Critical reflection là gì
Viết tặng đội ICS Version: 0.9.4 Như đề cập ở bài giới thiệu về Chu trình học tập Kolb và bài Mỗi Sprint như là một chu trình Kolb, reflection (suy tưởng, suy tư, phản tư, phản tỉnh) được nhắc đến với vai trò rất quan trọng trong việc học tập và làm việc của người trưởng thành (adult learning). Tuy vậy, việc thành thục kĩ năng reflection, cũng như ứng dụng reflection trong học và dạy học lại không phải là việc dễ dàng. Dưới đây tôi xin liệt kê mấy gợi ý cho việc thực hiện reflection để giúp người mới làm quen với phương pháp này đỡ bỡ ngỡ và thu được kết quả từ một phương pháp học tập thú vị và chất lượng. 1. Reflection là gì?Reflection [suy tư, suy tưởng, phản tư, phản tỉnh trong cách dùng từ của bài này] là cách một người tự suy tư và cảm nhận về những gì được học, được đọc, nhìn thấy hay được trải nghiệm. Theo lí thuyết học tập trải nghiệm (Kolb, Knowles), đây là một bước quan trọng trong quá trình hình thành tri thức của mỗi người. Và đó là một kĩ thuật được sử dụng rộng rãi trong thực tiễn học tập, giảng dạy, nghiên cứu và trong quá trình tự học qua công việc (on-the-job). 2. Reflection không phải là gì? Không phải là phát biểu cảm tưởng chung chung về cái gì đó. Reflection là một hoạt động học tập chuyên biệt, có tổ chức, có ý đồ và cần kĩ năng để có thể đạt được kết quả tốt nhất. 3. Dùng Reflection vào việc gì, lúc nào? hay là các mức độ reflectionReflection có thể dùng ở mọi nơi khi quá trình học tập diễn ra. Có thể có nhiều mức độ: những suy tưởng nhanh trong quá trình tham dự lớp học, vừa kết thúc tiết học, vừa kết thúc khóa học, vừa đọc xong một tài liệu quan trọng, vừa chứng kiến\trải nghiệm một kinh nghiệm quan trọng (trực tiếp hoặc gián tiếp) v.v. Tuy vậy, có thể phân ra ba lĩnh vực reflection cơ bản nhất: i. Reflection trong học tập và phát triển năng lựcNgười học viết một nhật kí học tập có tính suy tưởng (reflective journal) nhằm phát triển khả năng quan sát, tổng hợp và phân tích, hình thành khái niệm, giúp người học chuyển biến các kinh nghiệm thành tri thức của người học. ii. Reflection trong thực tiễn công việcCác chuyên gia (chuyên viên) giàu kinh nghiệm thường sử dụng reflection để cải tiến chất lượng công việc của họ hoặc tổ chức. iii. Critical reflection (tư biện) Người học (phổ biến ở bậc học sau phổ thông), thực hành, hoặc nhà nghiên cứu quan sát nhiều nguồn thông tin để có thể cung cấp các best practice trong lĩnh vực của họ. 4. Đầu vào của\ Đầu ra của ReflectionĐầu vào: Thông tin, dữ liệu, kinh nghiệm [nghe được, đọc được, xem được, vừa làm xong]. Đầu ra: Một bài luận suy tưởng [reflective report] có sự liên hệ khái niệm kinh nghiệm, đính kèm trong nhật kí suy tưởng (hay nhật kí học tập learning journal, reflective journal) hoặc một bài thuyết trình trước một nhóm cử tọa để chia sẻ, hoặc một tác phẩm (bài báo khoa học, hoặc một tiểu luận chuyên đề). 5. Các bước Reflection
6. Một vài chú ý trong cách viết reflectioni. Phải biết mình reflect về cái gìĐảm bảo nắm bắt được (summary) một ý tưởng hoặc kinh nghiệm trước khi thực hiện suy tư về nó. Vì thế cần viết ngắn gọn nhưng đầy đủ về dữ liệu hoặc kinh nghiệm đó. Mô tả các bối cảnh, lập trường, nguồn gốc đôi khi cũng giúp phần cho việc suy tưởng thêm chất lượng. Hiểu dữ liệu trước, bày tỏ quan điểm sau ii. Vào thẳng vấn đềPhần nhiều reflection là dành cho chính người suy tưởng chứ không phải người khác, nên không cần phải viết các câu thừa thãi. Nếu xuất bản dưới dạng một bài báo, việc rào đón văn hoa cũng là không cần thiết, vì việc đó không giúp gì cho giá trị học thuật của bản thân bài báo. Vậy nên cần đi thẳng vào vấn đề khi bày tỏ quan điểm trong reflection. iii. Không viết những thứ không liên quanChất lượng của reflection nằm ở độ sâu của suy tưởng, không phải độ lan man của ma trận ý tưởng. Vậy nên cần tập trung vào điểm chính. iv. Cụ thể, chi tiếtTránh viết chung chung, vô căn cứ. Mục đích của suy tưởng luôn là đào sâu hơn trong nhận thức, từ đó tiến bộ hơn về tư duy. Vì thế cần cụ thể, chi tiết trong cách nhận định và cung cấp dữ liệu. ví dụ, không nên viết kiểu phần lớn mà nên dẫn 70% số người (3000) được hỏi để cụ thể hóa trong lý luận và suy tư. Như vậy để đảm bảo tính chính xác trong suy tư. v. Khẳng định thì đóng lại, câu hỏi thì mở ra.Thay vì dùng câu khẳng định, nên tích cực sử dụng câu hỏi trong hành văn. Việc tiếp cận như vậy cho phép mình thảo luận với chính mình (bản chất của reflection-phản tư); chỉ cần các câu hỏi ấy được bộc lộ từ đầu người reflector, là đã có sự tăng trưởng (mức độ thấp nhất awareness) trong tư duy, và là cái mồi để đi tiếp trong vấn đề đó. Quy luật ở đây là: khẳng định thì đóng lại, câu hỏi thì mở ra. 7. Hỏi gì khi suy tưởng?Thao tác cực kì quan trọng khi thực hiện reflection là hỏi. Cần phải đặt ra đủ các kiểu câu hỏi để đào sâu vào dữ liệu để làm bật lên các ý nghĩa ở đằng sau của dữ liệu, liên tưởng và so sánh với các dữ liệu khác, với kinh nghiệm khác để từ đó tìm kiếm chân lí và các phương pháp tốt hơn. Sử dụng thành thạo các câu hỏi Socratic sẽ giúp người reflect đạt hiệu quả cao trong đào bới sâu vào dữ liệu. Dưới đây là một số mẫu câu hỏi mà bạn có thể sử dụng trong khi reflect: Cái gì?
Vậy thì sao?
Giờ thì sao?
8. Ví dụ về reflectioni. Ví dụ 1: Reflection khi đọc sáchSau khi đọc một chương sách, bạn có thể ghi lại các cảm nhận quan trọng của mình về nội dung, các ý tưởng chính của chương sách mà bạn đã đọc được. Việc viết lại reflection khi đọc sách vừa giúp ta ghi nhớ lại các nội dung chính, vừa giúp ta mở ra các câu hỏi, các khả năng, sự liên hệ vưới thực tiễn, các điểm mâu thuẫn v.v. để từ đó có thể đi sâu hơn vào tìm hiểu nội dung cuốn sách và áp dụng vào thực tế. Trước khi đưa ra các cảm nhận cá nhân, việc tóm tắt các quan điểm chính có thể là input quan trọng cho các nội dung so sánh, tổng hợp và phân tích chi tiết cho các bài literature review sau này; việc này cũng đảm bảo tính khách quan trong việc đưa ra các suy tư, hoặc phản biện (nếu có), tránh quy kết một chiều làm mất đi cơ hội học hỏi các điểm hay của tác giả. Dưới đây là một ví dụ về một đoạn suy tưởng khi một sinh viên đọc về chương sách Tài sản trí tuệ được viết bởi Judith Thomson: (Tham khảo thêm Đọc sâu, và ebook Đọc sách thông minh) ii. Ví dụ 2: Reflection khi học qua trải nghiệmGiống như reflect sau khi đọc sách, sau khi làm một việc gì đó, ta dừng lại, suy ngẫm và rút thêm kinh nghiệm. Lúc này ra cũng có thể viết một reflection để thúc đẩy quả trình học hỏi từ trải nghiệm. Bạn có thể đọc thêm bài Học tập dựa trên sự phản tỉnh, để nắm bắt các điểm cơ bản; hoặc tham khảo công cụ Vòng trò suy tưởng, hoặc Speedboat hai hình thức reflection được cộng đồng Agile hay sử dụng. iii. Ví dụ 3: Reflection khi được hỏi về một sự kiện của công chúngBài viết Trinh tiết trong đề thi của GS Nguyễn Văn Tuấn có thể coi là một ví dụ mẫu mực về reflection. Đây là bài viết nhân chuyện cư dân mạng (trong đó có cả GS, nhà Khoa học, sinh viên và những người khác) bàn tán xôn xao về đề thi của trường Đại học FPT; GS Tuấn cũng góp tiếng bàn, nhưng phong cách rất khoa học. Tôi copy nguyên văn bài viết này cộng với các ghi chú màu xanh để trong dấu [] về các kĩ thuật mà GS Tuấn có sử dụng:
9. Tài liệu tham khảo |