Ngày 30-6, tại Trường Đại học Khoa học, Xã hội và Nhân văn [ĐH KHXHNV] TPHCM, Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM phối hợp với Hội đồng Lý luận Trung ương và Trường ĐH KHXHNV TPHCM tổ chức tọa đàm chủ đề “Giới trẻ Việt Nam hiện nay: thực trạng, những vấn đề đặt ra về văn hoá, giáo dục và những giải pháp”.
Tọa đàm “Giới trẻ Việt Nam hiện nay: thực trạng, những vấn đề đặt ra về văn hoá, giáo dục và những giải pháp”.
Tọa đàm có sự tham dự của nhiều nhà nghiên cứu, nhà lý luận, nhà khoa học đầu ngành ở các lĩnh vực khoa học xã hội nhằm đánh giá thực trạng và xu hướng phát triển của giới trẻ hiện nay từ đó gợi mở những vấn đề thực tiễn, đóng góp cho chính sách giáo dục thế hệ trẻ.
Chịu nhiều sự tác động, ảnh hưởng từ bên ngoài
GS.TS Trần Ngọc Thêm [Khoa Văn hóa học, ĐH KHXHNV TPHCM] nhận định: Đặc điểm nổi bật rõ nhất của giới trẻ là lớp tuổi duy nhất có bản chất dương tính, kéo theo 2 đặc điểm quan trọng là hướng ngoại và năng động. Hướng ngoại thì dễ tiếp thu cái mới và hấp thụ các ảnh hưởng ngoại lai; năng động thì ưa thay đổi, phát triển. Theo GS.TS Trần Ngọc Thêm, cũng do đặc điểm dương tính, hướng ngoại mà trong giai đoạn mở cửa hội nhập, ở giới trẻ xuất hiện nhiều hiện tượng bất thường, phá cách, lệch chuẩn, “gây sốc” cho xã hội, được xem là làm xói mòn những giá trị văn hóa truyền thống, như: chuộng các loại thời trang “sành điệu” với áo hai dây, mốt đầu trọc, hình xăm trổ, quan hệ tình dục trước hôn nhân… [trong những năm 1990 - 2000].
Ngoài ra, một thực trạng đáng lo ngại là hiện tượng ngôn ngữ “tuổi teen”, sùng bái thần tượng nước ngoài, phổ biến yêu đương đồng tính… [từ những năm 2010]… Theo thời gian, nhiều hiện tượng lệch chuẩn này đã trở nên khá bình thường và dần được xã hội chấp nhận. Đây cũng là sự phản ứng của giới trẻ với một số giá trị văn hóa truyền thống đã không còn thích hợp và báo hiệu rằng giới trẻ nói riêng và xã hội nói chung đang có nhu cầu về việc xây dựng giá trị mới, với những chuẩn mực mới.
GS.TS Trần Ngọc Thêm phân tích thêm: “bối cảnh hội nhập đòi hỏi xã hội phát triển đi lên. Và khi cần đi lên thì chính các đặc điểm dương tính, hướng ngoại, năng động của giới trẻ là nền tảng cho sự phát triển, là thế mạnh cần được khai thác và phát huy. Xu hướng hoài nghi, thích kiểm chứng, phản biện của người trẻ cũng là một phẩm chất không thể thiếu cho một xã hội phát triển”.
PGS.TS Nguyễn Minh Hòa [Khoa Đô thị học, ĐH KHXHNV TPHCM ] nêu nhận định: “Thế hệ trẻ ngày nay rất khác với những thế hệ trước đó. Họ chịu nhiều sự tác động, ảnh hưởng từ bên ngoài, trong đó có rất nhiều yếu tố tác động hình thành nên khí chất của thanh niên, như: mức sống [ảnh hưởng đến tố chất], công nghệ kỹ thuật [ảnh hưởng đến kỹ năng nghề nghiệp], đa dạng xã hội [ảnh hưởng đến nhân sinh quan]…”.
PGS.TS Nguyễn Minh Hòa cũng chỉ ra nhiều hạn chế của một bộ phận không nhỏ thanh niên trí thức hiện nay, như: không có động lực phấn đấu và thiếu cảm hứng sống; thiếu niềm tin bền vững và thiếu nơi gửi gắm niềm tin; thiếu sự tự tin và thiếu tư thế đĩnh đạc; thiếu kiến thức nền văn hóa và xã hội. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này, trong có một nguyên nhân là: “lỗi hệ thống - những vấn đề bất ổn của thể chế dẫn đến hệ quả tác động đến cá nhân và hành vi xã hội. Những hiện tượng quan chức tham nhũng, chạy chức chạy quyền, khoảng cách giàu nghèo ngày càng dãn rộng, nợ công không giảm, cung cách quản lý không hiệu quả, sự thiếu minh bạch… đã tác động trực diện và mạnh mẽ đến ý chí, niềm tin, động lực của những người trẻ”.
Trong tham luận “Giới trẻ Việt Nam trong giai đoạn hiện nay nhìn từ mối quan hệ cộng đồng - cá nhân”, TS.Nguyễn Văn Hiệu [Khoa Văn hóa học, ĐH KHXHNV] cũng chỉ ra rằng, đối với giới trẻ, lứa tuổi năng động và đặc biệt nhạy bén với cái mới, nhiều giá trị truyền thống dễ trở nên lạc hậu và trở thành sức cản đối với sự phát triển của cá tính. Nếu không có những nhận thức văn hóa căn bản và sự điềm đạm cần thiết, giới trẻ rất dễ cực đoan trong việc phê phán hoặc phá vỡ các chuẩn mực của xã hội truyền thống trong khi họ chưa thực sự đến được, hoặc có được nền tảng của các giá trị mới - điều thực tế cũng rất khó thể có trong một xã hội đang chuyển đổi”.
Cần một cái nhìn rộng lượng
GS.TS Trần Ngọc Thêm cho rằng, giải pháp lên án các hiện tượng lệch chuẩn, giáo dục giới trẻ bảo tồn văn hóa dân tộc một cách chung chung là không thích hợp, bởi lẽ không phải hiện tượng lệch chuẩn nào cũng sai, không phải giá trị văn hóa truyền thống nào cũng tiếp tục còn là giá trị trong giai đoạn mới. “Định kiến đối với giới trẻ và thái độ xem thường giới trẻ của người lớn tuổi sẽ chỉ càng làm cho “bi kịch của sự phát triển” trở nên nặng nề thêm. Cách ứng xử đúng với những hiện tượng lệch chuẩn của giới trẻ phải bắt đầu từ việc khắc phục những sai lệch của chính xã hội. Để có thể theo kịp và đối thoại được với giới trẻ, người lớn tuổi phải bắt đầu từ việc trau dồi năng lực tin học, ngoại ngữ, đặc biệt là “bổ túc” hàng loạt hiểu biết về những giá trị văn hóa mới của nhân loại và quan trọng hơn là phải thực thi hai giá trị dân chủ và pháp quyền, giải quyết dứt điểm ba tệ nạn trầm trọng “của người lớn” là tham nhũng, quan liêu cửa quyền và hối lộ”, GS.TS Trần Ngọc Thêm nhấn mạnh.
Trong tham luận “Trường phái “Văn hóa và tính cách” và các gợi mở cho vấn đề giáo dục giới trẻ ở Việt Nam”, TS.Ngô Thị Phương Lan, Phó Hiệu trưởng ĐH KHXHNV TP cho rằng, muốn tác động đến nhận thức thanh niên hiện nay thì cần thay đổi quan niệm về thanh niên, đặt thanh niên đúng vị trí của họ trong xã hội - cái nhìn “ngựa non háu đá” hay “cá không ăn muối cá ươn” là không phù hợp. Theo TS.Ngô Thị Phương Lan, cần biết khai thác lợi thế về nhiệt huyết, sự năng động, sáng tạo của thanh niên; cần có quan điểm giáo dục nâng cao năng lực thay vì áp đặt, thúc đẩy các phương thức giảng dạy tích cực khơi gợi và phát huy tính chủ động, sáng tạo và cái tôi của thanh niên; cần tạo không gian phù hợp cho các hoạt động của thanh niên, thu hút thanh niên chung tay đóng góp cho xã hội.
PGS.TS Đoàn Minh Huấn, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương, cho rằng phương thức giáo dục hiệu quả nhất là phát huy triết lý giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh - giáo dục nhằm hình thành phẩm chất và phát huy năng lực nội tại của con người: “Bác luôn nhắc nhở phải đào tạo con người cho muôn đời sau trong khi giáo dục của chúng ta hiện nay chủ yếu là để tiếp thu kiến thức ngoại giới, đồng nhất giữa kiến thức và tri thức. Cần bắt đầu từ việc giáo dục để hiểu bản thân, thấu hiểu và thấu cảm bản thân mình thì mới có mô hình và phương thức quản trị bản thân phù hợp”.
Kết luận tọa đàm, GS.TS Tạ Ngọc Tấn, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã đúc kết ngắn gọn rằng: Cần tạo môi trường tự do cho thanh niên phát triển, phát huy vai trò của thanh niên. Tuy nhiên, trách nhiệm của xã hội càng quan trọng, trong đó không thể bỏ qua vai trò của Đảng - Nhà nước, của tổ chức Đoàn.
Ngọc Tuyết
Nguồn: Website Thành ủy TP.HCM
MỔ XẺ NHỮNG “VẤN ĐỀ” CỦA GIỚI TRẺ VIỆT NAM HIỆN NAY
Xã hội càng phát triển thì những vấn đề xã hội mới càng nảy sinh đòi hỏi những kiến giải khoa học. Thanh niên là nhóm xã hội chịu sự tác động mạnh mẽ của những biến đổi xã hội. Trong quá trình biến đổi xã hội luôn có sự đan xen giữa những giá trị cũ, mới do vậy ở thanh niên luôn xuất hiện nhiều “vấn đề” mới cần được “mổ xẻ”, nghiên cứu để định hướng, điều chỉnh hoặc đề xuất những kiến giải khoa học phù hợp với sự phát triển của xã hội.Giới trẻ lười đọc
Đa số giới trẻ ngày này đọc ít hơn những thế hệ trước. Những cuốn chuyện kinh điển như: Cuốn theo chiều gió, Tiếng chim hót trong bụi mận gai, Thép đã tôi thế đấy, Không gia đình v.v… được đa số những người thuộc thế hệ trước đọc nhưng nếu hỏi các bạn trẻ ngày nay về những tác phẩm này chắc sẽ ít người đã đọc. Vì sao? Vì họ không chịu đọc. Có những bạn trẻ hoàn toàn không đọc gì, trừ sách giáo khoa ở trường. Họ có hàng trăm, hàng ngàn lý do để biện minh cho sự lười đọc này như: Mỗi người một sở thích; đọc sách phải suy nghĩ, nhức đầu; cầm sách lên chi chít chữ, nhìn một hồi là mắt díp lại; bây giờ tiểu thuyết nào có tiếng cũng được dựng thành film, xem film sướng hơn; bài vở nhiều, không có thời gian… hoặc đơn giản là không thích đọc.Một số bạn trẻ tự cho rằng, mình cũng chịu khó đọc song họ chủ yếu đọc ở trên mạng internet. Họ đọc những thông tin “bề nổi” đặc biệt là những thông tin “hot”, “giật gân” về các sao, mode thậm chí những nội dung “cướp, giết, hiếp” lại được nhiều bạn trẻ rất quan tâm. Họ chủ yếu sử dụng cách đọc lướt để biết thông tin “chém gió” cùng bạn bè. Những thông tin chiều sâu về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội, các vấn đề xã hội nóng hổi không được giới trẻ quan tâm nhiều.
Trong số những người có đọc, khá nhiều người thường chỉ thích một số tác giả hoặc một số tác phẩm, chủ đề nhất định… chứ rất ít người đọc nhiều thể loại, nhiều tác giả hoặc nhiều chủ đề đa dạng. Những sách về lý luận, nghiên cứu chuyên sâu thì giới trẻ lại càng tìm cách tránh xa. Những điều này ảnh hưởng không nhỏ tới phông kiến thức cũng như sự phát triển hoàn thiện nhân cách của con người.Khả năng tư duy độc lập hạn chế
Khả năng tư duy độc lập của giới trẻ hạn chế chủ yếu là do phương pháp giáo dục lạc hậu của Việt Nam tồn tại bấy lâu. Nếu như ở nước ngoài, giáo viên có thể đưa một cuốn sách, giao hẹn một tuần đọc xong, sau khi đọc xong học sinh/sinh viên sẽ viết một bài luận nêu quan điểm và nhận xét về cuốn sách vừa đọc sau đó, cả lớp cùng thảo luận. Thông thường, giáo viên giảng rất ít, chủ yếu cho học sinh ngồi từng nhóm thảo luận, phát biểu ý kiến, phân tích, nhận xét, bình luận… Giáo viên có vai trò là người hướng dẫn, định hướng, củng cố, đặt câu hỏi, đôi khi tranh luận, duy trì không khí thảo luận….Trong khi giáo dục Việt Nam chủ yếu theo hướng thụ động, giáo viên chủ yếu dùng phương pháp thuyết giảng, giảng giải, học sinh chủ yếu nghe, tiếp thu mà không có hoặc rất ít thảo luận, tranh luận. Cách dạy và học này được áp dụng trong suốt 12 năm phổ thong cho đến khi học đại học cách dạy và học này vẫn tồn tại làm cho học sinh/sinh viên mất đi khả năng phát biểu, đưa ra quan điểm của chính mình cho nên khả năng tư duy độc lập của họ rất hạn chế, thậm chí không có khẳ năng tư duy độc lập.Thích chạy theo những giá trị ảo
Sự phát triển của công nghệ thông tin đặc biệt là internet đã có những tác động làm thay đổi cách nghĩ, thậm chí hành vi của giới trẻ. Nhiều bạn trẻ chạy theo những giá trị ảo – những giá trị không có thực ảnh hưởng lớn đến kinh tế, sức khoẻ, tinh thần và sự phát triển hoàn thiện nhân cách.Cuộc sống online đã khiến nhiều bạn trẻ cổ xúy cho ngôn ngữ chat. Nhiều bạn trẻ đã biến những ngôn ngữ chát thành những mật mã mà người lớn, các bậc phụ huynh không thể nào dịch nổi. Hệ luỵ của nó không chỉ làm đau đầu các bậc phụ huynh mà một số từ ngữ được sử dụng tràn lan trong nhà trường làm đau đầu thầy, cô giáo và ảnh hưởng lớn đến sự trong sáng của tiếng Việt. Một số từ còn bị lạm dụng quá mức làm sai lệch so với nghĩa ban đầu, chẳng hạn như từ “tự kỷ”. Ở nhà không đi chơi - tự kỷ; ít ra ngoài - tự kỷ; không có người yêu - tự kỷ v.v….
Chính việc chạy theo những giá trị ảo là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ phá thai ở Việt Nam thuộc top đầu thế giới. Do bắt chước những lối sống, trào lưu trên các trang báo mạng “lá cải” mà nhiều người nghĩ, có người yêu là sành điệu, cho rằng mình đã trưởng thành và nhiều trải nghiệm hơn người khác khi “yêu gấp”, “sống thử”. Bên cạnh đó, sự né tránh các vấn đề giới tính, sức khoẻ sinh sản của nền giáo dục nước nhà đã đẩy học sinh đến những hệ luỵ đáng buồn. Giáo viên dạy cho học sinh những điều mơ hồ về giới tính, tình dục, sức khoẻ sinh sản. Họ né tránh, tạo sự tò mò khiến học sinh phải tự tìm hiểu ở những nguồn khác, qua bạn bè, film ảnh… Sự tò mò cùng những kiến thức không đầy đủ về giới tính, sức khoẻ sinh sản, sức khoẻ tình dục khiến nhiều học sinh không biết tác hại của việc phá thai sẽ ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe. Do đó, tỷ lệ nạo phá thái ở Việt Nam vẫn tiếp tục gia tăng. Người ta cứ sợ vẽ đường cho hươu chạy, nhưng có lẽ nên vẽ đường cho hươu chạy đúng hướng sẽ tốt hơn rất nhiều khi để hươu chạy tứ tán.
Bệnh vô cảm
“Bệnh vô cảm” của giới trẻ trong xã hội hiện nay đang là thách đố cho các nhà giáo dục, các bậc cha mẹ, cũng như những người có trách nhiệm. “Bệnh vô cảm” được hiểu là một trạng thái tinh thần mà ở đó, con người không nảy sinh những cảm xúc đối với những sự vật, sự việc diễn ra xung quanh mình, những nỗi buồn, nỗi đau, sự mất mát, thiệt thòi của đồng loại. Những người sống vô cảm thường chỉ bo bo nghĩ đến lợi ích của riêng mình, ngại va chạm, sợ phiền toái, liên lụy với tâm niệm “đèn nhà ai nhà nấy rạng”. Những kẻ sống vô cảm thậm chí còn lạnh lùng, nhẫn tâm gieo rắc nỗi đau cho người khác mà không mảy may động lòng trắc ẩn. Đáng buồn là trong những vụ đánh nhau giữa các học sinh thời gian qua đều có một số đông “khán giả” trẻ tuổi, không chỉ thản nhiên đứng nhìn, mà còn dùng điện thoại di động ghi hình rồi tung lên mạng. Một biểu hiện nữa của thói vô cảm trong giới trẻ là sự chửi bới người lớn trong nhà, thái độ bàng quan với mọi việc xung quanh... của nhiều teen Việt. Gần đây, hàng loạt những câu chuyện teen dùng từ ngữ xúc phạm, hỗn xược với người lớn lan tràn trên facebooks đang gióng lên hồi chuông báo động về căn bệnh vô tâm của giới trẻ.
Một số học sinh, sinh viên mặc dù là những con mọt sách nhưng lại bàng quan với những gì xảy ra xung quanh mình. Họ không biết hiện nay ai là chủ tịch nước, ai là chủ tịch quốc hội, ai đang là thủ tướng. Chuyện thật như bịa nhưng đó là sự thực! Phải chăng nền giáo dục quá nặng nề…. khiến họ chỉ dành phần lớn thời gian chúi mũi vào bài vở và chạy theo điểm số và thứ hạng.Bệnh vô cảm có những tác hại thật ghê gớm, nó không chỉ làm suy giảm đạo đức của một cá nhân mà còn đẩy đất nước đến bờ tụt hậu, suy thoái. Hãy thử tưởng tượng nếu đa số thế hệ trẻ có thái độ vô cảm thì tương lai của đất nước sẽ đi về đâu? Rường cột nước nhà sẽ ra sao, nếu không nói là đã mục nát ngay từ trong trứng nước? Quả thật, đó là một mối họa vô cùng lớn cho xã hội!Lời kết
Hiện nay, ở Việt Nam chưa có một nghiên cứu toàn diện mổ xẻ những “vấn đề” của giới trẻ. Tuy nhiên, những vấn đề nêu trên mặc dù không nằm trong số đông giới trẻ song cũng gợi ra nhiều suy nghĩ cho chính các bạn trẻ và những người có trách nhiệm trong xã hội. Làm thế nào để định hướng, điều chỉnh và giải quyết những “vấn đề” mà giới trẻ Việt Nam đã, đang và sẽ vẫn phải đương diện?
Tác giả: Trung Dũng – Lê Na
Chú ý: Việc đăng lại bài viết trên ở website hoặc các phương tiện truyền thông khác mà không ghi rõ nguồn //tadri.org là vi phạm bản quyền