hiện đại.
Đây là 5 trong số những chủ đề đã được lặp lại nhiều lần.
Trả lời câu hỏiin nghiêng
[trang 67 sgk Lịch Sử 8]:-Trình bày nội dung và kết quả của cuộc Duy tân Minh Trị.
Trả lời:
- Cuộc Duy Tân Minh Trị, được tiến hành trên nhiều lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, giáo dục, quân sự:
+ Về kinh tế Chính phủ đã thi hành nhiều cải cách như thống nhất tiền tệ, xóa bỏ sự độc quyền ruộng đất của giai cấp phong kiến, tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường xá, cầu cống... phục vụ giao thông liên lạc.
+ Về chính trị, xã hội: Chế độ nông nô được bãi bỏ, đưa quý tộc tư sản hóa và đại tư sản lên nắm Chính quyền , thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội dung khoa học - kĩ thuật trong chương trình giảng dạy, cử những học sinh ưu tú đi du học ở phương Tây.
+ Về quân sự: Quân đội được tổ chức và huấn luyện theo kiểu phương Tây, chế độ nghĩa vụ thay cho chế độ trưng binh. Công nghiệp đóng tàu, sản xuất vũ khí được chú trọng...
- Kết quả: đến cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, Nhật Bản thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa, phát triển thành một nước tư bản công nghiệp.
[trang 69 sgk Lịch Sử 8]:-Vì sao kinh tế Nhật Bản từ cuối thế kỉ XIX phát triển mạnh?
Trả lời:
- Do Nhật tiến hành hàng loạt những cải cách trên nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa...
- Sau cuộc chiến tranh Trung - Nhật [1894 - 1895], nhờ số tiền bồi thường và của cải cướp được ở Triều Tiên và Trung Quốc, kinh tế Nhật Bản càng phát triển mạnh mẽ.
- Trong 14 năm [từ 1900 đến 1914], tỉ lê công nghiệp trong nền kinh tế quốc dân đã tăng từ 19% lên 42%. Việc đẩy mạnh công nghiệp hóa kéo theo sự tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp và ngân hàng. Nhiều công ti độc quyền xuất hiện, như Mít-xưi và Mít-su-bi-si giữ vai trò to lớn, bao trùm lên đời sống kinh tế, chính trị của nước Nhật. Các hãng này làm chủ nhiều ngân hàng, hầm mỏ, xí nghiệp đường sắt, tàu biển...
[trang 69 sgk Lịch Sử 8]:-Dựa vào lược đồ [SGK, trang 68], trình bày sự mở rộng thuộc địa của đế quốc Nhật.
Trả lời:
- Bước sang thế kỉ XX, giới cầm quyền Nhật Bản đã đẩy mạnh chính sách xâm lược và bành trướng. Chiến tranh Nga - Nhật [1904 -1905] kết thúc với sự thất bại của đế quốc Nga.
- Nhật chiếm bán đảo Liêu Đông, phía nam đảo Xa-kha-lin, Đài Loan và cảng Lữ Thuận của Trung Quốc. Năm 1914 Nhật Bản đã dùng vũ lực để mở rộng khu vực ảnh hưởng ở Trung Quốc và chiếm Sơn Đông. Thuộc địa của đế quốc Nhật mở rộng rất nhiều.
[trang 69 sgk Lịch Sử 8]:-Em có nhận xét gì về các cuộc đấu tranh của nhân dân lao động Nhật Bản vào đầu thế kỉ XX?
Trả lời:
- Công nhân tham gia đấu tranh đông đảo và ngày một dâng cao dưới sự lãnh đạo của nhiểu tổ chức như Đảng Xã hội dân chủ và các nghiệp đoàn...
- Năm 1901, Đảng xã hội dân chủ thành lập dưới sự lãnh đạo của Cai-tai-a-ma Xen.
- Năm 1906, phong trào công nhân phát triển mạnh. Năm 1907 có 57 cuộc bãi công.
Bài 1 [trang 69 sgk Lịch sử 8]:Nêu nội dung và ý nghĩa cuộc Duy tân Minh Trị 1868.
Lời giải:
* Nội dung cải cách Minh Trị:
Tháng 1-1868, sau khi lên ngôi, Thiên hoàng Minh Trị [May-gi] đã thực hiện một loạt cải cách tiến bộ nhằm đưa Nhật Bản thoát khỏi tình trạng phong kiến lạc hâu.
- Về chính trị :
+ Nhật hoàng tuyên bố thủ tiêu chế độ Mạc phủ, lập chính phủ mới, thực hiện bình đẳng ban bố quyền tự do.
+ Ban hành Hiến pháp 1889.
- Về kinh tế:
+ Thống nhất tiền tệ, thống nhất thị trường, xoá bỏ sự độc quyền ruộng đất của giai cấp phong kiến.
+ Tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn.
+ Xây dựng cơ sở hạ tầng, đường sá, cầu cống, phục vụ giao thông liên lạc.
- Về quân sự:
+ Được tổ chức huấn luyện theo kiểu phương Tây.
+ Chế độ nghĩa vụ quân sự thay cho chế độ trưng binh.
+ Chú trọng đóng tàu chiến, sản xuất vũ khí đạn dược.
- Về giáo dục:
+ Thi hành chính sách giáo dục bắt buộc.
+ Chú trọng nội dung khoa học- kỹ thuật trong chương trình giảng dạy…
+ Cử những học sinh giỏi đi du học phương Tây ...
* Tính chất – ý nghĩa:
- Cải cách Minh Trị mang tính chất của một cuộc cách mạng tư sản.
-Nhật thoát khỏi số phận bị các nước tư bản phương Tây xâm lược
- Mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật.
Bài 2 [trang 69 sgk Lịch sử 8]:Những sự kiện nào chứng tỏ vào cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, Nhật Bản đã trở thành nước đế quốc ?
Lời giải:
- Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế công nghiệp đã kéo theo sự tập trung trong sản xuất, thương nghiệp, ngân hàng. Nhiều công ti độc quyền xuất hiện như Mit-xtri, Mit-su-bi-si... giữ vai trò to lớn, bao trùm lên đời sống kinh tế, chính trị của nước Nhật.
- Sang đầu thế kỉ XX, Nhật Bản còn thi hành những chính sách hiếu chiến, xâm lược và bành trướng mạnh mẽ. Thuộc địa của đế quốc Nhật được mở rộng rất nhiều như bán đảo Liêu Đông, Đài Loan, cảng Lữ Thuận, Sơn Đông...
Bài tập Sách bài tập
Bài 1 trang 43 VBT Lịch Sử 8:Điền tiếp vào phần để trống dưới đây nội dung của cuộc Duy tân Minh Trị.
Lời giải:
- Về kinh tế:
+ Thống nhất đơn vị tiền tệ trong cả nước.
+ Xóa bỏ sự độc quyền về ruộng đất của giai cấp phong kiến.
+ Đầu tư phát triển giao thông vận tải, thông tin liên lạc và cơ sở hạ tầng.
- Về chính trị - xã hội:
+ Xóa bỏ chế độ nông nô.
+ Đưa quý tộc tư sản hóa và đại tư sản lên nắm quyền.
+ Quan tâm đầu tư, phát triển văn hóa – giáo dục.
- Ý nghĩa của cuộc Duy tân Minh Trị:
+ Giúp Nhật Bản giữ vững được độc lập, chủ quyền, thoát khỏi nguy cơ bị các nước đế quốc phương tây xâm lược.
+ Làm chuyển biến bộ mặt kinh tế - xã hội của Nhật Bản, đưa Nhật Bản trở thành một cường quốc công nghiệp tư bản chủ nghĩa.
Bài 2 trang 43 VBT Lịch Sử 8:Căn cứ vào đâu để khẳng định cuộc Duy tân Minh trị là cuộc cách mạng tư sản? đánh dấu X vào ô trống trước ý trả lời em cho là đúng.
Lời giải:
Các câu trả lời đúng là:
[X]Chính quyền phong kiến Sô-gun đã chuyển sang tay Quý tộc tư sản do Thiên hoàng Minh Trị đứng đầu.
[X]Xóa bỏ cát cứ, thống nhất thị trường dân tộc.
[X]Thống nhất tiền tệ, xóa bỏ quyền sở hữu phong kiến về ruộng đất.
Bài 3 trang 43 VBT Lịch Sử 8:Những sự kiện nào chứng tỏ vào cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, Nhật Bản đã trở thành nước đế quốc? Điền dấu X vào ô trống trước ý trả lời đúng và cho ý kiến nhận xét.
Lời giải:
Các câu trả lời đúng là:
[X]Nhiều công ty độc quyền xuất hiện như Mít-xưi và Mít-su-bi-si... giữ vai trò to lớn, bao trùm lên đời sống kinh tế, chính trị của nước Nhật.
[X]Bước sang thế kỉ XX, giới cầm quyền Nhật Bản đã thi hành một số chính sách xâm lược và bành trướng mạnh mẽ. Chiến tranh Nga – Nhật kết thúc với sự thất bại của đế quốc Nga.
Nhận xét: Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX, chủ nghĩa tư bản phát triển nhanh chóng ở Nhật Bản. Đến đầu thế kỉ XX, Nhật Bản đã chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Mặc dù tiến lên chủ nghĩa tư bản, song, ở Nhật Bản, thế lực của giới võ sĩ Samurai vẫn được duy trì. Điều này là một nhân tố quan trọng khiến cho chủ nghĩa tư bản ở Nhật Bản mang tính chất “phong kiến quân phiệt”.
Bài 4 trang 44 VBT Lịch Sử 8:Em hãy đọc và cho biết đoạn văn sau nói về nhân vật nào trong lịch sử Nhật Bản?
“Ông lên ngôi vua năm 15 tuổi [1867]. Năm 1868, ông buộc tướng quân Mạc phủ từ chức...... và chiến tranh Nga – Nhật năm 1905”
Lời giải:
- Nhân vật được nhắc đến: Thiên hoàng Minh Trị [1852 – 1912].
Bài 5 trang 45 VBT Lịch Sử 8:Đánh dấu X vào ô trống trước ý trả lời đúng về nguyên nhân dẫn đến cuộc đấu tranh của nhân dân Nhật Bản đầu thế kỉ XX:
Lời giải:
[X]Tất cả các ý trên.