Cảnh cho chữ trong nhà ngục là cảnh tượng xưa nay chưa từng có?
Nguyễn Tuân gọi đây là cảnh tượng xưa nay chưa từng có vì:
Viết chữ [thư pháp] vốn là một việc làm cao quý. Cảnh cho chữ thường diễn ra nơi thư phòng trang trọng, tôn nghiêm nhưng giờ lại diễn ra trong phòng giam tối tăm, bẩn thỉu. Người ta thường cho chữ vào đầu năm mới, với mong muốn mang đến cho người nhận chữ một sự an lành, phúc lộc trường tồn. Thế mà, thời gian cho chữ ở trong truyện lại là đêm cuối cùng của người tù trước khi nhận án tử hình.
Người cho chữ thường là bậc tài cai học rộng, danh vị hơn người. Người nhận chữ phải là người trong sạch, có đạo đức, đáng trân trọng. Người cho chữ trong truyện lại là người tù, người nhận chữ là viên coi tù và vị thế của những con người trong cuộc như có sự hoán đổi cho nhau.
Tâm thế của người cho chữ thường là lúc tự do, tự tại, đắm mình trong nghệ thuật và kinh thư. Người cho chữ trong truyện chân bị xiềng, cổ mang gông thật không phải là lúc để cho chữ thánh hiền. Những con người ở những vị thế đối lập nhau lại cùng bên nhau chiêm ngưỡng cái Đẹp.
Thủ pháp tương phản độc đáo, sự đối lập gay gắt giữa bóng tối và ánh sáng; giữa cái hỗn độn xô bồ nơi phòng giam và sự tinh khiết của vuông lụa trắng, mùi thơm của thoi mực; giữa vẻ bình thản, ung dung của viên tử tù và vẻ khúm núm run run của quản ngục. Tất cả làm nên một cuộc hoán đổi kì lạ, chưa từng có. Thủ pháp tương phản làm nổi bật vẻ đẹp của Huấn Cao, tô đậm sự vươn lên, thắng thế của ánh sáng với bóng tối, của cái đẹp trước cái xấu, sự chiến thắng của cái thiện trước cái ác.
Bài tham khảo:
Vì sao Nguyễn Tuân lại nói đây là một cảnh tượng xưa nay chưa từng có?
Đoạn truyện ông Huấn Cao cho chữ là đoạn văn hay nhất trong truyện ngắn Chữ người tử tù. Bút pháp điêu luyện, sắc sảo khi dựng người, dựng cảnh, chi tiết nào cũng gợi cảm, gây ấn tượng. Ngôn ngữ Nguyễn Tuân biến hóa, sáng tạo, có hồn, có nhịp điệu dư ba. Một không khí cổ kính trang nghiêm đầy xúc động, có phần bi tráng toát lên trong đoạn văn. Nhận định về cảnh ấy, Nguyễn Tuân khẳng định đó là một cảnh tượng xưa nay chưa từng có.
Cảnh tượng này quả là lạ lùng, chưa từng có vì trò chơi chữ nghĩa thanh tao có phần đài các lại không diễn ra trong thư phòng, thư sảnh, mà lại diễn ra nơi ngục tối chật hẹp, bẩn thỉu, hôi hám.
Cảnh tượng lạ lùng chưa từng thấy là hình ảnh tên tử tù cho chữ thì nổi bật lên uy nghi lộng lẫy, còn viên quản ngục và thơ lại, những kẻ đại diện cho xã hội đương thời thì lại khúm núm run rẩy.
Điều đó cho thấy rằng trong nhà tù tăm tối, hiện thân cho cái ác, cái tàn bạo đó, không phải cái ác, cái xấu đang thống trị mà chính cái đẹp, cái dũng, cái thiện, cái cao cả đang làm chủ. Với cảnh cho chữ này, cái nhà ngục tăm tối đã đổ sụp, bởi vì không còn kẻ phạm tội tử tù, không có quản ngục và thơ lại, chỉ có người nghệ sĩ tài hoa đang sáng tạo cái đẹp trước đôi mắt ngưỡng mộ sùng kính của những kẻ liên tài, tất cả đều thấm đẫm ánh sáng thuần khiết của cái đẹp, cái đẹp của thiên lương và khí phách.
Cũng với cảnh này, người tử tù đang đi vào cõi bất tử. Sáng mai ông sẽ bị tử hình, nhưng những nét chữ vuông vắn, tươi đẹp hiện lên cái hoài bão tung hoành cả một đời của ông trên lụa bạch sẽ còn đó. Và nhất là lời khuyên của ông đối với tên quản ngục có thể coi là lời di huấn của ông về đạo lí làm người trong thời đại nhiễu nhương đó. Quan niệm của Nguyễn Tuân là cái đẹp gắn liền với cái thiện. Người say mê cái đẹp trước hết phải là người có thiên lương. Cái đẹp của Nguyễn Tuân còn gắn với cái dũng. Hiện thân của cái đẹp là hình tượng Huấn Cao với khí phách lừng lẫy đã sáng rực cả trong đêm cho chữ trong nhà tù.
Bên cạnh hình tượng Huấn Cao lồng lộng, ta còn thấy một tấm lòng trong thiên hạ. Trong đêm cho chữ, hình ảnh viên quản ngục cũng cảm động. Đó là âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ. Cái tư thế khúm núm, giọng nói nghẹn ngào, cái cúi đầu xin bái lĩnh và cử chì run run bưng chậu mực không phải là sự quỵ lụy hèn hạ mà là thái độ chân thành khiến ta có cảm tình với con người đáng thương này.
Chữ người tử tù không còn là chữ nữa, không chỉ là mĩ mà thôi, mà những nét chữ tươi tắn nó nói lên những bão tung hoành của một đời người. Đây là sự chiến thắng của ánh sáng đối với bóng tối. Đấy là sự chiến thắng của cái đẹp, cái cao thượng, đối với sự phàm tục nhơ bẩn, cũng là sự chiến thắng của tinh thần bất khuất trước thái độ cam chịu nô lệ. Sự hòa hợp giữa mĩ và dũng trong hình tượng Huấn Cao là đỉnh cao nhân cách theo lí tưởng thẩm mĩ của Nguyễn Tuân, theo triết lí duy mĩ của Nguyễn Tuân.