Công cuộc đấu tranh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước của nhân dân ta gắn liền với tên tuổi Đinh Bộ Lĩnh - người tổ chức dẹp loạn, đồng thời cũng là người gây dựng nhà Đinh, lập nên Nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước phong kiến trung ương tập quyền đầu tiên trong lịch sử dân tộc.
Đinh Bộ Lĩnh người làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng [nay là thôn Văn Bòng, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình], có cha là Đinh Công Trứ [từng giữ chức Thứ sử Châu Hoan, kiêm Ngự phiên Đô đốc dưới thời Dương Đình Nghệ và Ngô Quyền]; mẹ là Đàm Thị. Sau khi cha mất, Đinh Bộ Lĩnh cùng mẹ và đám gia nhân về quê Đại Hoàng sinh sống. Uy thế chính trị của cha đã tạo cho cậu thiếu niên Đinh Bộ Lĩnh một vị thế của "con nhà nòi", dòng họ vọng tộc ở châu Đại Hoàng mà không một đứa trẻ nào ở vùng núi rừng này có được. Sử cũ của Việt Nam đều ghi chép về tài trí thông minh, mẫn tiệp hơn người của Đinh Bộ Lĩnh. Hơn nữa, ông còn tỏ ra là người có tài làm tướng, có tài chỉ huy người khác ngay từ khi còn ít tuổi. Đại Việt sử ký toàn thư viết: "… Vào tuổi nhi đồng, vua thường cùng bọn trẻ con chăn trâu ngoài đồng. Bọn trẻ tự biết kiến thức không bằng vua, cùng nhau suy tôn làm trưởng. Phàm khi chơi đùa, thường bắt bọn chúng chéo tay làm kiệu khiêng và cầm hoa lau đi hai bên để rước như nghi trượng thiên tử…".
Với tài trí hơn người, Đinh Bộ Lĩnh được tôn làm Tù trưởng sách Đào Áo [nay thuộc các xã Gia Hưng, Gia Phú, Liên Sơn, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình]; từng bước tập hợp và củng cố lực lượng. Theo sử sách, kết hợp với truyền thuyết địa phương, để củng cố và phát triển lực lượng, Đinh Bộ Lĩnh đã tập hợp đám bạn trẻ thời niên thiếu "cùng chăn trâu cắt cỏ", sau trở thành những trợ thủ nổi tiếng như: Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Trịnh Tú, Lưu Cơ và tuyển mộ nhiều trai tráng trong vùng thành một đội gia binh riêng.
Sau khi Ngô Quyền mất [năm 944], triều đình Cổ Loa rối ren, không thể với tay kiểm soát các địa phương xa xôi. Chính trong khoảng thời gian đó [945 - 950], Đinh Bộ Lĩnh đã toàn quyền làm chủ vùng đất Hoa Lư và khu vực xung quanh; sử cũ nói "Từ đây ai cũng sợ phục, phàm đi đánh đến đâu đều dễ như chẻ tre...".
Năm 951, lực lượng của Đinh Bộ Lĩnh đã khá mạnh. Ngô Xương Văn, Ngô Xương Ngập ở triều đình Cổ Loa đem quân đánh hàng tháng trời không thắng, phải rút quân về. Về sau, Đinh Bộ Lĩnh thấy Trần Lãm [Trần Minh Công] chiếm giữ Bố Hải Khẩu [Thái Bình], là một sứ quân mạnh, đức độ nhưng không có con, liền cùng con trai là Đinh Liễn sang nương tựa. Trần Lãm thấy Đinh Bộ Lĩnh có tướng mạo khôi ngô, lại có chí lớn, liền nhận làm con nuôi, rồi giao binh quyền.
Sau khi Trần Lãm mất, Đinh Bộ Lĩnh đứng ra thay thế, chỉ huy lực lượng quân sự của Trần Lãm. Nhận thấy địa hình Bố Hải Khẩu là đồng bằng, bất lợi trong khi công và thủ; ngược lại, Hoa Lư có núi non trùng điệp, sông ngòi uốn khúc, địa thế hiểm trở, thuận lợi cho cả tấn công lẫn phòng thủ, lại còn là vùng đất khá màu mỡ, quân có thể vừa chiến đấu vừa sản xuất. Do vậy, Đinh Bộ Lĩnh đã đưa quân về Hoa Lư, tiếp tục chiêu mộ hào kiệt, chuẩn bị binh lực và tiến hành đánh dẹp các sứ quân.
Đinh Bộ Lĩnh là một nhà quân sự đầy kinh nghiệm, một vị tướng có tầm chiến lược cao, sách lược khôn ngoan, sáng suốt. Để thực hiện mục tiêu chiến lược là dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước, Đinh Bộ Lĩnh không dựa vào binh hùng thế mạnh để tiến đánh theo lối "cuốn chiếu", mà đã áp dụng chiến thuật "bẻ đũa từng chiếc", kết hợp giữa quân sự [hành quân đánh dẹp] với chính trị [liên kết, hàng phục].
Có thể coi sứ quân Trần Lãm là sứ quan được Đinh Bộ Lĩnh thu phục đầu tiên. Với việc liên kết với sứ quân Trần Lãm ở Bố Hải Khẩu, thế lực của Đinh Bộ Lĩnh trở nên mạnh mẽ, không chỉ về mặt lực lượng quân sự, tiềm lực kinh tế, phạm vi vùng đất kiểm soát, mà về cả sự tăng thêm uy thế cá nhân với sức thuyết phục, quy tụ to lớn. Sau sự kiện đó, sứ quân Phạm Phòng Át từ vùng Kim Động [Hưng Yên] nhận thấy với thế lực của mình mà đối đầu với họ Đinh là việc làm vô nghĩa, do đó, đem quân về hàng. Cùng với Phạm Phòng Át, còn có Lã Đường từ vùng Văn Giang [Hưng Yên] cũng đem lực lượng theo về với Đinh Bộ Lĩnh.
Đối với 2 sứ quân là Hoàng tộc nhà Ngô [đều là cháu nội Ngô Quyền] là Ngô Nhật Khánh và Ngô Xương Xí: Đinh Bộ Lĩnh đã hành quân tới Đường Lâm, hàng phục được Ngô Nhật Khánh; hành quân vào Bình Kiều, không đánh, chỉ dùng binh lực uy hiếp Ngô Xương Xí, đồng thời mở tiệc khao quân, Ngô Xương Xí hoảng sợ, nên đầu hàng [theo truyền thuyết ở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa].
Các sứ quân có lực lượng quân sự lớn như: Đỗ Cảnh Thạc, Nguyễn Siêu, Kiều Công Hãn, Kiều Thuận, Nguyễn Thủ Tiệp, Lý Khuê không chịu hàng phục đã bị Đinh Bộ Lĩnh tập trung binh lực đánh dẹp.
Duy chỉ có trường hợp sứ quân Nguyễn Khoan chiếm giữ vùng Tam Đái [Yên Lạc - Vĩnh Phúc] được sử sách cho là tự tan rã.
Như vậy, sau thời gian hình thành và phát triển lực lượng, Đinh Bộ Lĩnh với tài năng quân sự của mình đã hoàn thành sứ mệnh mà lịch sử giao phó: Dẹp loạn và thống nhất đất nước. Trong thời gian khoảng 2 năm [966 - 967], bằng các biện pháp chính trị mềm dẻo - liên kết, hàng phục kết hợp với biện pháp quân sự cứng rắn - chinh phạt, Đinh Bộ Lĩnh đã lần lượt dẹp yên các sứ quân, chấm dứt cuộc "nội loạn" ở giữa thế kỷ X, thu non sông về một mối.
Chiến thắng liên tiếp của Đinh Bộ Lĩnh đối với các thế lực cát cứ là sự khẳng định của xu thế tập quyền, thống nhất, khi đó đã là xu thế vượt trội vào nửa cuối thế kỷ X ở Việt Nam; đồng thời, thêm một lần nữa khẳng định thắng lợi của tinh thần dân tộc và ý chí độc lập mạnh mẽ của nhân dân Việt Nam lúc bấy giờ.
Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy [còn nữa]
2. Tìm hiểu hoạt động và đánh giá công lao của Đinh Bộ Lĩnh
Dưới thời “loạn 12 sứ quân”, Đinh Bộ Lĩnh đã làm gì? Ông có công lao gì đối với đất nước?
- Dưới thời “loạn 12 sứ quân” Đinh Bộ Lĩnh đã xât dựng lực lượng ở vùng Hoa Lư, liên kết với một số sứ quân khác. Được nhân dân ủng hộ nên ông đánh đâu thắng đó.
- Công lao của Đinh Bộ Lĩnh: Đến năm 968 ông thống nhất được giang sơn, lên ngôi Hoàng đế [Đinh Tiên Hoàng] đặt tên nước là Đại Cồ Việt, lấy niên hiệu là Thái Bình, dân lưu tán trở về quê cũ, đồng ruộng xanh tươi, hoạt động buôn bán nhộn nhịp trở lại.
Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng tại Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình.
Hoàng đế đầu tiên của Việt Nam sau thời Bắc thuộc Đinh Tiên Hoàng [tên thật là Đinh Bộ Lĩnh], người làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng [nay là thôn Văn Bòng, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình], là con thứ của Thứ sử Đinh Công Trứ [Thứ sử Châu Hoan, kiêm Ngự phiên Đô đốc dưới thời Dương Đình Nghệ và Ngô Quyền]; mẹ là Đàm Thị. Sau khi cha mất, Đinh Bộ Lĩnh cùng mẹ và đám gia nhân về quê Đại Hoàng sinh sống. Uy thế chính trị của cha đã tạo cho cậu thiếu niên Đinh Bộ Lĩnh một vị thế của “con nhà nòi”, dòng họ vọng tộc ở châu Đại Hoàng mà không một đứa trẻ nào ở vùng núi rừng này có được. Thuở nhỏ sống với mẹ ở Đàm Gia, thường cùng lũ trẻ chăn trâu chơi trò đánh nhau, lấy bông lau làm cờ. Nhờ có tài chỉ huy, lại có chí lớn nên được bạn bè kính phục. Với tài trí hơn người, Đinh Bộ Lĩnh được tôn làm Tù trưởng sách Đào Áo [nay thuộc các xã Gia Hưng, Gia Phú, Liên Sơn, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình]. Sau khi Ngô Quyền mất [năm 944], triều đình rối ren, không có khả năng kiểm soát các địa phương xa xôi, Đinh Bộ Lĩnh đã cùng những người bạn thân thiết như Đinh Điền, Nguyễn Bặc tổ chức lực lượng, rèn vũ khí và chiếm giữ vùng đất Hoa Lư. Ông được nhân dân địa phương suy tôn và ủng hộ nhiệt liệt. Trong khoảng thời gian từ năm 945 đến năm 950, Đinh Bộ Lĩnh đã toàn quyền làm chủ vùng đất Hoa Lư và khu vực xung quanh; sử cũ nói “Từ đây ai cũng sợ phục, phàm đi đánh đến đâu đều dễ như chẻ tre...” [Đại Việt sử ký toàn thư [1998], Nxb Khoa học xã hội, t.1, tr.211]. Năm 951, lực lượng, thanh thế của Đinh Bộ Lĩnh đã khá mạnh, khiến Ngô Xương Ngập, Ngô Xương Văn lo sợ, đem quân đến đánh nhưng không thắng phải rút về. Nhà Ngô sụp đổ, tình hình đất nước rối loạn, Đinh Bộ Lĩnh quyết định tiến đánh các sứ quân. Bằng các biện pháp chính trị mềm dẻo - liên kết, hàng phục kết hợp với biện pháp quân sự cứng rắn - chinh phạt, Đinh Bộ Lĩnh đã lần lượt dẹp yên các sứ quân, chấm dứt cuộc “nội loạn” ở giữa thế kỷ X, thu non sông về một mối vào cuối năm 967. Năm 968 Đinh Bộ Lĩnh trở thành vị hoàng đế đầu tiên của Việt Nam sau thời kỳ Bắc thuộc kéo dài.
Người sáng lập Nhà nước quân chủ Trung ương tập quyền đầu tiên của Việt Nam
Việc đặt quốc hiệu Đại Cồ Việt, xưng Hoàng đế và định niên hiệu là Thái Bình, một lần nữa khẳng định sự tự tin vào sức mạnh dân tộc, khát vọng về một đất nước thái bình, hưng thịnh của vua Đinh Tiên Hoàng. Nhà nước Đại Cồ Việt dưới thời nhà Đinh, tuy chỉ tồn tại trong 12 năm [968-980], trải qua 2 đời vua, nhưng trong quá trình tồn tại, bằng tổ chức quản lý và hoạt động cụ thể, Nhà nước Đại Cồ Việt thời Đinh đã có vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong tiến trình lịch sử Việt Nam. Đây là Nhà nước đại diện cho lợi ích và sức mạnh của cộng đồng các giáp, xã... tượng trưng cho sự đoàn kết, tập hợp các lực lượng vì mục đích độc lập, tự chủ và thống nhất. Với tổ chức bộ máy, chính sách đối nội, đối ngoại tuy sơ khai nhưng Nhà nước Đại Cồ Việt dưới thời nhà Đinh đã xác lập một thời kỳ mới về tổ chức quản lý đất nước trong lịch sử dân tộc - thời kỳ độc lập, tự chủ, xây dựng chế độ quân chủ tập quyền ở Việt Nam. Sự phát triển kinh tế, từ nông nghiệp cho đến công thương nghiệp dưới thời Đinh khá đều đặn và ngày càng đa dạng, đã tạo điều kiện nâng cao đời sống nhân dân, vừa củng cố Nhà nước quân chủ Trung ương tập quyền, vừa nâng cao sức chiến đấu của đất nước thời Nhà Đinh. Nhà nước Đại Cồ Việt thời nhà Đinh đã tạo cơ sở ban đầu để các vương triều sau này bổ sung, củng cố và điều chỉnh cho phù hợp với sự phát triển của đất nước trong quá trình hình thành và xác lập chế độ phong kiến loại hình phương Đông ở nước ta. Đặc biệt, bằng những hoạt động đối nội và đối ngoại phù hợp, Nhà nước Đại Cồ Việt thời nhà Đinh đã đưa lịch sử nước ta vào một thời kỳ phát triển mới chưa từng có [so với trước đó], khôi phục lại thế đứng hiên ngang cho đất nước, cho dân tộc. Từ đây, đất nước của cộng đồng các dân tộc Việt, bằng sức sống bền bỉ và năng động của mình, đã vươn lên mạnh mẽ, đủ sức chống chọi với mọi âm mưu và hành động xâm lược của giặc ngoại xâm, giữ một vị trí quan trọng trong khu vực trước những biến động lớn đã từng xảy ra và còn tiếp diễn ở nhiều thế kỷ sau này. Nhà nước Đại Cồ Việt dưới thời nhà Đinh ra đời, tồn tại, phát triển cùng với việc thiết lập triều đình riêng do một hoàng đế đứng đầu, có niên hiệu riêng, quản lý một lãnh thổ riêng biệt, là sự khẳng định mạnh mẽ nền độc lập, tự chủ của đất nước vừa mới được khôi phục sau hơn một thiên niên kỷ lệ thuộc vào phong kiến phương Bắc. Đây là Nhà nước mở đầu cho thời kỳ độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc. Công lao, đóng góp to lớn của Đinh Tiên Hoàng trong tiến trình lịch sử dân tộc còn mãi muôn đời.BBT