Tập đoàn Điện lực Việt Nam [EVN] cho biết, sáu tháng đầu năm 2021, sản lượng điện sản xuất và nhập khẩu toàn hệ thống đạt 128,51 tỷ kWh, tăng 7,4% so với cùng kỳ năm 2020. Trong đó, năng lượng tái tạo [điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối] huy động đạt 14,69 tỷ kWh, chiếm tỷ trọng 11,4%. Riêng điện mặt trời mái nhà, đến 14/12/2021 đã có 104.282 dự án được lắp đặt, tổng công suất 9.580 MWp, sản lượng phát lên lưới hơn 3,57 tỷ MWh. Nếu giá lắp đặt điện mặt trời mái nhà trung bình 12 triệu đồng/kWp thì tổng số tiền đầu tư đã gần 115 nghìn tỷ [tương đương khoảng 5 tỷ USD], khoảng 1,1 tỷ đồng cho một công trình. Số liệu trên cho thấy, tổng công suất lắp đặt điện mặt trời mái nhà lớn là vậy, nhưng thực tế sản lượng phát lên lưới lại không cao, vì khi trời không nắng thì điện mặt trời cũng không có. Nếu có nắng tốt, như tại các tỉnh Nam Trung bộ, thì số giờ nắng trung bình trong năm cũng chỉ khoảng 6,3 giờ/ngày. Thực tế, số giờ nắng có thể lên tới 10 giờ, với cường độ bức xạ mặt trời khác nhau. Ở Việt Nam, trung bình có khoảng 4-5 giờ nắng mạnh trong một ngày, giúp hấp thu bức xạ tối đa cho các tấm pin năng lượng mặt trời. Công suất lắp đặt điện mặt trời được tính bằng MWp hoặc kWp hay gọi là công suất đỉnh, có được khi mặt trời bức xạ [nắng] cao nhất trong ngày. Theo lý thuyết, trong điều kiện tiêu chuẩn về bức xạ, nhiệt độ môi trường, mỗi kWp sẽ cho sản lượng điện tương đương 1.000 kWh một năm. Để tính kWh điện được tạo ra của hệ thống pin mặt trời 1 kWp, ta lấy 1kWp x [số giờ nắng/ngày]. Ví dụ, một ngày có 5 giờ nắng, thi trung bình 1 kWp tạo ra khoảng 5 kWh điện/ngày. Một tháng hệ thống pin mặt trời 1 kWp sẽ tạo được 150 kWh điện [150 số điện]. Hiện nay, đa phần dự án, nhất là điện mặt trời mái nhà công suất nhỏ của các hộ gia đình đều dùng bộ biến tần [inverter] hòa lưới, lại không có bộ trữ điện. Có nghĩa là khi điện lưới mất hoặc không được đấu nối vào lưới điện công cộng thì điện mặt trời mái nhà cũng không thể hoạt động, cho dù trời nắng các tấm pin năng lượng mặt trời vẫn có thể phát điện nhưng lại phải chạy không tải. Tình trạng này dẫn đến nhiều dự án, công trình điện mặt trời mái nhà không kịp hoàn thành, lên lưới trước 1/1/2021, không thể đi vào hoạt động, gây lãng phí rất lớn. >> 5 tháng dùng điện mặt trời tiết kiệm 5 triệu đồng Hiện, tôi được biết Công ty điện lực TP HCM và miền Nam vẫn linh hoạt cho các công trình điện mặt trời mái nhà đã khởi công nhưng chưa kịp hoàn thành trước 1/1/2021 vẫn được nối lưới, hoạt động, với điều kiện không được ghi nhận sản lượng điện phát lên lưới. Nếu đúng vậy, chủ đầu tư, chủ nhà cũng phần nào được bù đắp với việc tự dùng điện mặt trời mái nhà của mình, không còn hoàn toàn phải mua điện lưới nữa. Phần điện dư, dùng không hết sẽ lên lưới và được truyền tải tự nhiên trong phạm vi hẹp cho các nhà hàng xóm, liền kề. Ngành điện cũng được hưởng lợi từ sản lượng điện "tự nhiên" này. Như vậy, lưới điện tại các thành phố, khu dân cư tập trung được điều tiết cục bộ, tự nhiên, không gây quá tải trạm biến áp, lưới trung, cao áp. Ví dụ, một thành phố cần hai triệu kWh điện một ngày, được cung cấp bởi đường truyền tải 220 KV từ các nhà máy điện ở xa, nay một số hộ gia đình đầu tư điện mặt trời mái nhà, cho sản lượng là 10.000 kWh chẳng hạn. Khi đó, đường truyền 220 KV cho thành phố đó và các máy biến áp cũng có thể được giảm tải 10.000 kWh vừa nêu trên. Tức là sẽ rất đỡ tốn kém trong việc phải liên tục nâng cấp hệ thống truyền tải, phân phối điện cho các thành phố, khu dân cư tập trung. Trước khi phát triển điện mặt trời công suất lớn, một số nước đã ưu tiên lắp đặt điện mặt trời công suất nhỏ. Nhật Bản từ hơn 20 năm trước đã khuyến khích từng gia đình lắp đặt điện mặt trời công suất khoảng 3-7 kWp để tự dùng. Việc này rất hiệu quả, mang lại giá trị về mặt kỹ thuật và kinh tế lớn, khuyến khích người dân tự bỏ vốn đầu tư, đồng thời dễ lắp đặt bộ lưu trữ điện cho hệ thống điện mặt trời. Câu hỏi đặt ra là, có nên khuyến khích đầu tư lớn điện mặt trời [kể cả điện gió] như vừa qua hay khuyến khích từng gia đình làm? Rất tiếc, ngành điện đã dừng tiếp nhận, giải quyết các yêu cầu về đấu nối và ký hợp đồng mua bán điện mặt trời mái nhà. Lý do là bởi Quyết định số 13 ngày 6/4/2020 về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam hết hiệu lực sau ngày 31/12/2020 và đến nay chưa có quyết định mới, hướng dẫn thực hiện tiếp theo của Bộ Công thương. Trong khi nhu cầu lắp đặt điện mặt trời mái nhà của hộ gia đình còn rất lớn, giá thành lắp đặt ngày càng hạ nhưng lại không thể triển khai. >> 'Tiết kiệm 5 triệu đồng mỗi tháng nhờ điện mặt trời mái nhà' Rõ ràng điểm nghẽn là không được đấu nối điện mặt trời mái nhà vào lưới của điện lực. EVN thông báo dừng tiếp nhận đấu nối và ký kết hợp đồng mua bán điện, chứ không cấm lắp điện mặt trời mái nhà. Tuy nhiên, nếu đầu tư, lắp đặt mà không được nối lưới thì chỉ còn cách phải có bộ lưu trữ điện và một số thiết bị kỹ thuật khác để điện mặt trời mái nhà hoạt động độc lập. Cách làm này đẩy giá thành lắp đặt điện mặt trời mái nhà lên rất cao, không kinh tế.
Nhiều ý kiến cho rằng, ngoài lý do cơ chế, vướng mắc thực tế là ngành điện không đủ công tơ [đồng hồ đo đếm] điện hai chiều để đấu nối điện mặt trời mái nhà vào lưới công cộng. Thiết nghĩ, với năng lực hiện tại, EVN hoàn toàn đủ khả năng sản xuất, chế tạo, bên cạnh đó là các doanh nghiệp sản xuất khác trong nước và doanh nghiệp nhập khẩu chắc chắn cũng sẵn sàng đáp ứng nhu cầu thị trường về các thiết bị vừa nêu.
Quy hoạch điện VIII đã điều chỉnh tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo so với tổng công suất lắp đặt toàn quốc, đến năm 2030 là 24,3-25,7% và đến năm 2045 là 26,5-28,4%. Hy vọng, trong vài ba năm tới phát triển công nghệ năng lượng tái tạo, trong đó có điện mặt trời, sẽ cho ra đời tấm pin [PV] năng lượng mặt trời mới, hiệu suất cao hơn, biến tần đa năng và những bộ lưu trữ công suất lớn, với giá thành rẻ hơn.
Nhiều ôtô điện [EV] được đưa vào lưu hành sẽ tiêu thụ lượng điện rất lớn nhưng cũng có thể góp phần cân bằng CS lưới, bằng cách sạc điện cho EV vào giờ thấp điểm, xả ngược lên lưới vào giờ cao điểm. Những thiết bị sạc ô tô điện thông minh V2G, như V2H, V2B, V2L, V2X... đang là mục tiêu nhiều nước phát triển hướng tới "giao thông xanh".
Không có lý do gì để một quốc gia giàu tiềm năng điện tái tạo như Việt Nam lại phải mãi nhập khẩu điện. Dù sao đi nữa, ngành điện vẫn là quan trọng nhất trong bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu, góp phần đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 của nước ta.
Minh Phương
>> Quan điểm của bạn thế nào? Gửi bài tại đây. Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.
- {{title}}
Đang tải...
Doanh nghiệp chờ chính sách mới về điện gió, điện mặt trời
Đã hơn nửa năm trôi qua kể từ ngày cơ chế phát triển điện mặt trời hết hiệu lực vào đầu năm 2021, nhưng vẫn chưa thấy chính sách mới được đưa ra.
| Các dự án năng lượng tái tạo đang mong chờ chính sách mới để phát triển. |
Đưa khung giá để đàm phán với EVN
Theo nguồn tin của Báo Đầu tư, việc soạn thảo quy định phát triển các dự án năng lượng tái tạo ở Việt Nam đã được cơ quan chức năng viết tới Dự thảo 5.
Ý tưởng lần này là sẽ xây dựng khung giá áp dụng cho dự án điện mặt trời, điện gió. Theo hướng này, trước ngày 30/9 hàng năm, Bộ Công thương có trách nhiệm tổ chức xây dựng và ban hành khung giá sẽ áp dụng cho các loại hình năng lượng tái tạo.
Ngoài ra, Dự thảo Quy hoạch điện VIII vẫn bổ sung một lượng lớn công suất năng lượng tái tạo trong giai đoạn tiếp theo để đạt mục tiêu gần 30% năm 2030 và 44% năm 2045.
Nhà đầu tư được cấp có thẩm quyền chấp thuận dự án hoặc trúng thầu sẽ thực hiện đàm phán giá với bên mua điện để xác định giá bán điện tại điểm đấu nối. Phương pháp xác định giá và hợp đồng mẫu sẽ theo các quy định do Bộ Công thương đưa ra.
Để chọn được nhà đầu tư phát triển dự án điện mặt trời và điện gió, trước ngày 30/10 hàng năm, UBND tỉnh sẽ hoàn thành phê duyệt Danh mục Các dự án đầu tư liên quan, làm cơ sở để năm tiếp theo [N+1] lựa chọn được nhà đầu tư với kế hoạch đưa dự án vào vận hành trong năm thứ 3 [N+3].
Lúc này có hai trường hợp sẽ diễn ra khi chọn nhà đầu tư.
Trường hợp thứ nhất, với các dự án thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư, cơ quan có thẩm quyền sẽ thực hiện trình tự, thủ tục để chấp thuận chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật hiện hành. Căn cứ quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư này, cơ quan đăng ký đầu tư xác định yêu cầu sơ bộ về năng lực, kinh nghiệm của nhà đầu tư, báo cáo cấp có thẩm quyền phê duyệt và đưa vào Danh mục dự án đầu tư.
Trường hợp thứ hai, với dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư, cơ quan chuyên môn của UBND tỉnh đề xuất Danh mục Đầu tư phát triển và trình UBND tỉnh phê duyệt Danh mục dự án dựa trên căn cứ là Quy hoạch Phát triển điện lực quốc gia, kế hoạch thực hiện quy hoạch và quy hoạch tỉnh.
Địa phương khi thẩm định hồ sơ các dự án này sẽ phải lấy ý kiến của Bộ Công thương về tính phù hợp của dự án với Quy hoạch Phát triển điện lực; ý kiến của Tập đoàn Điện lực Việt Nam [EVN] về quy mô, phương thức đấu nối, thời gian vào vận hành cụ thể để phù hợp với hệ thống điện quốc gia và ý kiến của các bộ, ngành liên quan theo quy định hiện hành.
Trên cơ sở Danh mục dự án được điều chỉnh và rà soát của địa phương, UBND tỉnh sẽ công bố, đăng tải Danh mục dự án đầu tư phát triển và quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư để mời gọi các nhà đầu tư tham gia nộp hồ sơ đăng ký để tiến hành chọn thầu.
Sẽ không dễ Đàm phán
Nếu theo hướng này, EVN sẽ giữ vai trò rất quan trọng, bởi các nhà đầu tư nếu không đàm phán được về giá và phương án đấu nối với EVN sẽ không thể triển khai dự án năng lượng tái tạo, dù có được lựa chọn.
Trên thực tế, sự bùng nổ của các dự án điện gió, điện mặt trời trong giai đoạn 2018 - 2020 có nguyên nhân là do giá mua điện cao theo Quyết định 11/2017/QĐ-TTg và Quyết định 13/2020/QĐ-TTg dành cho điện mặt trời, hay Quyết định 39/2018/QĐ-TTg dành cho điện gió.
Với mức giá mua điện chốt cứng, cao hơn giá bán lẻ điện bình quân mà EVN đang bán đến tay hơn 28 triệu hộ tiêu thụ trong cả nước, các nhà đầu tư vào năng lượng tái tạo đã bỏ qua được các công đoạn khó khăn nhất là đàm phán giá điện để nhanh chóng bắt tay vào phát triển dự án.
Sự ưu ái này đã khiến các dự án năng lượng tái tạo tăng trưởng đột biến về công suất, từ chỗ chỉ có 5 MW điện mặt trời trước khi có Quyết định 11/2017/QĐ-TTg, đã tăng lên đạt 17.000 MW vào ngày 1/1/2021. Hay điện gió chỉ có 152,3 MW vào năm 2018, nay đã đạt 581,3 MW.
Nhưng cũng bởi sự bùng nổ của năng lượng tái tạo mà không quan tâm tới tính ổn định, hợp lý của hệ thống điện, nên các nhà đầu tư năng lượng tái tạo đã buộc phải chấp nhận ký các phụ lục với những điều khoản như không được huy động khi không có lưới truyền tải hoặc nhu cầu tiêu thụ không có.
Thực tế khu vực miền Trung và miền Nam, do được bổ sung quá nhiều nguồn điện mới, đặc biệt là điện mặt trời, đã xảy ra tình trạng không thể huy động được hết các nguồn điện “trời cho” này và phải chống quá tải.
Ngoài ra, hệ thống vẫn phải đối mặt với các thách thức về kỹ thuật như sóng hài, độ nhấp nháy điện áp, hay buộc phải có dự phòng công suất các nguồn điện khác ngoài năng lượng tái tạo để đáp ứng sự thay đổi công suất của điện mặt trời giữa các thời điểm trong ngày, thậm chí cả khi bất ngờ có cơn giông hay đám mây bay qua.
Với thực tế bất cập này do sự đổ bộ ồ ạt của năng lượng tái tạo 2 năm qua và gánh nặng tối ưu chi phí sản xuất điện khi EVN vẫn là doanh nghiệp nhà nước, câu chuyện đàm phán giá mua điện hay đầu tư các đường truyền tải ở những khu vực có tiềm năng bức xạ, gió tốt, nhưng đang thừa nguồn sẽ khiến bên mua điện là EVN phải rất thận trọng trong thời gian tới, nhất là khi yêu cầu “cân đối hợp lý về cơ cấu các nguồn điện [thủy điện, nhiệt điện, năng lượng tái tạo] và đảm bảo sự phù hợp giữa các vùng miền để tránh lãng phí nguồn lực xã hội” đã được lãnh đạo Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2025 đặt ra.
Lẽ dĩ nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc các dự án năng lượng tái tạo sẽ không còn dễ như trước.