BÀI GIẢNG NHẢY XAGiảng viên: Nguyên Văn TháiCHƯƠNG IGIỚI THIỆU MÔN NHẢY XASƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN MÔN NHẢY XA1.Nguồn gốc hình thành và phát triển môn nhảy xa2.Sự phát triển kỹ thuật nhảy xa.3.Ý nghĩa tác dụng của môn nhảy xa.I. SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN MÔNNHẢY XA1. Nguồn gốc hình thành và phát triển môn nhảy xaCác bài tập nhảy xa đã được loài người sử dụng từ thờicổ Hy Lạp. Song lịch sử của môn nhảy xa được ghi nhậntừ năm:-1851 môn nhảy xa được đưa vào chương trình giảng dạyvà thi đấu ở các trường Đại Học ở nước Anh.- 1880 - 1890 môn nhảy xa phát triển mạnh ở nhiều nướcPháp, Mỹ, Đức, Nga, Thụy điển, Nauy.- 1896 với việc khôi phục truyền thống Đại hội thể thaoOlympic Aten Hy Lạp. Môn nhảy xa trở thành nội dungchủ yếu trong chương trình thi đấu của các Đại hội thểthao Olympic.2. Sự phát triển kỹ thuật nhảy xa- Với sự khao khát vươn tới những đỉnh cao thành tích,các VĐV, Huấn luyện viên, các nhà khoa học luôn tìmtòi các phương pháp có hiệu quả nhất trong tập luyệnvà thi đấu.- Ngày xưa, trong thi đấu VĐV chỉ biết nhảy xa “kiểungồi”. Ngày nay các VĐV đã biết sử dụng nhảy xa kiểu“ưỡn thân” hoặc “cắt kéo”. [ Năm 1920, nhảy xa kiểu“ưỡn thân” ra đời do VĐV B.Tuelos Phần Lan thựchiện đầu tiên. Năm 1991, VĐV Mike Power [ Mỹ ] nêukỷ lục Thế giới với kiểu nhảy “cắt kéo”].- Sự thay đổi về luật thi đấu cũng là yếu tố tác độngmạnh đến sự tiến bộ và thay đổi của kỷ thuật nhảy xa.Thành tích môn nhảy xa phát triển qua các giai đoạn* Nam Thế giới- Năm 1864 thành tích Thế giới đầu tiên của nam được côngbố kỷ lục là 5m48.- Năm 1896 tại Thế vận hội lần thứ nhất [Athène Hy Lạp] kỷlục Thế giới là 6m25.- Năm 1936 tại Thế vận hội lần thứ XI [berlin, Đức] vận độngviên Mỹ da đen Jess Owens lập kỷ lục với thành tích 8m13,kỷ lục này giữ 24 năm. Sau đó vận động viên Bop .Bimonlập kỷ lục Thế giới với thành tích 8m90 [Mexico 1968 ].- Năm 1991 Vận động viên Mike Power [ Mỹ ] lập kỷ lục Thếgiới là 8m95. Kỷ lục này vẫn được giữ cho đến ngày hômnay.* Nữ Thế giới- Năm 1948 tại thế vận hội lần thứ XIV ở Londres AnhVận động viên nữ mới được chính thức thi đấu trong cácThế vận hội, Vận động viên người Hung-ga-ri đạt thànhtích cao nhất là 5m96, đến năm 1994 Vận động viênHelen Drister Đức lập kỷ lục Thế giới là 7m74. Kỷ lụcnày vẫn được giữ cho đến ngày hôm nay.* Kỷ lục môn nhảy xa của Việt Nam :- Nam : 7m70 : Nguyễn Ngọc Quân [Hải Phòng] lập ngày2/5/1997 tại Hà Nội.- Nữ : 6m46 : Phan Thị Thu Lan [Khánh Hòa] lậpT9/2001 tại Seagames 213. Ý NGHĨA TÁC DỤNG MÔN NHẢY XA:-Tập luyện môn nhảy xa có hệ thống và khoa học có tácdụng tốt trong việc tăng cường và củng cố sức khỏe chocon người. Thông qua bài tập nhảy xa giúp cho:-Tính linh hoạt của các quá trình thần kinh tăng lên rõrệt, biểu hiện ở các cơ chủ yếu tham gia hoạt động có sứcmạnh và tốc độ co duỗi lớn.-Cơ quan phân tích có ý nghĩa quan trọng, đặc biệt làcác cơ quan cảm thụ bản thể ở cổ, giúp cho sự phối hợpđộng tác phức tạp và những xung đột từ cơ quan tiềnđình, có một vai trò lớn để giúp thăng bằng cho cơ thể ởtư thế trên không [khi bay].- Khi thi đấu do thời gian vận động ngắn nên chức năngcác cơ quan thực vật, tuần hoàn, hô hấp ít biến đổi vàmau hồi phục.- Nhảy xa còn rèn luyện tinh thần dũng cảm, ý chí kiêncường, khắc phục khó khăn, vượt qua các chướng ngạinhư hố bom, đường hào, vũng lầy... có thể trực tiếp phụcvụ cho yêu cầu của đời sống hằng ngày.- Bài tập nhảy xa phù hợp với lứa tuổi, giới tính, đặcđiểm của cá nhân. Mặt khác, sân bãi đơn giản, dễ tậpnên nhảy xa giữ vị trí chủ yếu trong chương trình giáodục thể chất ở trường học, trong chương trình huấnluyện thể lực, trong chương trình thể thao cho mọi ngườivà thể thao thành tích cao.CHƯƠNG IINGUYÊN LÝ KỸ THUẬT MÔN NHẢY XAI. ĐỊNH NGHĨA :Nhảy xa là phương pháp vượt quachướng ngại vật nằm ngang. Nó làhoạt động không có chu kỳ, gồmnhiều động tác liên kết với nhaumột cách chặt chẽ và phức tạp từchạy lấy đà, giậm nhảy, bay trênkhông và kết thúc là rơi xuống đất.II. ĐẶC ĐIỂM, TÍNH CHẤT HOẠT ĐỘNG, CƠ SỞĐỂ NÂNG CAO THÀNH TÍCHĐặc điểm của môn nhảy xa là cần phải kéo dàikhoảng cách bay trên không do nỗ lực của ngườinhảy [sự phối hợp chặt chẽ giữa thần kinh và cơ]trong lấy đà và giậm nhảy tạo nên. Quỹ đạo củatrọng tâm cơ thể trong lúc bay phụ thuộc vào tốcđộ chạy đà, lực giậm nhảy và góc độ giậm nhảy.Tính chất hoạt động là dùng sức mạnh bộtphát trong khoảng thời gian ngắn.Cơ sở để nâng cao thành tích và hoàn thiện kỹthuật, thể lực của người nhảy đều dựa trên cơ sởtập luyện chạy và các môn thể thao khác.III. YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH THÀNH TÍCH MÔNNHẢY XAĐể đạt thành tích cao trong nhảy xa, VĐV cầncó tầm vóc tốt, có trình độ cao về sức mạnh - tốcđộ và nắm vững kỹ thuật nhảy, trong hai giaiđoạn chạy đà và giậm nhảy có ý nghĩa quyết địnhnhất đến thành tích môn nhảy. Vì thành tích nhảyxa [S] về cơ bản phụ thuộc vào góc bay của thânthể khi rời đất và tốc độ bay ban đầu [Vo]. Tốc độbay phụ thuộc nhiều vào tốc độ đà tối đa có đượctrước lúc giậm nhảy và lực giậm nhảy.Về lý thuyết: Độ bay xa của lần nhảyđược tính theo công thứcVo Sin 2αS = ---------------GTrong đóS : là độ xaVo: là tốc độ bay ban đầuα : Là góc bayG : Là gia tốc rơi tự doIV. NGUYÊN LÝ KỸ THUẬT MÔN NHẢY XAKỹ thuật nhảy xa bao gồm nhiều động tácliên kết với nhau một cách chặt chẽ vàphức tạp từ chạy lấy đà, giậm nhảy, baytrên không và kết thúc là rơi xuống đất.Để tiện việc phân tích kỹ thuật và tậpluyện người ta chia ra làm bốn giai đoạn:Chạy đà, chuẩn bị giậm nhảy; Giậmnhảy; Bay trên không; Rơi xuống đất.1.Chạy lấy đà và chuẩn bị giậm nhảy:Được tính từ lúc bắt đầu chạy đến khichân giậm đặt vào ván giậm nhảy.Nhiệm vụ : Tạo tốc độ nằm ngang cầnthiết chuẩn bị tốt cho giai đoàn giậmnhảy.Tư thế chuẩn bị : Tư thế chuẩn bị củangười nhảy trước khi chạy đà có thểkhác nhau nhưng phải ổn định và trởthành thói quen.Tốc độ chạy:- Cơ cấu của chạy đà là gần giống như chạy giữa quãng củamôn chạy ngắn. Trong giai đoạn cuối của chạy đà, vì phải chuẩnbị giậm nhảy nên nhịp điệu và tần số bước có sự thay đổi là phảităng ở mức thích hợp và đạt cao ở bước cuối cùng trước khi giậmnhảy.- Để chuẩn bị tốt cho động tác giậm nhảy ở những bước cuốido tăng cường ý thức giậm nhảy nên bước chạy tạo nên bởi chângiậm nhảy ngắn hơn bước chạy tạo bởi chân đánh lăng từ 15 - 20cm [Thông thường độ dài bước cuối nên ngắn hơn bước trước 15-20 cm]. Giữa tốc độ chạy đà và tốc độ giậm nhảy có mối quan hệkhăng khít với nhau. Những bước cuối càng nhanh thì giậm càngnhanh. Nên nhớ rằng tốc độ đà càng nhanh thì việc chuyển từ đàvào giậm càng khó nên việc tăng tốc độ là tối ưu nhưng phải phùhợp với trình độ kỹ thuật và khả năng vận động của từng ngườiđể phối hợp đạt hiệu quả.2. Giậm nhảy- Tính từ khi đặt chân giậm vào ván đến khi chân giậm rờiván.- Điểm đặt chân giậm ở phía trước và gần với điểm dọitrọng tâm cơ thể [hình 1]. Đặt chân phải nhanh, mạnh,gần như thẳng sau đó co lại hoãn xung để chuẩn bị duỗilên có hiệu quả.- Nhiệm vụ của giậm nhảy là : làm thay đổi phương chuyểnđộng của trọng tâm cơ thể phù hợp với mục đích là tăngđộ bay xa.- Sau khi đặt chân vào điểm giậm nhảy, do ảnh hưởng củaquán tính và trọng lực, chân giậm gập lại ở gối khoảng1350 – 1400 để giảm chấn động, khớp hông và cả thântrên ngã về trước. Lúc này chân giậm hoạt động nhưmột đòn bẩy tạo điều kiện cho lực ly tâm xuất hiện làmthay đổi phương chuyển động của trọng tâm cơ thể.- Động tác giậm nhảy được thực hiện, thôngqua việc nhanh chóng duỗi các khớp: hông, gối, cổchân.- Lúc người nhảy vươn thẳng lên có hai lựcxuất hiện bằng nhau về độ lớn, cùng phươngnhưng ngược chiều. Khi người nhảy vươn ngườilên áp lực ở điểm tựa tăng lên, khi thân ngườivươn thẳng hoàn toàn thì áp lực ở điểm tựa giảmxuống bằng không và tốc độ bay lên đạt mức tốiđa. Như vậy chứng tỏ động tác vươn thẳng ngườitạo ra tốc độ bay ban đầu và là cơ sở để nâng thânngười lên theo quán tính.- Tốc độ bay ban đầu của người nhảy phụthuộc chủ yếu vào độ lớn phản lực khi giậm nhảy,hay nói cách khác phụ thuộc vào sức mạnh, do cơsản sinh ra và khoảng cách trọng tâm cơ thể dichuyển từ tư thế thấp nhất ban đầu đến tư thế caonhất khi giậm nhảy.- Sức mạnh tương đối [sức mạnh trên một kgtrọng lượng cơ thể] càng lớn thì năng lực giậmnhảy càng cao.- Động tác đá lăng, đánh lăng tay có tác dụnghổ trợ cho động tác giậm nhảy, làm cho tốc độgiậm tăng lên.- Góc độ giậm nhảy được xácđịnh bởi độ nghiêng của chângiậm So với mặt đất lúc đặtchân lên ván 660 ± 30 , lúc kếtthúc động tác giậm nhảy rờikhỏi ván khoảng 740 ± 30.3. Bay trên không:- Tính từ khi chân giậm rời ván đến khi mộtbộ phận cơ thể bắt đầu tiếp xúc với mặt đất.- Nhiệm vụ : Hợp lý mọi hoạt động trong khibay để giữ thăng bằng tạo điều kiện với xa chân vềtrước đạt thành tích cao.- Sau khi chân giậm nhảy rời khỏi mặt đất,trọng tâm cơ thể di chuyển theo một đường bay[quỹ đạo] nhất định. Quỹ đạo này phụ thuộc vàotốc độ bay ban đầu, góc độ bay và lực cản khôngkhí.- Góc độ bay được tạo nên bởi tốc độnằm ngang và tốc độ thẳng đứng của cơ thểkhi kết thúc giậm nhảy. Vì tốc độ nằmngang trong nhảy xa lớn hơn tốc độ thẳngđứng nên góc độ bay khoảng 210 ± 20.- Trong khi bay do không có điểm tựa,nên mọi hoạt động của người nhảy, khôngthể làm thay đổi quỹ đạo bay mà chỉ có tácdụng giữ thăng bằng, hoặc làm thay đổi tưthế thân người và các bộ phận khác của cơthể4. Rơi xuống đất :- Tính từ khi một bộ phận đầu tiên của cơ thểchạm đất đến khi chuyển động của thân hoàn toàndừng lại.- Nhiệm vụ : Đảm bảo an toàn cho người nhảy,giữ và nâng cao thành tích.- Vậy trong giai đoạn này người nhảy phải làmsao tận dụng hết đường bay của trọng tâm cơ thể vàcố gắng với chân xa về phía trước, mà không gâychấn động cho cơ thể. Như ta biết: Trong khi rơi đoạnđường càng ngắn chuyển động càng nhanh thì chấnđộng rơi xuống càng mạnh và ngược lại. Nên khi rơicần kéo dài đoạn đường hoãn xung.CHƯƠNG IIIKỸ THUẬT MÔN NHẢY XAPHÂN TÍCH KỸ THUẬT NHẢY XA1/ Giai đoạn chạy đà và chuẩn bị giậm nhảyTính từ lúc bắt đầu chạy đến khi đặt chân vào ván giậm nhảya.Nhiệm vụ: Tạo ra tốc độ tối đa theo phương nằm ngang trước khigiậm nhảy và chuẩn bị tốt cho việc đặt chân giậm nhảy chính xác vàován giậm.b.Xác định đà, cách đo đà :- Cự ly chạy đà: Số bước chạy đà đối với nam xuất sắc từ18 –24 bước [ khoảng 38 - 48 m ], đối với nữ từ 16 - 22 bước[ khoảng 32 - 42m ].- Cách đo đà: Có 2 cách :+ Đo bằng thước dây.+ Đo 2 bước đi bằng 1 bước chạy và đo từ ván giậm đến vạchxuất phát.I.- Xác định đà:+ Nếu chạy đà bước chẵn[12 -14 - 16...] bước thì chân giậmnhảy đặt sát ngay sau vạch xuấtphát.+ Nếu chạy đà bước lẻ [13 -15 17...] bước thì chân lăng đặt sátngay sau vạch xuất phátc. Nhịp điệu chạy đà:Có hai cách để tăng tốc độ là- Cách thứ nhất: Tăng tốc độ đều trên toàn đà và đạttới tốc độ tối đa ở các bước cuối [ phù hợp vớingười mới tập ].- Cách thứ hai: Chạy đà và đạt tốc độ cao ngay từđầu, duy trì tốc độ cao trên cự ly và lại cố gắngtăng tốc độ ở cuối cự ly, phù hợp cho những ngườicó trình độ tập luyện cao, tần số bước chạynhanh, động tác thoải mái, tầm vóc người cao lớn.- Tốc độ chạy đà phải đạt:+ 9-10m/giây đối với nữ.+ 10-11m/giây đối với nam.