được biên tập bởi DUONG Bich Hang, ANH-DUC HOANG, HONG M.T. BUI
Giới thiệu về cuốn sách này
Câu cầu khiến là các câu sử dụng các từ ngữ cầu khiến như các từ hãy, đừng, chớ,… đi, thôi, nào… hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,….
Tương tự như câu cảm thán, câu cầu khiến thường kết thúc câu bằng dấu chấm than nhưng ý nghĩa và cách sử dụng loại câu mệnh lệnh này không phải ai cũng biết và sử dụng hợp lý. Vậy câu cầu khiến là gì và chức năng ra sao?
Trong định nghĩa Sách giáo khoa Ngữ Văn 8 đưa ra giải đáp về câu cầu khiến là gì như sau: “Câu cầu khiến là các câu sử dụng các từ ngữ cầu khiến như các từ hãy, đừng, chớ,… đi, thôi, nào… hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,….
Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.”
Như vậy có thể thấy câu cầu khiến là loại câu lời nói hàng ngày khi ra lệnh, khuyên bảo, đề nghị ai đó làm việc cụ thể. Câu cầu khiến thường ngắn gọn, có sử dụng ngữ điệu trong câu. Một số ví dụ dễ hiểu giúp bạn đọc hình dung về câu cầu khiến như sau:
+ Đừng nói chuyện riêng trong lớp không cô giáo phạt đấy!
Câu cầu khiến mang nghĩa khuyên bảo đừng nói chuyện trong lớp không sẽ bị cô phạt.
+ Thôi đừng lo lắng quá, việc đâu còn có đó.
“Thôi” từ ngữ cầu khiến có ý nghĩa khuyên bảo người khác.
+ Minh, lấy cho chị cốc nước nào!
Câu cầu khiến mang ngữ điệu nhờ em lấy giúp chị cốc nước.
+ Đi học thôi con! Muộn giờ học rồi.
Câu cầu khiến mang ngữ điệu yêu cầu đi học nhanh của mẹ với con.
Đặc điểm trong câu cầu khiến
Để nhận biết câu cầu khiến thì bạn đọc có thể căn cứ vào dấu kết thúc câu. Thường thì cuối câu nên sử dụng dấu chấm than để nhấn mạnh ý nghĩa câu nói. Tuy nhiên trong nhiều trường hợp có thể sử dụng dấu chấm kết thúc câu cầu khiến nếu không mang hàm ý nhấn mạnh.
+ Hãy ăn cơm nhanh đi!
+ Ăn cơm nhanh nào.
Ý nghĩa câu nói thường là một điều kiện hay yêu cầu và có ngữ điệu cao hay thấp tùy vào người nghe có địa vị hoặc độ tuổi ra sao.
+ Mẹ lấy cho con chiếc bút với.
+ An, mang ngay chiếc bút vào phòng cho mẹ.
Câu cầu khiến là dạng câu có ít từ, ngắn gọn, xúc tích và sử dụng nhiều trong văn nói.
+ Đừng uống rượu nữa!
+ Đừng chơi game nữa!
Bên cạnh đó câu cầu khiến cũng thường sử dụng các động từ hoặc cụm động từ có nghĩa nhấn mạnh. Những từ ngữ như: đừng, thôi, ngay, đi. Nó có thể đứng trước động từ hay phía sau động từ trung tâm.
Dấu hiệu nhận biết câu cầu khiến
Thông thường để nhận biết một câu bất kỳ là câu cầu khiến hay không có thể dựa vào một số dấu hiệu nhất định. Các dấu hiệu bao gồm:
– Nếu trong câu tồn tại các từ ngữ mang ngữ điệu cầu khiến như: thôi, hãy,đừng, chớ, đi, thôi, nào, đi thôi, thôi đừng, thôi nào… thì chắc chắn đó là 1 câu cầu khiến.
+ Hãy im lặng đi!
+ Thôi đừng ngủ nữa. Dậy đi chơi với tớ đi!
– Nếu kết thúc câu bằng dấu chấm than hoặc dấu chấm và ngữ điệu, ý nghĩa câu mang tính chất ra lệnh, khuyên bảo hoặc đề nghị.
+ Đừng buồn nữa!
+ Hãy giữ gìn sức khỏe.
Nếu câu có ý nghĩa sai bảo, lời mệnh lệnh, một lời khuyên, một lời đề nghị thì đó cũng có thể là câu cảm thán.
Tác dụng câu cầu khiến
Ngoài ra, câu cầu khiến có thể tùy ngữ điệu, vai vế, mục đích cuộc hội thoại mà có những tác dung khác nhau. Tác dụng câu cầu khiến có thể:
Câu cầu khiến có tác dụng ra lệnh: Có thể dùng câu cầu khiến để ra lệnh cho người nhỏ tuổi hơn mình, có chức vụ, địa vị thấp hơn. Lưu ý nên sử dụng đúng người, đúng việc và đúng hoàn cảnh để tránh trường hợp hiểu lầm trong giao tiếp.
Câu cầu khiến có tác dụng đưa ra các yêu cầu, đề nghị: Bạn có thể yêu cầu, đề nghị ai đó thực hiện theo ý mình, tác dụng yêu cầu có mức độ nhẹ hơn đề nghị và có thể áp dụng với bạn bè, đồng nghiệp.
Câu cầu khiến tác dụng như một lời khuyên: Nếu đó là những mối quan hệ thân thiết như anh em trong gia đình, bạn thân, chúng ta có thể dùng câu cầu khiến để khuyên bảo người khác.
Hy vọng những chia sẻ của chúng tôi xoay quanh nội dung giải đáp câu cầu khiến là gì sẽ giúp ích cho bạn đọc quan tâm theo dõi.
Câu cầu khiến là gì? Đặc điểm, cách đặt câu, cách nhận biết, chức năng, luyện tập và ví dụ về câu cầu khiến. Tất cả sẽ được THPT Sóc Trăng trình bày trong bài viết dưới đây.
Trong chương trình ngữ văn 8, có bài giảng về kiến thức câu cầu khiến. Bài viết bên dưới sẽ giúp bạn ôn lại kiến thức và thực hành một số bài tập cần thiết.
Trong cuộc sống hàng ngày câu cầu khiến là câu được sử dụng khá nhiều và rất phổ biến. Thế nhưng có mấy ai hiểu rõ được câu cầu khiến là gì, chức năng và đặc điểm ra sao. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn giải đáp hết các thắc mắc nhé!
Câu cầu khiến là gì? Định nghĩa câu cầu khiến
Câu cầu khiến là những câu có sử dụng từ cầu khiến. Một số từ cầu khiến được dùng như đừng, ngay, nào, chớ,… Những từ này chủ yếu sử dụng để đề nghị, yêu cầu hay ra lệnh làm một việc gì đó. Loại câu này thường rất ngắn gọn có có ngữ điệu bên trong câu.
Câu cầu khiến có thể mang ngữ điệu cầu khiến, và ngữ điệu ấy thường tới từ việc sử dụng động từ – cụm động từ với sắc thái nhấn mạnh vấn đề. Câu cầu khiến cũng thường sử dụng những từ ngữ mang tính chất ra lệnh hay yêu cầu. Từ cầu khiến có thể xen đứng trước động từ hoặc sau động từ trung tâm.
+ Đứng trước động từ có thể sử dụng các từ hãy, đừng, chớ, …
Ví dụ:
– Hãy mở cửa!
→ Từ “hãy” được sử dụng với ý nghĩa khuyên nhủ, đề nghị và đôi khi là ra lệnh
– Đừng nói chuyện.
– Chớ làm phiền người khác bằng những việc nhỏ nhặt.
→ Từ “đừng, chớ” mang ý nghĩa phủ định nhấn mạnh vấn đề người nghe không nên/ không được làm điều đang làm hiện tại.
+ Đứng sau động từ có thể sử dụng các từ đi, nào, …
Ví dụ:
– Ăn nhanh lên nào!
– Hãy đứng lên đi!
→ “Từ “đi, nào” là từ đệm giúp tăng thêm sắc thái và thúc đẩy hành động. Ngoài ra còn tồn tại thể sử dụng các từ “nhé, nha” để câu nói thêm phần nhẹ nhàng uyển chuyển. So sánh hai câu
– Đi ăn nào.
– Đi ăn nha.
→ Từ “nha” giúp câu trở nên mềm mại và khiến cho tất cả những người nghe cảm thấy được tôn trọng.
* Lưu ý: Phân biệt động từ “đi” và từ “đi” mang ý nghĩa cầu khiến
Ví dụ:
– Đi về nhà mau! [Từ “đi” trong trường hợp này mang ý nghĩa chỉ hành động di chuyển từ điểm này tới điểm khác]
– Hãy đứng lên đi! [Từ “đi” trong trường hợp này mang ý nghĩa cầu khiến thúc giục hành động]
Trong giao tiếp bên cạnh việc sử dụng từ ngữ, người nói còn sử dụng cả ngữ điệu. Cùng một câu nói tuy nhiên với ngữ điệu khác nhau sẽ mang những mục đích khác nhau. Ví dụ:
Lan đang vừa ăn cơm vừa xem tivi.
Mẹ bảo: Đừng xem tivi nữa!
Nếu câu nói của mẹ có ngữ điệu bình thường thì đó là một lời nhắc nhở. Nhưng nếu câu “Đừng xem tivi nữa!” được mẹ nói bằng giọng cao nhấn mạnh vấn đề thì đó là câu ra nói ra lệnh.
Trong một số trường hợp để nhấn mạnh vấn đề người nói có thể rút gọn các thành phần của câu chỉ giữ lại cụm từ mang hàm ý cầu khiến. Câu cầu khiến không nhất thiết phải đảm bảo đầy đủ các thành phần. Cần phải kê trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể cũng như đối tượng người tiêu dùng giao tiếp cụ thể để nắm rõ ý nghĩa của người nói, người viết.
Cách đặt câu cầu khiến
Cách đặt câu cầu khiến rất đơn giản, các em học sinh chỉ cần áp dụng 1 trong 3 cách sau:
Cách 1: Hãy thêm các từ như: hãy, đừng, chớ, nên…vào trước động từ trong câu.
Cách 2: Hãy thêm từ như: đi, thôi, nào,…đặt vị trí cuối câu.
Cách 3: Hãy thêm một số từ đề nghị như: xin, mong,…vào ngay vị trí đầu câu.
Làm thế nào để nhận biết câu cầu khiến
Dưới đây là một vài cách đơn giản để nhận biết được câu cầu khiến.
- Nhận biết qua hình thức của câu: kết thúc câu thường có dấu chấm than.
- Qua giọng điệu khi nói hoặc đọc: giọng nói có thể là rất gấp gáp. Hoặc muốn yêu cầu hay đề nghị hay ra lệnh ai làm việc gì đó.
Chẳng hạn như: Hãy quét dọn đi!
Chức năng của câu cầu khiến
- Cách làm bài này như thế nào bạn nhỉ?
=> Chức năng: Dùng để hỏi và nhờ người đối thoại
- Sao làm văn giỏi quá trời vậy?
=> Chức năng: Câu độc thoại, không cần thiết người đối thoại phải trả lời
- Bức tranh đồng quê này mà đẹp cơ à?
=> Chức năng: Câu nghi vấn dùng để đe dọa
- Hình như quyển truyện này mình đã đọc ở đâu rồi?
=> Chức năng: Câu tự hỏi mình
- Hôm nay sao trông bạn luộm thuộm thế?
=> Chức năng: Câu nghi vấn chê
Ví dụ về câu cầu khiến
Vài câu đơn giản mà được sử dụng nhiều trong đời sống hàng ngày như:
- Hãy bật điện lên cho sáng nào!. Từ “hãy” ở đây là từ cầu khiến muốn yêu cầu một ai đó thực hiện một việc nào đó.
- Thôi không phải khóc, mạnh mẽ lên nhé. Từ “ thôi” là từ câu khiến có ý khuyên bảo ai đó.
Lưu ý khi sử dụng câu cầu khiến
Vì câu cầu khiến thường có mục đích đưa ra yêu cầu đề nghị, nên những khi sử dụng câu cầu khiến cần địa thế căn cứ và đối tượng người tiêu dùng để sử dụng từ ngữ thích hợp, tránh để người nghe, người đọc hiểu sai thái độ của tôi cũng như tránh việc bất lịch sự trong giao tiếp.
Ví dụ: Khi chúng ta Lan cần nhờ việc giúp đỡ của bạn Minh, Lan nên nói:
– Minh ơi, mở giúp mình lọ nước này với!
→ câu cầu khiến vừa thể hiện được yêu cầu vừa thể hiện thái độ lịch sự khi giao tiếp. Người nghe vừa hiểu được yêu cầu đồng thời sẽ vui lòng giúp đỡ.
Nhưng nếu như khách hàng Lan đề nghị chỉ với câu nói:
– Minh, mở lọ nước!
→ câu cầu khiến vẫn thể hiện rõ yêu cầu nhưng người nghe sẽ thấy không được tôn trọng vì người nói đang ra lệnh cho mình chứ không phải nhờ giúp đỡ.
Bài tập câu cầu khiến
Bài 1. Trong những câu văn sau, những câu nào là câu cầu khiến?
1. Ngày mai chúng ta được đi tham quan nhà máy thủy điện đấy.
2. Con đừng lo lắng, mẹ sẽ luôn ở bên con.
3. Ồ, hoa nở đẹp quá!
4. Hãy đem những chậu hoa này ra ngoài sân sau.
5. Bạn cho mình mượn cây bút đi.
6. Chúng ta về thôi các bạn ơi.
7. Lấy giấy ra làm kiểm tra!
8. Chúng ta phải ghi nhớ công lao các anh hùng liệt sĩ.
9. Hỡi anh chị em nhà nông tiến lên !
10. Anh cứ trả lời thế đi !
11. Trời lạnh quá, em đi mặc thêm áo.
12. Em mặc thêm áo vào đi!
13. Đi đi, con !
14. Mày đi đi !
Hướng dẫn làm bài
Câu cầu khiến: 2 [khuyên bảo] ,4 [đề nghị],5 [yêu cầu], 6 [khuyên bảo], 7 [ra lệnh] , 8 [khuyên bảo], 9 [ra lệnh], 10 [khuyên bảo], 12 [khuyên bảo], 13 [khuyên bảo], 14 [ra lệnh]
Các câu không phải là câu cầu khiến: 1 [Thông báo], 3 [Bộc lộ cảm xúc], 11 [Thông báo]
Bài 2. So sánh các câu sau đây:
1. Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ !
2. Chồng tôi đau ốm, ông đừng hành hạ !
3. Chồng tôi đau ốm, xin ông chớ hành hạ !
a. Xác định sắc thái mệnh lệnh trong các câu trên ?
b. Câu nào có tác dụng nhất ? Vì sao ?
Hướng dẫn làm bài
a.
| Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ ! | Kiên quyết |
| Chồng tôi đau ốm, ông đừng hành hạ ! | Cầu khẩn |
| Chồng tôi đau ốm, xin ông chớ hành hạ ! | Van xin |
b. Câu 1 là câu có tác dụng nhất : “Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ !”. Vì đây là mệnh lệnh từ trái tim, từ lẽ phải → chị Dậu kiên quyết hành động để bảo vệ chồng
Bài 3: Hãy cho biết tác dụng của những câu cầu khiến sau:
a, Cậu nên đi học đi.
b, Đừng nói chuyện!
c, Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương.
d, Cầm lấy tay tôi này!
e, Đừng khóc.
Hướng dẫn làm bài
| a, Cậu nên đi học đi. | Khuyên bảo |
| b, Đừng nói chuyện! | Đề nghị |
| c, Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên Vương. | Khuyên bảo |
| d, Cầm lấy tay tôi này! | Yêu cầu |
| e, Đừng khóc. | Khuyên bảo |
Bài 4: Hãy chỉ ra câu cầu khiến trong các đoạn sau, đặc điểm hình thức và chức năng của những câu cầu khiến đó.
a . Bà buồn lắm , toan vứt đi thì đứa con bảo :
– Mẹ ơi , con là người đấy . Mẹ đừng vứt con đi mà tội nghiệp .
[ Sọ Dừa ]
b . Vua rất thích thú vội ra lệnh :
– Hãy vẽ ngay cho ta một chiếc thuyền ! Ta muốn ra khơi xem cá .
c. Thấy thuyền còn đi quá chậm , vua đứng trên mũi thuyền kêu lớn :
– Cho gió to thêm một tí ! Cho gió to thêm một tí !
d. Vua cuống quýt kêu lên :
– Đừng cho gió thổi nữa ! Đừng cho gió thổi nữa !
[ Cây bút thần ]
Hướng dẫn làm bài
| a. Mẹ đừng vứt con đi mà tội nghiệp . | Kết thúc bằng dấu [.] và có từ nghi vấn [đừng] | Khuyên bảo |
| b. Hãy vẽ ngay cho ta một chiếc thuyền ! | Kết thúc bằng dấu [!] và có từ nghi vấn [hãy] | Đề nghị |
| c. Cho gió to thêm một tí ! Cho gió to thêm một tí ! | Kết thúc bằng dấu [!] | Yêu cầu |
| d. Đừng cho gió thổi nữa ! Đừng cho gió thổi nữa ! | Kết thúc bằng dấu [!] và có từ nghi vấn [đừng] | Ra lệnh |
Qua bài viết, THPT Sóc Trăng đã giúp các em học sinh làm rõ khái niệm câu cầu khiến là gì, đặc điểm và chức năng của câu cầu khiến, cách đặt câu cầu khiến chính xác nhất. Các em học sinh có thể truy cập website THPT Sóc Trăng để tìm hiểu nhiều bài viết hữu ích trong quá trình học tập và thi cử.
Đăng bởi: THPT Sóc Trăng
Chuyên mục: Tổng hợp
Bản quyền bài viết thuộc trường trung học phổ thông Sóc Trăng. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận.
Nguồn chia sẻ: Trường THPT Thành Phố Sóc Trăng [thptsoctrang.edu.vn]