Nên bỏ hay giữ khẩu hiệu Tiên học lễ, hậu học văn

Nhà văn trẻ Quách Lê Anh Khang [tác giả các sách Buồn làm sao buông, Thương mấy cũng là người dưng...] chia sẻ: Học chữ nghĩa có thể giúp ta thành tài, thành công, nhưng học lễ nghĩa sẽ giúp ta thành nhân tử tế. Với tôi, trong xã hội gấp gáp ngày nay, làm người thành công thì dễ chứ làm người tử tế thì khó vô cùng. Sự chủ động và tư duy phản biện của người trẻ không phụ thuộc vào chuyện “Tiên học lễ, hậu học văn” nên xin đừng đánh đồng vấn đề này.

Nguyễn Ngân Tuyết [ngụ Q.Hoàng Mai, Hà Nội] cho biết: Tôi thấy học sinh chỉ hiểu đơn giản “tiên học lễ” là phải lễ phép với người lớn, cư xử đúng mực, tôn trọng người khác trước tiên. Với ngành giáo dục, điều cần thay đổi là những phương pháp giảng dạy và học tập sao cho dễ hiểu, dễ ứng dụng. Và nhất là truyền cảm hứng học tập cho học sinh, để thấy yêu thích việc đến trường. Còn thay đổi một câu khẩu hiệu hay không thì học sinh không quan tâm lắm.

Lê Châm [nhân viên một công ty truyền thông ở Q.1, TP.HCM] cho biết: Theo quan điểm cá nhân của tôi, khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” cũng không cần tồn tại. Có càng nhiều khẩu hiệu - các khái niệm - đồng nghĩa với việc đóng khung con người. Mục đích sống của mỗi người mỗi khác nhưng có những người không dám sống là chính mình chỉ vì các khẩu hiệu như vậy. Rồi các khẩu hiệu dẫn đến sai lệch trong cách hiểu, rồi gây tranh cãi. Vẫn là hãy sống theo cách của bạn thì hơn.

Tin liên quan

Mới đây, trong một hội thảo có chủ đề “Văn hóa học đường trong bối cảnh đổi mới giáo dục - đào tạo”, GS. Trần Ngọc Thêm đã có một phát biểu được dư luận toàn xã hội hết sức quan tâm.

Theo đó, giáo sư cho rằng, cần bỏ khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” trong các trường học để hướng đến một nền giáo dục tạo ra những con người có tư duy phản biện, giải phóng sức sáng tạo cho người học.

Khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” trong nhà trường đã dần được thầy cô giáo và các thế hệ học sinh hiểu theo một cách rất “mở” [Trong ảnh: Giáo viên trường Tiểu học Dịch Vọng B, quận Cầu Giấy, Hà Nội rèn chữ cho học sinh lớp 1 khi đi học trở lại sau dịch năm 2020]Ảnh: Tạ Hải

Khẩu hiệu “Tiên học lễ, học học văn” theo giáo sư Trần Ngọc Thêm là sản phẩm của nền giáo dục Nho giáo, phục vụ cho mục tiêu đào tạo ra những con người chỉ biết thừa hành, người dưới phải phục tùng và giữ “lễ” đối với người trên.

“Nền giáo dục như thế giỏi lắm chỉ giữ cho xã hội ổn định, chứ không thể giúp xã hội phát triển”, quan điểm của GS. Thêm là như vậy.

Quan điểm của GS. Thêm lập tức đã gây tranh cãi. Nhiều người đã đặt vấn đề: Nếu theo quan điểm đó, chuyện khai mở tư duy phản biện, giải phóng sức sáng tạo liệu có mâu thuẫn với việc giữ gìn lễ nghĩa, đạo đức?

Chúng ta không phủ nhận rằng, nếu một nền giáo dục hướng đến đào tạo ra nguồn nhân lực có tư duy phản biện, có sức sáng tạo vượt bậc thì chẳng còn gì tuyệt vời hơn.

Thế nhưng, để xây dựng được một nền giáo dục như thế, chúng ta cần phải thay đổi tư duy giáo dục, có chiến lược phù hợp, từng bước kiện toàn và phát triển giáo dục nước nhà, chứ không thể chỉ bỏ một khẩu hiệu là được.

Mặt khác, từ trước đến nay, khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” trong nhà trường đã dần được thầy cô giáo và các thế hệ học sinh hiểu theo một cách rất “mở”.

Nghĩa là, “học lễ” không chỉ gói gọn trong nội dung “lễ nghĩa”, mà nó còn là học đạo đức, rèn giũa nhân cách để trở thành một người công dân tốt.

Nhiệm vụ ấy cần được đặt trước hoặc song hành với việc “học văn”, nghĩa là học kiến thức. Mỗi con người, khi đến trường vừa phải trui rèn đạo đức, nhân cách, vừa phải trau dồi tri thức, đó là điều đương nhiên.

Tôi cho rằng, mọi nền giáo dục trên thế giới này đều hướng đến mục tiêu chung như vậy. Bởi, nó sẽ tạo ra những con người vừa có tài, vừa có đức.

Sinh thời, Bác Hồ vẫn thường răn dạy: “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”.

Lời dạy ấy, hẳn là Bác muốn mỗi người chúng ta đều phải trang bị cả “đức” lẫn “tài” trong hành trang cuộc đời mình.

Để làm được điều đó, thì nền giáo dục cần dung hòa cả hai chức năng, dạy tri thức và dạy làm người. Hiểu theo nghĩa rộng, câu khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” chính là hướng đến hai chức năng thiêng liêng ấy.

Thời gian qua, nhiều người than phiền rằng việc giáo dục đạo đức cho học sinh ở các trường đang dần xuống cấp. Hậu quả là một số học sinh ngày càng có biểu hiện thiếu văn hóa, vô lễ, thậm chí là bạo lực với những người xung quanh.

Ở các bậc học cao hơn, người ta vẫn thường phát hiện sự gian lận, mua bán bằng cấp. Nhiều người có học hàm, học vị cao nhưng bị dính vào các nghi án đạo văn hoặc tham nhũng, vi phạm pháp luật đến nỗi phải ngồi tù.

Nếu chúng ta chấp nhận xu hướng xem nhẹ, thậm chí bãi bỏ việc dạy lễ nghĩa, đạo đức cho người học, thì tương lai liệu sẽ ra sao?

Bản chất khẩu hiệu “Tiên học lễ, hậu học văn” không hề mâu thuẫn hay cản trở tư duy phản biện của học sinh.

Vấn đề nằm ở chỗ, muốn rèn giũa, đào tạo tư duy phản biện phải thay đổi chính cách dạy và học, hãy bắt đầu bỏ sự khuôn mẫu, việc bỏ bài văn mẫu là một ví dụ.

Trương Chí Hùng

Thạc sĩ Nguyễn Trọng Hoàng [Đại học Bristol, Vương quốc Anh], làm việc cho Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu - AVSE Global, chia sẻ quan điểm về vấn đề nên hay không nên loại bỏ khẩu hiệu "Tiên học lễ, hậu học văn" tại các trường học.

Anh Hoàng Nam nói: "Tiên học lễ, hậu học văn" là một phương châm giáo dục từ xa xưa, xuất phát từ quan điểm của Nho giáo. Như vậy ngày nay, 'lễ' có nên loại bỏ không? Tôi cho rằng vừa nên và vừa không nên, điều này cần được triển khai ở các bậc học khác nhau. Nghi lễ, lễ giáo thuộc về phạm trù truyền thống. Việc giữ gìn bản sắc văn hóa cần được thực hiện thông qua những lời nói, cử chỉ, trong đời sống hàng ngày".

Anh Nam lấy ví dụ về biểu hiện của "lễ" trong cách xưng hô. Ở các quốc gia Á Đông phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc vẫn giữ việc xưng hô theo thứ bậc xã hội từ bao đời nay. Thế nhưng ở các quốc gia phương Tây như Anh Quốc, Hoa Kỳ, cách xưng hô vai vế không được sử dụng trong ngôn ngữ thường nhật mà chỉ dùng trong những trường hợp trang trọng. Học sinh bậc phổ thông thường gọi giáo viên bằng họ, kèm các tiền tố như Dr, Mr, Ms khi ở trên lớp và được phép gọi tên riêng trong những dịp thân mật.

Theo anh Nam, đối với một quốc gia coi trọng "lễ" như ở Việt Nam, những phép tắc lễ nghĩa cần phải được giữ lại, bởi đó là một phần của việc giữ gìn văn hóa bản sắc dân tộc và giáo dục đóng vai trò tối quan trọng trong nghĩa vụ thiêng liêng này.

Mặt khác, việc lược bỏ các thủ tục lễ tiết một cách phù hợp cũng nên được triển khai, đặc biệt ở các bậc học cao hơn. Giản lược lễ tiết cũng nhằm cởi bỏ sự gò bó, tăng sự thoải mái về tâm lý, từ đó tạo ra môi trường nuôi dưỡng những ý tưởng sáng tạo trong quá trình học tập, nghiên cứu cho người học.

Sẽ cần có những nghiên cứu sâu và rộng hơn để đánh giá tác động của chữ "lễ" trong giáo dục, ảnh hưởng tới quá trình học tập, nghiên cứu của học viên. Tuy nhiên, theo anh Nam, phương pháp "thầy/cô đọc, trò chép" không còn phù hợp ở thời điểm hiện tại. Cách giao tiếp giữa người dạy và người học không nên chỉ từ một chiều, mà cần có sự trao đổi qua lại, tôn trọng lẫn nhau.

Giáo viên là người truyền thụ kiến thức, nhưng ngược lại, cũng chính là người thu nạp kiến thức. Người học trong quá trình học cũng có thể đưa ra góc nhìn mới về một vấn đề sẵn có hay thậm chí là đưa ra được những phát kiến mới.

"Từ góc độ của một người đã trải nghiệm nhiều môi trường học tập và làm việc khác nhau, đối với tôi, một nhà giáo thành công không chỉ cung cấp thông tin cho người học, mà còn là người cổ vũ, động viên, kích thích người học đưa ra những quan điểm cá nhân, tư duy phản biện.

Những thông tin, quan điểm nào nên được chấp nhận phụ thuộc vào từng lĩnh vực, chuyên môn. Là những người truy cầu kiến thức, trong quá trình trao đổi học thuật có thể người dạy hoặc người học đưa quan điểm chưa chính xác, điều đó là bình thường, song, mọi quan điểm cần được tôn trọng.

Tuy nhiên, cần lưu ý là nên lược bỏ chứ không loại bỏ "lễ" trong môi trường học tập tại Việt Nam. Bởi lẽ, sẽ là bình thường nếu một sinh viên nói chuyện với giáo viên ở trường bằng tiếng Anh: 'Hello Harry' hay 'Hey Oscar' khi được cho phép. Song tôi không nghĩ là sẽ có nhiều thầy cô giáo ở Việt Nam cảm thấy thoải mái khi nghe học trò gọi một cách trống không: 'Trang ơi' hay 'Ê Trang'. Đó là sự khác biệt về văn hóa!

Đối với tôi, quan điểm của GS Trần Ngọc Thêm là có cơ sở, sơ bộ mà nói thì là một ý kiến hay, nhưng có thể do cách truyền đạt hoặc thông tin chưa đầy đủ nên chưa rõ ý. Điều này khiến cho dư luận có nhiều ý kiến trái chiều về chủ đề này", anh Hoàng Nam cho hay.

Xã hội cần người có lễ nghĩa

Tiến sĩ Chu Đức Hà [Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội] khẳng định: "Ngày nào mà các hiện tượng học trò đánh nhau, rủ nhau đua xe, dọa đánh thầy cô... còn xảy ra thì còn cần dạy chữ "lễ" trong trường học".

Theo Tiến sĩ Hà, ý nghĩa của câu nói "Tiên học lễ, hậu học văn" cho tới thời đại ngày nay vẫn còn giá trị. So sánh giữa xưa và nay, anh Chu Đức Hà cho rằng, "lễ" của Nho giáo là khuôn khổ cứng nhắc, không được phép làm trái hay xê dịch. Còn "lễ" của ngày nay là những quy định, quy tắc phù hợp, có tính mềm mỏng hơn nhưng vẫn là trụ cột của bất cứ môi trường xã hội nào, trong đó có trường học.

"Ngày xưa, thầy nói trò răm rắp nghe theo, còn ngày nay, nhiều ngôi trường phổ thông rất tích cực phát triển cái tôi của học sinh, đặc biệt là các trường ngoài công lập. Tuy nhiên, sự phát triển của cái tôi cũng cần nằm trong khuôn khổ cái ta chung của cả xã hội. Vậy, thế nào là chuẩn mực của 'lễ' trong trường học, chúng ta cần làm rõ và nên giữ lại những điều quan trọng nhất, giống như là Năm điều Bác Hồ dạy", anh Chu Đức Hà cho hay.

Tiến sĩ Hà cũng cho rằng, để phân định rạch ròi về "lễ" sao cho phù hợp giữa thầy và trò cần có góc nhìn, đánh giá nhiều chiều để thấy được những tác động bên ngoài tới người thầy và người trò từ đó thấy được rằng môi trường giáo dục trong gia đình, xã hội cũng có những tác động tới hình thành nhân cách, thái độ, hành vi của mỗi cá nhân.

"Nhiều khi người học đã quen nếp sống thoải mái ở nhà, thích chơi thì chơi, ăn thì ăn, học thì học... Do vậy ở trường cần có những quy củ để "đánh thức" người học, như là đến giờ ăn trưa tập thể phải cùng ăn, đến giờ học là không được nghịch điện thoại... Những quy củ này giúp người học có tinh thần học tập tập trung hơn, đồng thời không hề ảnh hưởng tới tính sáng tạo của học trò mà ngược lại, rèn luyện tính kỷ luật", anh Hà nói.

Mặc dù vậy, Tiến sĩ Hà nhìn nhận luôn có hai mặt của một vấn đề, hiếm có vấn đề nào hoàn toàn đúng hoặc hoàn toàn sai triệt để. Là một người thầy, anh Hà thấy rằng bản thân anh luôn cần phải mở rộng tầm nhìn, liên tục đổi mới phương thức dạy học mới mẻ nhưng đồng thời vẫn cần gìn giữ, truyền đạt chữ "lễ" cho học trò vì xã hội cần những người biết cách cư xử, có lễ nghĩa và tôn trọng lẫn nhau.