Dân tộc nào cũng có thức ăn truyền thống. Song chưa thấy dân tộc nào có một thức ăn vừa độc đáo, vừa ngon lành, vừa bổ, vừa gắn liền với truyền thuyết dân tộc lâu đời, lại vừa có nhiều ý nghĩa sâu xa về vũ trụ, nhân sinh như bánh chưng, bánh dày của Việt Nam.
Vào đời vua Hùng thứ 6, nhà vua muốn tìm một loại lễ vật để cúng Tiên Vương. Trong khi những người con khác mang đến sơn hào hải vị, thì chàng hoàng tử thứ mười tám là Lang Liêu khi được thần nhân mách bảo, đã mang đến hai món bánh ngon làm từ hạt gạo thân thuộc là bánh chưng và bánh dày.
Tượng trưng cho Đất, chiếc bánh chưng có hình dáng vuông vức, đẹp mắt, nhân bên trong là thịt mỡ với đậu xanh, bên ngoài là những hạt nếp chắc mẩy được gói cẩn thận bằng lá dong và luộc chín. Tượng trưng cho Trời, bánh dày tròn, trắng muốt được làm từ nếp quết nhuyễn, dẻo và thơm. Hai chiếc bánh là Trời Đất, ôm lấy vạn vật, là công ơn dưỡng dục của cha mẹ, chẳng gì trên đời này có thể sánh bằng.
Một chiếc bánh chưng đẹp và chuẩn có hình vuông đều các cạnh, mỗi cạnh thường trên 20cm, độ dày 5 - 6 cm. Bên ngoài bánh được gói bằng hai đến ba lớp lá dong đã được tuyển chọn, rửa sạch và buộc bằng 4 hoặc 6 lạt dang.
bánh dày có hình tròn, có độ dẻo và dai do được đồ kỹ rồi giã trong cối cho đến khi dẻo quánh. Bánh có đường kính từ 5 - 7cm, độ dày 1 - 2cm. Khi làm xong, bánh sẽ được gói trong lá chuối tươi và ăn cùng chả lụa.
2. Ý NGHĨA BÁNH CHƯNG NGÀY TẾT
Bánh chưng là một loại bánh truyền thống của dân tộc Việt nhằm thể hiện lòng biết ơn của con cháu đối với cha ông và đất trời xứ sở. Nguyên liệu làm bánh chưng gồm gạo nếp, đậu xanh, thịt lợn, lá dong và bánh thường được làm vào các dịp Tết cổ truyền của dân tộc Việt.
Là loại bánh duy nhất có lịch sử lâu đời trong ẩm thực truyền thống Việt Nam còn được sử sách nhắc lại, bánh chưng có vị trí đặc biệt trong tâm thức của cộng đồng người Việt và nguồn gốc của nó có thể truy nguyên về truyền thuyết liên quan đến hoàng tử Lang Liêu vào đời vua Hùng thứ 6. Sự tích trên muốn nhắc nhở con cháu về truyền thống của dân tộc; là lời giải thích ý nghĩa cũng như nguồn cội của của Bánh Chưng, bánh dày trong văn hóa, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của cây lúa và thiên nhiên trong nền văn hoá lúa nước.
Dân tộc nào cũng có thức ăn truyền thống. Song chưa thấy dân tộc nào có một thức ăn vừa độc đáo, vừa ngon lành, vừa bổ, vừa gắn liền với truyền thuyết dân tộc lâu đời, lại vừa có nhiều ý nghĩa sâu xa về vũ trụ, nhân sinh như bánh chưng, bánh dày của Việt Nam.
Bánh chưng hình vuông, màu xanh, tượng trưng trái Đất, âm. bánh dày hình tròn, màu trắng, tượng trưng Trời, dương, thể hiện triết lý Âm Dương, Dịch, Biện chứng Đông Phương nói chung và triết lý Vuông Tròn của Việt Nam nói riêng.
Lá dong: rửa từng lá thật sạch hai mặt và lau thật khô. Rửa càng sạch bánh càng đỡ bị mốc về sau. Trước khi, gói lá dong được người gói bánh dùng dao bài mài thật sắc [loại dao nhỏ chuyên dùng để gọt] cắt lột bỏ bớt cuộng dọc sống lưng lá để lá bớt cứng, để ráo nước. Một số vùng vẫn hay dùng lá chuối, trước khi gói nhúng nước sôi để dẻo. Lau thật khô trên lá, cắt cạnh nhỏ vừa gói bánh.
Gạo nếp: nhặt loại bỏ hết những hạt gạo khác lẫn vào, vo sạch, ngâm gạo ngập trong nước cùng 0,3% muối trong thời gian khoảng 12-14 giờ tùy loại gạo và tùy thời tiết, sau đó vớt ra để ráo. Có thể xóc với muối sau khi ngâm gạo thay vì ngâm nước muối.
Đỗ xanh: Giã nhuyễn, ngâm nước ấm 40° trong 2 giờ cho mềm và nở, đãi bỏ hết vỏ, vớt ra để ráo. Nhiều nơi dùng đỗ hạt đã đãi vỏ trong khi những nơi khác cho vào chõ đồ chín, mang ra dùng đũa cả đánh thật tơi đều mịn và sau đó chia ra theo từng nắm, mỗi chiếc bánh chưng được gói với hai nắm đậu xanh nhỏ. Cũng có một số nơi nhét sẵn thịt lợn vào giữa nắm đỗ.
Thịt lợn: Thịt heo đem rửa để ráo, cắt thịt thành từng miếng cỡ từ 2,5 đến 3 cm sau đó ướp với hành tím xắt mỏng, muối tiêu hoặc bột ngọt khoảng hai giờ cho thịt ngấm.
Khâu chuẩn bị nguyên liệu, vật liệu cho bánh chưng đặc biệt quan trọng để bánh có thể bảo quản được lâu dài không ôi thiu hay bị mốc. Thịt ướp dùng nước mắm, vo nếp không sạch, đãi đậu không kỹ hay rửa lá còn bẩn, không lau khô lá trước khi gói đều có thể khiến thành phẩm chóng hỏng.
Độc đáo hơn nữa, khi nấu trong một thời gian khá dài thường trên 10 tiếng, phải để lửa râm râm, bánh mới ngon. Nấu bằng lò gas, tuy nhanh, nóng quá cũng sẽ không ngon. Vì được gói bằng lá dong, bánh chưng vừa xanh vừa đẹp, thơm hơn lá chuối. Phải gói thật kín, không cho nước vào trong, bánh mới ngon. Lạt phải buộc thật chật, chắc; gói lỏng tay, ăn không ngon. Song nếu chắc quá, bánh cũng không ngon.
>>>> Xem thêm: PHONG TỤC CỔ TRUYỀN NGÀY TẾT CỦA DÂN TỘC VIỆT NAM
Qua đây, Phong Thủy Tam Nguyên hy vọng quý độc giả đã có được những thông tin hữu ích về bánh chưng, bánh dày. Nếu cần được tư vấn thêm, quý vị vui lòng liên hệ đến:
Công ty TNHH Kiến Trúc Phong Thủy Tam Nguyên
Hotline: 1900.2292
Địa chỉ:
- Hà Nội: Lô A12/D7, ngõ 66 Khúc Thừa Dụ, Khu đô thị mới, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
- Quảng Ninh: Số 81 đường Nguyễn Văn Cừ, phường Hồng Hải, TP. Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
- Đà Nẵng: Tầng 12, Tòa ACB, 218 Bạch Đằng, Phường Phước Ninh, Quận Hải Châu, Đà Nẵng
- TP Hồ Chí Minh: 778/5 Nguyễn Kiệm, Phường 4, Quận Phú Nhuận, TP HCM
Chưa kịp mua cây đào, đồ ngọt, bánh chưng và gà cúng, chúng tôi đã phải ở im trong nhà cách ly. Tôi nhớ hôm đầu tiên được y tế phường triệu tập xét nghiệm, tôi ngầm hiểu đó là ngày cuối cùng mình được ở ngoài trong dịp lễ. Bước khỏi nơi xét nghiệm, tôi gặp cô bán hàng rong đẩy chiếc xe đầy đồ ăn vặt thơm phức, bao gồm xúc xích rán, bánh mỳ và đặc biệt nhất là bánh chưng rán, xếp ngay ngắn trên chiếc mâm mà bên dưới là bếp lửa. Hình ảnh này rất quen thuộc với tôi ngày còn đi học. Tôi không cưỡng được việc mua một suất bánh chưng rán và nhanh chóng về nhà. Đó là miếng bánh chưng ngon nhất tôi từng được ăn. Không phải vì nó giúp tôi níu kéo chút không khí Tết về nhà, mà chỉ vì nó ngon và tiện lợi khi tôi cảm thấy đói. Tôi không phải làm quá nhiều bước để thưởng thức thứ ẩm thực được xã hội khoác lên nhiều giá trị có tính lễ nghi này. Đơn giản, tôi đổ chiếc bánh từ hộp xốp ra giấy, tưới xì dầu và ăn. Mấy ngày cách ly cuối cùng, tôi theo dõi một cuộc tranh cãi khá gay gắt trên mạng xã hội về giá trị của bánh chưng. Với ngôn ngữ từ "tinh hoa" đến "chợ búa", người thì chê món ăn là thứ thực phẩm bất tiện và lỗi thời, kẻ thì tâng nó thành đại diện của giá trị truyền thống dân tộc. Hình tượng chiếc bánh hiện ra trong đối thoại của cộng đồng mạng có vẻ không giống với chiếc bánh đời thường; hay ít nhất là không giống với những chiếc tôi hay ăn. Gia đình tôi đã bỏ gói bánh chưng ngày Tết từ lâu vì tốn công và sợ lãng phí. Vì vậy tôi không quá nhạy cảm với hình dạng vuông chằn chặn hay méo mó của bánh chưng như nhiều người khác.
Ngay cả khi chiếc bánh được đặt trịnh trọng trên ban thờ, tôi cũng không nghĩ nhiều đến tính biểu tượng của trời đất, âm dương hàm ẩn trong thức quà này. Sau khi bánh được hạ xuống khỏi không gian linh thiêng của tổ tiên và đặt vào không gian của bàn ăn gia đình, không ai quan tâm về tính thẩm mỹ của nó sau khi bị xắn ra thành nhiều mảnh...
Điều đó không có nghĩa bánh chưng không còn giá trị về văn hoá. Có nhiều cách hiểu về văn hoá mà không nhất thiết phải là thứ gì linh thiêng, hồn túy và không bao giờ thay đổi.
Theo nhà nhân học Gary Ferraro, văn hóa là tất cả những gì con người có, con người nghĩ và con người làm với tư cách là những thành viên của một xã hội. Như vậy một khi chúng ta vẫn coi bánh chưng là một phần đời sống của mình, dù ở dạng này hay dạng khác, thì nó vẫn là một phần quan trọng của nền văn hoá liên tục nhiễu động và đổi thay.
Chiếc bánh chưng tôi yêu quý không nằm trên bàn thờ hay truyền thuyết, mà nằm ở những hàng rong ngoài vỉa hè đường phố. Bên cạnh chiếc tôi ăn hôm trước cách ly, tôi nhớ những chiếc bánh chưng rán được bán bằng xe đẩy trước cổng trường hồi tôi còn là sinh viên. Mùi thơm của bánh khiến chiếc bụng cồn cào sau nhiều tiết học thôi thúc tôi phải chạy tới thật nhanh. Mỗi suất mười nghìn đồng, được đặt trong đĩa nhựa với một ít giò và tương ớt. Địa điểm thưởng lãm ẩm thực cũng giản dị: mấy chiếc ghế nhựa quây quần bên cái mâm đặt trên bếp lửa nóng hôi hổi.
Giá trị văn hóa của bánh chưng không nằm ở cách bài trí món ăn hay phong cách "Tây-Ta" của nhà hàng. Chiếc bánh giản dị nhất cũng có thể gợi ra cảm thức thuộc về cho người thưởng thức. Ăn suất bánh mười nghìn đồng ngoài cổng trường, tôi nhận ra mình thuộc về cộng đồng sinh viên không dư giả tiền bạc, cộng đồng ẩm thực quen thuộc với gạo nếp và đỗ xanh, hay rộng hơn là cộng đồng những người cùng tự gọi mình là "người Việt".
Có lẽ đối với tầng lớp bình dân, không ai vừa ăn bánh chưng vừa nghĩ tới chủ nghĩa dân tộc. Món ăn này đã quen thuộc tới nỗi người ta thường xuyên không đặt câu hỏi về sự hiện diện của nó, hoặc chỉ coi nó như một chất liệu của kỷ niệm. Tương tự với văn hoá, người ta sống trong nó và coi nó là bình thường, mà không phải liên tục giải thích rằng "đây là văn hóa của tôi". Giống như con cá sống trong nước vậy.
Trong thời đại toàn cầu hoá, bản sắc tập thể là thứ cảm tưởng như dễ bị lung lay và khiến nhiều người cảm thấy cần phải bảo vệ. Khi ấy, bánh chưng và nhiều sản phẩm thường nhật khác bất đắc dĩ trở thành điểm neo của truyền thống văn hóa. Chúng bỗng bị bội thực giá trị và ngắt kết nối với đời sống thường nhật.
Nhưng truyền thống ấy chỉ đi tiếp về tương lai khi những sản phẩm của nó, như chiếc bánh chưng, được sống cuộc đời của riêng mình. Chiếc bánh có thể nằm nghiêm chỉnh và sạch sẽ trên ban thờ, có thể méo mó nằm trong suất ăn vặt của sinh viên, và thậm chí được nấu thành cháo.
Năm nay, cộng đồng mạng Việt Nam có trào lưu cắt bánh chưng thừa dịp Tết thành nhiều lát rồi đun sôi trong nước gà cùng hành khô, thịt gà xé phay và một ít gia vị. Chỉ trong mười phút, chiếc bánh sẽ trở thành bốn tô cháo vừa lạ lẫm, vừa quen thuộc dành cho người yêu ẩm thực.
Những người quan tâm đến giá trị truyền thống có lẽ nên vui với sự thay đổi của bánh chưng. Món ăn này vẫn sẽ còn sống lâu trong văn hóa bình dị của chúng ta, dù theo những cách ta ít ngờ đến.
Vũ Hoàng Long