Học sinh, sinh viên xuống đường biểu tình ngày 9/1/1950
Đoàn biểu tình kéo đến Nha học chính và Dinh thủ hiến bù nhìn đưa đơn thỉnh nguyện. Bọn cảnh sát và lính đã đàn áp dã man đoàn biểu tình. Thái độ đó đã làm đám đông phẫn nộ và bùng nổ cuộc xung đột. Những người biểu tình dùng mọi thứ vũ khí có trong tay chống trả quyết liệt với lính Pháp, lính Âu Phi và cảnh sát Bình Xuyên. Nhiều em học sinh ngã gục trước sự đàn áp dã mãn.
Trần Văn Ơn - người thanh niên tiêu biểu cho lòng yêu nước và ý chí đấu tranh bất khuất của học sinh, sinh viên, sau khi đã dũng cảm hứng chịu những xô đẩy và dùi cui để che chở cho các em học sinh nhỏ tuổi hơn, anh đã bị trúng đạn. Anh hy sinh vào lúc 15 giờ 30 phút chiều ngày 09/01/1950 khi chưa tròn 19 tuổi. Thi thể anh Trần Văn Ơn được đưa về bệnh viện Chợ Rẫy, được lực lượng học sinh cùng các y, bác sĩ, công nhân ở bệnh viện túc trực canh bảo vệ không cho bọn địch phi tang.Tin Trần Văn Ơn mất đã ngay lập tức gây náo động trong giới học sinhsinh viên Sài Gòn, trở thành tâm điểm và đồng loạt các tờ báo lớn của Sài Gòn đã đưa tin. Tại Sài Gòn, ngày 12/01/1950, đám tang anh Trần Văn Ơn đã biến thành cuộc biểu tình thị uy của trên 5 vạn người đứng trên các hè phố tiễn đưa anh. Trước linh cữu anh là hương án có 2 câu viết bằng máu của học sinh:
“Chết vì tổ quốc, chết mà vẫn sống,
Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”.
Lễ tang anh Trần Văn Ơn cũng đã được cử hành trên khắp các tỉnh thành trong cả nước. Hàng triệu lượt học sinh, sinh viên và đồng bào các giới đã đeo băng tang truy điệu với lòng thương tiếc và xuống đường tuần hành bày tỏ ý chí căm thù giặc và ý chí đấu tranh kiên quyết chống thực dân Pháp xâm lược và bè lũ tay sai. Trong số đó, điếu văn của đại biểu các học sinh, sinh viên có đoạn: “Chúng ta sẽ không bao giờ quên được ngày 9 tháng 1- ngày mà anh Ơn và các bạn học sinh, sinh viên đã vui lòng đem xương máu, sinh mạng của mình đổi lấy tự do cho các bạn bị giam cầm. Tinh thần Trần Văn Ơn bất diệt!”
Lễ tang anh Trần Văn Ơn
Với sự kiện lịch sử đó, noi gương và ghi nhận tinh thần đấu tranh bất khuất của anh Trần Văn Ơn và học sinh - sinh viên trong những ngày đầu kháng chiến, Đại hội toàn quốc Liên đoàn Thanh niên Việt Nam lần thứ nhất tháng 2 năm 1950 tại Việt Bắc đã quyết định lấy ngày 09/01 hàng năm là Ngày truyền thống học sinh - sinh viên.
Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V diễn ra ngày 22 - 23/11/1993 tại thủ đô Hà Nội đã quyết định đồng thời lấy ngày 09/01 làm ngày truyền thống của Hội Sinh viên Việt Nam.
Trải qua 71 năm thành lập, các thế hệ học sinh - sinh viên Việt Nam luôn kế tục và phát huy những truyền thống vẻ vang của các thế hệ cha anh, được Đảng và Nhà nước dày công bồi dưỡng, đó là: ”Truyền thống yêu nước nồng nàn, gắn bó với chế độ XHCN, trung thành với Đảng, với nhân dân, tự hào về dân tộc và Bác Hồ kính yêu, về lực lượng vũ trang anh hùng, về Đoàn, về Hội. Truyền thống hiếu học, say mê sáng tạo, nghiên cứu để vươn tới đỉnh cao của khoa học, công nghệ, văn học - nghệ thuật, thể dục thể thao… Truyền thống đoàn kết, yêu thương giúp đỡ lẫn nhau trong học tập nghiên cứu khoa học, chia sẻ khó khăn với nhân dân, không đòi hỏi cho riêng mình khi đất nước còn nghèo, nhân dân còn thiếu thốn”.
Phát huy truyền thống vẻ vang của các thế hệ học sinh, sinh viên Việt Nam, Đoàn Thanh niên Trung tâm GDTX- Ngoại ngữ, Tin học tỉnh Hải Dương đã không ngừng phấn đấu, học hỏi, phát huy sức trẻ, sự năng động sáng tạo đạt nhiều thành tích cao trong học tập, rèn luyện.
Trong giai đoạn 1925-1945, được đồng chí Nguyễn Ái Quốc giác ngộ, các tổ chức học sinh, sinh viên yêu nước lần lượt ra đời, như: tổ chức Học sinh Đoàn, Đội Ngô Quyền, Tổng Hội Sinh viên đã lãnh đạo phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên dưới ngọn cờ của Đảng và Bác Hồ kính yêu.
Từ năm 1947 đến 1949, ở Sài Gòn, Huế, Hà Nội đã thành lập Hội Học sinh kháng chiến, Đoàn sinh viên kháng chiến sau đó phát triển ra nhiều trường ở cả 3 miền Bắc, Trung, Nam.
Ngày 9/1/1950, Đoàn Thanh niên cứu quốc và Đoàn học sinh Sài Gòn - Chợ Lớn đã vận động và tổ chức cho hơn 2.000 học sinh, sinh viên các trường cùng nhiều giáo viên và 7.000 nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn biểu tình đòi đảm bảo an ninh cho học sinh, sinh viên học tập và trả tự do cho những học sinh, sinh viên bị bắt và mở lại trường học. Đoàn biểu tình đã bị đàn áp dã man. Cuộc đàn áp đẫm máu ngày 9/1/1950 và tinh thần chiến đấu hy sinh oanh liệt của anh Trần Văn Ơn làm dấy lên trong học sinh, sinh viên và nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn lòng căm thù giặc và ý chí đấu tranh kiên quyết chống thực dân Pháp xâm lược và bè lũ tay sai.
Hình 1: học sinh-sinh viên xuống đường biểu tình ngày 09/1/1950 [ảnh T.L]
Với sự kiện lịch sử đó, noi gương và ghi nhận tinh thần đấu tranh bất khuất của anh Trần Văn Ơn và HSSV trong những ngày đầu kháng chiến, Đại hội toàn quốc Liên đoàn thanh niên Việt Nam lần thứ nhất tháng 2/1950 tại Việt Bắc đã quyết định lấy ngày 9/1 hàng năm làm ngày truyền thống học sinh - sinh viên. Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V [22-23/11/1993] tại thủ đô Hà Nội đã quyết định đồng thời lấy ngày 9/1 làm ngày truyền thống của Hội Sinh viên Việt Nam.
Hình 2: Đám tang của Trần Văn Ơn [ảnh T.L]
Nhằm thống nhất lực lượng, phương hướng và giải pháp đẩy mạnh phong trào SV và xây dựng tổ chức Hội vững mạnh, năm 1955, Đại hội thành lập đã quyết định lấy tên của tổ chức sinh viên là ”Hội Liên hiệp SV Việt Nam”. Qua 8 kỳ đại hội, đến nay, Hội chính thức lấy tên là Hội SV Việt Nam.
Đại hội VIII Hội Sinh viên Việt Nam nhiệm kỳ 2009 – 2014 đã diễn ra vào tháng 02/2009 tại Thủ đô Hà Nội với sự tham gia của 647 đại biểu. Đồng chí Nguyễn Phú Trọng, Ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Chủ tịch Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã đến dự và chỉ đạo Đại hội. Đại hội phát động và tổ chức chỉ đạo 2 cuộc vận động: cuộc vận động “Sinh viên 5 tốt” và “Sinh viên xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, lành mạnh”.
Trải qua 62 năm xây dựng và phát triển; nhìn lại quá trình phát triển của phong trào học sinh, sinh viên và Hội Sinh viên Việt Nam, chúng ta tự hào: trong bất kỳ hoàn cảnh nào, học sinh, sinh viên Việt Nam luôn kế tục và phát huy những truyền thống vẻ vang của các thế hệ cha anh, được Đảng và Nhà nước dày công bồi dưỡng.
Hình 3: Tự hào sinh viên Việt Nam
Thông qua các hoạt động của mình, HSV góp phần giáo dục, bồi dưỡng để hình thành lớp HSSV mới "vừa hồng, vừa chuyên"; có kiến thức vững vàng, phong phú, có khả năng tiếp cận trí tuệ của thời đại, thiết tha với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có hoài bão lớn, lối sống đẹp, có sức mạnh truyền thống và bản sắc dân tộc, có trách nhiệm cao với cộng đồng, củng cố và phát triển rộng rãi tổ chức Hội sinh viên Việt Nam, tập hợp, đoàn kết đông đảo SV thi đua học tập, rèn luyện, góp phần đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam XHCN.
[Thanhuytphcm.vn] - Khi lãnh đạo dân tộc Việt Nam thực hiện các cuộc kháng chiến cứu nước, Đảng ta luôn nêu cao chủ trương phải tận dụng mọi hoàn cảnh thuận tiện, các tổ chức công khai để thu hút tất cả các thành phần xã hội, không phân biệt tôn giáo, đảng phái; tuyên truyền, vận động, thu hút đông đảo nhân sĩ, trí thức; công nhân, nông dân, sinh viên… vào cuộc đấu tranh yêu nước; phải làm thế nào tất cả mọi người, dù ở địa vị nào, trong trường hợp nào cũng có thể kháng chiến và ủng hộ kháng chiến bằng hình thức này hoặc hình thức khác. Chủ trương trên đã tập hợp được sức mạnh của toàn dân tộc, mang đến những thắng lợi to lớn trong cuộc chiến chống Pháp, Mỹ xâm lược. Một trong những lực lượng góp phần quan trọng vào sức mạnh tổng thể đó là học sinh, sinh viên ở miền Nam
Từ trước năm 1945, ở miền Nam, nhiều thế hệ học sinh đã đứng lên chống Pháp và chính sách giáo dục của Pháp. Lực lượng này luôn nêu cao dũng khí tham gia biểu tình, bãi khóa, để tang cụ Phan Chu Trinh, đòi thả nhà cách mạng yêu nước Phan Bội Châu… Sau cuộc khởi nghĩa Nam kỳ 1940, dù gặp nhiều khó khăn do Pháp tăng cường khủng bố, truy quét, đàn áp phong trào yêu nước nhưng học sinh miền Nam vẫn hăng hái tham gia chống Pháp. Sự ra đời Câu lạc bộ Scôla Club của trường Pétrus Ký để cổ vũ, tập hợp học sinh, sinh viên yêu nước là minh chứng sinh động cho khí thế ấy lúc bấy giờ. Đặc biệt, cùng với phong trào sinh viên yêu nước ở Hà Nội, sự ủng hộ, cổ vũ của các tờ báo tiến bộ như Báo Thanh Niên đã tiếp thêm sức mạnh cho học sinh miền Nam tiếp tục xuống đường đấu tranh yêu nước mạnh mẽ hơn. Hàng triệu thanh niên, học sinh, sinh viên đứng vào hàng ngũ của các tổ chức cách mạng như Thanh niên Tiền phong, Thanh niên Cứu quốc, Việt Minh và tham gia cướp chính quyền trong Cách mạng tháng 8.
Sau khi tái chiếm miền Nam Việt Nam năm 1946, Pháp mở lại trường học. Nhưng Pháp gặp phải sự đấu tranh mạnh mẽ của học sinh, sinh viên. Những năm 1946, 1947, phong trào “bãi học, bãi thi” phát triển rất mạnh trong giới học sinh, sinh viên miền Nam. Những cuộc thi bằng Trung học đệ nhất, Tú tài Pháp tại Sài Gòn rất ít thí sinh tham dự, dù Pháp đã hạ điều kiện dễ dàng, không cần là học sinh trường Pháp, không cần giấy chứng nhận đã học hết các lớp theo quy định cho mỗi văn bằng. Ở bậc đại học, vấn đề chuyển ngữ được chính quyền tay sai Sài Gòn hứa hẹn nhiều năm nhưng không thực hiện. Do đó, sinh viên, giáo giới liên tục đấu tranh mạnh mẽ, kéo dài đến tận năm 1954.
Qua nhiều năm trưởng thành, học sinh, sinh viên đã trở thành một lực lượng chính trị mạnh mẽ do Đảng Cộng Sản Việt Nam lãnh đạo và được hậu thuẫn sâu, rộng trong mọi tầng lớp nhân dân. Đến giai đoạn 1949 - 1950, nhiều trường học đã thành lập được chi bộ, liên chi bộ Đảng. Đến năm 1954, chỉ riêng khối trường tư thục ở Sài Gòn - Gia Định đã có đến 11 chi bộ Đảng. Nhờ đó, phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn - Gia Định được tổ chức bài bản, chính quy và có hệ thống hơn. Nhiều chủ trường tư thục tìm cách ủng hộ phong trào kháng chiến yêu nước như nhận cán bộ kháng chiến vào trường dạy, bảo vệ các giáo sư, giáo viên khi Pháp đến trường khủng bố, bắt bớ; giúp học sinh thay đổi hình thức tham gia phong trào yêu nước…
Với lực lượng và tổ chức ngày càng mạnh mẽ, ngoài đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, cải thiện đời sống giáo viên, đòi mở thêm trường, giảm học phí,… học sinh, sinh viên miền Nam còn tổ chức nhiều hoạt động nổi bật khác như: ngày 13/6/1949, nhân dịp “Quốc trưởng” Bảo Đại ghé thăm trường Pétrus Ký và nhân việc Pháp bắt giữ 5 học sinh trong ban lãnh đạo học sinh biểu tình chống khủng bố, chống chế độ thi cử bất công, học sinh trường Pétrus Ký đã tổ chức bãi khóa. Phong trào này nhanh chóng lan sang nhiều trường khác ở Sài Gòn - Gia Định. Nữ sinh Gia Long khiêng bàn ghế chặn các ngả ra vào, xé cờ ba que, xé các băng khẩu hiệu, rải truyền đơn để phản đối Bảo Đại. Cuộc bãi khóa kéo dài đến kỷ niệm ngày Nam kỳ khởi nghĩa 23/9/1949 ở hầu hết các trường tại Sài Gòn - Gia Định.
Đến tháng 11/1949, đồng thời với nhiều cuộc bãi công, bãi thị của công nhân và tiểu thương, học sinh nhiều trường công và tư thục, đặc biệt là hai trường Marie Curie và Chasseloup tổ chức bãi khóa. Giám đốc Nha học chính Sài Gòn ra lệnh bắt 12 học sinh vì cho rằng “cuộc bãi khóa mang tính chất chính trị”. Đỉnh điểm là ngày 9/1/1950, hàng ngàn học sinh, sinh viên cùng thầy cô của các trường Pétrus Ký, Gia Long, Nguyễn Văn Khuê, Huỳnh Khương Ninh, Lê Bá Cang, trường Kỹ thuật Gia Định, trường Luật, khoa học,… tham gia bãi khóa. Đoàn người sau đó kéo lên dinh Thủ Hiến đấu tranh [nay là Bảo tàng TPHCM] đòi trả tự do cho học sinh bị giam cầm và hủy bỏ lệnh đóng cửa trường học. Nhân dân kéo đến tham gia cuộc biểu tình của học sinh ngày càng đông. Đến 3 giờ chiều cùng ngày, để chống lại cuộc đấu tranh của học sinh, sinh viên, giáo giới, phụ huynh, Pháp huy động 500 cảnh sát và binh lính tấn công đoàn biểu tình. Cuộc đàn áp diễn ra rất đẫm máu. Hơn 30 học sinh bị thương nặng, một số học sinh khác bị bắt. Học sinh Trần Văn Ơn bị trúng đạn và hi sinh dưới họng súng của lính Pháp.
Cái chết của Trần Văn Ơn đã gây phẫn nộ lớn trong toàn vùng Sài Gòn - Gia Định. Ngày 12/1/1950, khoảng nửa triệu người với nhiều thành phần từ nhân sĩ, tri thức, nhà báo, tu sĩ, công nhân… đã tham gia đám tang học sinh Trần Văn Ơn. Dòng người hô vang khẩu hiệu: “Chết vì Tổ quốc, chết nhưng vẫn sống; Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”. Người dân Sài Gòn - Gia Định đổ ra đứng hai bên đường nghiêm trang cúi đầu tiễn biệt học sinh Trần Văn Ơn đến nơi yên nghỉ cuối cùng. Có thể nói đây là, cuộc biểu tình thu hút đông đảo quần chúng nhất trong thời kỳ chống Pháp năm 1946 - 1954.
Tiếp theo đó, dưới sự chỉ đạo của Ban Hoa vận, phong trào học sinh người Hoa phản đối nhà cầm quyền đóng cửa các lớp trung học Phúc Kiến. Ngày 15/2/1950, việc Pháp bắt và tra tấn đến chết học sinh người Hoa Trần Bội Cơ càng làm cộng đồng người Hoa thêm quyết tâm tham gia đấu tranh yêu nước mạnh mẽ hơn. Ngày 19/3/1950, thực hiện chủ trương của Thành ủy và lời kêu gọi của “Ủy ban Liên lạc các giới”, hàng ngàn học sinh, sinh viên, giáo giới tham gia bãi khóa, tổ chức mít tinh tại trường Tôn Thọ Tường [nay là trường Ten-lơ-man], rồi kéo đi biểu tình tuần hành. Từ sau năm 1950, dù gặp nhiều khó khăn, nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh, sinh viên miền Nam tiếp tục được củng cố, phát triển không ngừng. Những phong trào này góp phần mở rộng mặt trận đấu tranh chống Pháp, tạo thêm những áp lực chính trị để buộc Pháp phải ký hiệp định Giơ-ne-vơ, kết thúc chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương.
Ngày 9/1/1950, đánh dấu một trang sử hào hùng và là biểu tượng cho phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh, sinh viên ở Việt Nam nói chung, miền Nam nói riêng. Sau này, để tưởng nhớ sự hi sinh của học sinh Trần Văn Ơn, cũng như nhằm phát huy truyền thống đấu tranh yêu nước trong học sinh, sinh viên, tại Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V, diễn ra từ ngày 22-23/11/1993 ở Hà Nội, ngày 9/1 được chọn làm ngày Học sinh, sinh viên Việt Nam - ngày truyền thống của Hội Sinh viên Việt Nam.
[1] Bài viết được biên soạn từ 2 tài liệu:
- Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng [Chủ biên] [2018], Địa chí Văn hóa thành phố Hồ Chí Minh, Tập II [từ trang 769 - 778], Nxb. Tổng hợp TPHCM.
- Hà Minh Hồng, Trần Nam Tiến, Lưu Văn Quyết, Hà Kim Phương [2007], Lịch sử Sài Gòn thời kỳ 1945 - 1975 [từ trang 76 - 78], Nxb. Tổng hợp TPHCM.
Nguyễn Hồ Phong