Gành Đá Đĩa là một danh thắng thiên nhiên tại xã An Ninh Đông, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, Việt Nam. Địa điểm này là một đoạn bờ biển có các cột đá bazan hình lăng trụ, trông giống như những chiếc đĩa xếp chồng lên nhau.
Đặc điểm[sửa | sửa mã nguồn]
Theo các nghiên cứu, bazan tại khu vực này hình thành do hoạt động phun trào của núi lửa tại vùng trung tâm tỉnh Phú Yên [cao nguyên Vân Hòa ngày nay] cách đây hàng triệu năm. Các dòng dung nham khi nguội dần thì đông cứng lại và nứt vỡ thành các cột đá hình lăng trụ tương đối đồng đều. Những cột đá nằm sát biển sau đó lại chịu tác động của sóng đánh vào nên tiếp tục nứt theo chiều ngang, tạo thành các "đĩa" đá.
Khu vực chính của danh thắng Gành Đá Đĩa có diện tích khoảng 2.700 m², các cột đá bazan tại đây tạo thành hai mũi nhô ra biển. Mũi nhô thứ nhất nằm về phía bắc, nổi bật với các cột đá nghiêng, uốn cong. Mũi thứ hai nằm về phía nam với các cột đá hầu hết thẳng đứng và tạo thành các bậc từ thấp đến cao.
Hiện nay, nhiều nơi trên thế giới cũng có các khối đá bazan dạng cột là: Giant's Causeway tại Bắc Ireland, Los Órganos tại Tây Ban Nha, hang động Fingal tại Scotland hay vách đá Jusangjeolli tại đảo Jeju [Hàn Quốc]. Bên cạnh đó, ngay trên địa bàn huyện Tuy An cũng có một số địa điểm tương tự như: Hòn Yến [xã An Hòa Hải], vực Trà Cơi, vực Hố Tròn [xã An Xuân], vực Song, vực Hòm [xã An Lĩnh]. Vào tháng 9 năm 2019, tại mỏ đá ở thôn Xuân Dục [xã An Phú, thành phố Tuy Hòa], đơn vị khai thác cũng phát hiện các vỉa đá bazan hình cột.
Văn hóa[sửa | sửa mã nguồn]
Người dân tại đây còn lưu truyền hai truyền thuyết về nguồn gốc của Gành Đá Đĩa. Theo truyền thuyết thứ nhất, các khối đá này vốn là một kho của cải vàng bạc châu báu. Vào một đêm các kẻ xấu châm lửa đốt cửa với ý định cướp số của cải này, tuy nhiên giữa chừng thì một cơn lốc xoáy cuốn chúng đi và phát ra một tiếng nổ kinh hoàng. Sáng hôm sau, người dân phát hiện của cải đã hóa thành đá. Còn truyền thuyết thứ hai lại kể rằng nơi đây có cảnh quan thơ mộng nên các vị thần tiên giáng trần, đem theo chén vàng, đĩa ngọc xuống để mở yến tiệc, tuy nhiên do mải mê vui chơi nên họ bỏ quên các chồng bát đĩa, lâu ngày hóa thành đá.
Ở rìa phía tây nam của danh thắng có Lăng Đá Đĩa thờ cúng thần Nam Hải [tức Cá Ông] của ngư dân trong vùng, được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ 19 dưới thời vua Tự Đức.
Xếp hạng di tích[sửa | sửa mã nguồn]
Ngày 23 tháng 1 năm 1997, Bộ Văn hóa – Thông tin [nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch] công nhận Gành Đá Đĩa là thắng cảnh cấp quốc gia. Ngày 31 tháng 12 năm 2020, Gành Đá Đĩa được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2280/QĐ-TTg.
Được cấu tạo từ những khối đá hình lăng trụ xếp chồng một cách tự nhiên, Gành Đá Đĩa [Phú Yên] trở thành biểu tượng du lịch của địa phương này, thu hút nhiều du khách đến tham quan.
Danh thắng Gành Đá Đĩa tọa lạc tại xã An Ninh Đông, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên. Có rất nhiều cách để bạn đi đến địa danh nổi tiếng này. Du khách có thể chọn xuất phát từ thành phố Tuy Hòa, đến thị trấn Chí Thạnh, rẽ phải về hướng Đông. Sau đó đi thêm chừng 15km nữa là tới Gành Đá Đĩa. Hoặc đi theo cung đường xen biển Tuy Hòa dài khoảng 35km để tận hưởng không khí mát lạnh, trong lành của gió biển, ngắm nhìn du lịch Tuy Hòa đang dần chuyển mình.
Gành Đá Đĩa nhìn từ trên cao xuống. Ảnh: HL.
Tên gọi Gành Đá Đĩa bắt nguồn từ đặc điểm tự nhiên của loại đá bazan ở khu vực này có hình dạng giống như những chiếc đĩa chồng lên nhau. Những khối đá bazan hình thành cách đây khoảng 200 triệu năm xếp chồng lên nhau tạo hình độc đáo nhờ quá trình hoạt động của núi lửa ở vùng cao nguyên Vân Hòa [huyện Sơn Hòa]. Khi dòng nham thạch phun trào từ miệng núi lửa gặp nước lạnh bị đông cứng lại và nứt vỡ, đã hình thành các phiến đá kỳ thú, đẹp lạ lùng, bí ẩn...
Những khối đá hình lăng trụ hay những khối đá dẹt xếp liên tiếp nhau tạo nên một hình ảnh như tổ ong làm bằng đá.
Khi đến tham quan, du khách sẽ được chiêm ngưỡng những khối đá hình lăng trụ hay những khối đá dẹt xếp liên tiếp nhau tạo nên một hình ảnh như tổ ong làm bằng đá. Màu sắc của những viên đá cũng trở nên nổi bật qua từng buổi trong ngày do ánh sáng mặt trời chiếu qua. Khi bình minh lên, những khối đá đen tuyền được phủ ánh vàng rực rỡ của tia nắng đầu ngày. Còn khi hoàng hôn buông xuống, ráng đỏ của ánh chiều lại nhuộm hồng các khối đá.
Theo các nhà khoa học, đá ở ghềnh Đá Đĩa là loại đá bazan hình thành trong quá trình hoạt động của núi lửa ở vùng cao nguyên Vân Hòa [Phú Yên] cách đây gần 200 triệu năm và cách vị trí ghềnh Đá Đĩa ngày nay khoảng 30km theo đường chim bay. Nham thạch phun ra từ miệng núi lửa, gặp nước lạnh đông cứng lại, kết hợp với hiện tượng di ứng lực khiến các khối nham thạch bị đông cứng rạn nứt đa chiều một cách tự nhiên nhưng lại vô cùng hoàn hảo. Phần lớn đá nứt theo mạch dọc, tạo thành những cột thẳng đứng hoặc xiên, cũng có những đường xiết ngang cắt cột đá thành những hình dạng khác nhau.
Nét độc đáo của những khối đá hình lăng trụ xếp chồng một cách tự nhiên tại Gành Đá Đĩa thu hút đông đảo du khách khi đến với Phú Yên. Ảnh: BTT.
Gành Đá Đĩa được công nhận là di tích thắng cảnh cấp quốc gia vào năm 1998 và được UBND tỉnh Phú Yên đưa vào khai thác du lịch. Sau đó, ngày 1.4.2021, Gành Đá Đĩa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Với vẻ đẹp tự nhiên, cấu trúc độc đáo, đây được xem là một tuyệt tác kỳ vĩ của đá mà tạo hóa ban tặng cho mảnh đất này và trở thành viên ngọc quý của ngành du lịch Phú Yên.