Phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là cách thức, biện pháp mà Nhà nước sử dụng pháp luật để tác động lên các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước.
Phương pháp điều chỉnh chủ yếu của luật hành chính là phương pháp mệnh lệnh, mang tính bắt buộc. Phương pháp này xuất phát từ tính chất quyền lực, phục tùng trong mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý trong quan hệ quản lý nhà nước. Tính mệnh lệnh thể hiện ý chí đơn phương của chủ thể quản lý, biểu hiện như sau:
Thứ nhất, chủ thể quản lý có quyền sử dụng quyền lực nhà nước, nhân danh Nhà nước để ban hành các quyết định quản lý mang tính đơn phương và có hiệu lực bắt buộc thi hành đối với phía bên kia. Vì không phụ thuộc vào ý chí của đối tượng quản lý nên các quyết định đó có hiệu lực trực tiếp đối với đối tượng quản lý. Việc không chấp hành yêu cầu của quyết định quản lý có thể dẫn đến việc đối tượng quản lý phải chịu những hậu quả pháp lý nhất định.
Thứ hai, đối tượng quản lý được quyền đưa ra yêu cầu, kiến nghị và chủ thể quản lý có quyền xem xét những yêu cầu, kiến nghị đó và có thể ra quyết định đáp ứng hay bác bỏ những yêu cầu, kiến nghị đó. Tuy nhiên, quyết định xử lý cần phù hợp với quy định của pháp luật. Trong trường hợp không đồng ý với quyết định của chủ thể quản lý thì đối tượng quản lý có quyền khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại.
Thứ ba, các bên đều có những nhiệm vụ, quyền hạn nhất định theo quy định của pháp luật, nhưng việc phối hợp thực hiện các quyết định quản lý phải theo thứ bậc hành chính và phân công, phân cấp về thẩm quyền. Điển hình là các quan hệ hành chính giữa các cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp như giữa các Bộ, các Sở, Phòng với nhau khi cùng thực hiện một hoạt động quản lý. Dù cùng có vị trí ngang nhau nhưng trong quan hệ cụ thể thì cơ quan này trở thành đối tượng quản lý và phải chấp hành quyết định của bên còn lại. Chẳng hạn, giữa các cơ quan cùng cấp, cơ quan được giao chủ trì xây dựng đề án có quyền yêu cầu đối với các cơ quan khác, và yêu cầu này có tính bắt buộc. Trong thực tế, tuy cùng cấp nhưng Bộ Tài chính có quyền ra quyết định có tính mệnh lệnh về các vấn đề tài chính, kế toán đối với các bộ, ngành khác.
Bên cạnh phương pháp mệnh lệnh, thể hiện ý chí đơn phương của chủ thể quản lý thì Luật hành chính còn áp dụng phương pháp phối hợp hoạt động giữa các chủ thể mang quyền lực nhà nước.
Ví dụ: Khi các Bộ thực hiện công tác đào tạo thì hình thức, quy mô đào tạo phải được sự đồng ý của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Từ quan niệm về đối tượng và phương pháp điều chỉnh nói trên, Luật hành chính Việt Nam được định nghĩa như sau: Luật hành chính là một ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam bao gồm tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình hoạt động quản lý hành chính của các cơ quan hành chính nhà nước, các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình các cơ quan nhà nước xây dựng và ổn định chế độ công tác nội bộ của mình, các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và cá nhân thực hiện hoạt động quản lý hành chính đối với các vấn đề cụ thể do pháp luật quy định.
Xuất phát từ khái niệm về luật hành chính là một ngành luật trong mạng lưới hệ thống pháp lý nước ta gồm có những quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong quy trình hoạt động giải trí quản lý hành chính nhà nước của những cơ quan hành chính nhà nước. Trong nội bộ cơ quan hành chính nhà nước và trong quy trình những cá thể hay tổ chức triển khai được trao quyền hay tổ chức triển khai thực thi tổ chức triển khai quản lý hành chính nhà nước so với những yếu tố đơn cử do pháp lý pháp luật. Mặt khác phương pháp điều chỉnh của một ngành luật nói chung là phương pháp tác động ảnh hưởng của ngành luật ấy nên đối tượng người dùng của nó. Phương pháp điều chỉnh của ngành luật hành chính là phương pháp mà luật hành chính ảnh hưởng tác động đến những nhóm đối tượng người tiêu dùng của luật hành chính. Vậy thực tiễn nhất phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là do xuất phát từ việc thực thi chấp hành, quản lý nên phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là mệnh lệnh, đơn phương được hình thành từ quan hệ “ Quyền lực-phục tùng ” giữa một bên có quyền nhân danh nhà nước ra những mệnh lệnh bắt buộc thi hành so với một bên có nghĩa vụ và trách nhiệm, phục tùng những mệnh lệnh đó. Chính quan hệ này đã biểu lộ sự bất bình đẳng giữa những bên tham gia quan hệ quản lý hành chính nhà nước .
Những bộc lộ sau đây làm sáng tỏ thêm phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là phương pháp bất bình đẳng về ý chí :
– Chủ thể quản lý có quyền nhân danh nhà nước để áp đặt ý chí của mình nên đối tượng quản lý. Các quan hệ này rất đa dạng nên việc áp đặt ý chí của chủ thể quản lý nên đối tượng quản lý cũng được thực hiện trong nhiều trường hợp khác:
+ Hoặc bên có thẩm quyền đơn phương ra những mệnh lệnh đơn cử hay đặt ra những pháp luật bắt buộc so với bên kia và kiểm tra triển khai chúng. phía bên kia phải thực thi những mệnh lệnh, những pháp luật đó. Ví dụ : nhà nước ra mệnh lệnh cho những cấp, những ngành phải tích cực phòng chống lụt bão trong mùa mưa và bão đồng thời kiểm tra đôn đốc việc thực thi này so với những cấp, những ngành, nhà nước đặt ra những lao lý về xử phạt vi phạm hành chính … Các đối tượng người dùng quản lý có tương quan phải tuân thủ và triển khai những mệnh lệnh và những pháp luật đó . + Hoặc bên có thẩm quyền địa thế căn cứ vào pháp lý để phân phối hay bác bỏ nhu yếu, đề xuất kiến nghị của đối tượng người tiêu dùng quản lý. Trong trường hợp này quyền quyết định hành động vẫn thuộc về cơ quan có thẩm quyền, Vì vây nếu có sự trùng hợp ý chí. Ví dụ : Công dân có quyền làm đơn nhu yếu Ủy Ban Nhân Dân huyện cấp giấy sử dụng đất hay giấy thiết kế xây dựng nhà tại, Ủy Ban Nhân Dân huyện hoàn toàn có thể gật đầu hay bác bỏ nhu yếu này của công dân .
+ Hoặc cả 2 bên đều có quyền hạn nhất định nhưng ở bên này quyết điều gì phải được bên kia được cho phép hay phê chuẩn cùng phối hợp quyết định hành động. Khi đó phải có sự phối hợp giữa nhiều chủ thể nhân danh nhà nước mới thực thi việc áp đặt ý chí so với đối tượng người tiêu dùng quản lý .
Ví dụ: cơ quan công an cần bắt giữ đối tượng quản lý phải có sự phối hợp đồng ý của cơ quan Viện kiểm sát, lệnh bắt phải có sự phê chuẩn của Viện trưởng viện kiếm sát nhân dân thì mới được áp dụng.
– Biểu hiện thứ hai của sự không bình đẳng còn thể hiện ở chỗ một bên có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế hành chính nhằm buộc đối tượng quản lý phải thực hiện mệnh lệnh của mình. Sự bất bình đẳng giữa các bên tham gia quan hệ quản lý hành chính nhà nước luôn biểu hiện rõ nét không phụ thuộc vào các quan hệ đó. Sự không bình đẳng giữa các bên là cơ quan hành chính nhà nước với các tổ chức xã hội, đơn vị kinh tế, công dân và các đối tượng quản lý khác không bắt nguồn từ quan hệ tổ chức mà bắt nguồn từ quan hệ “phục tùng”trong các quan hệ đó cơ quan hành chính nhà nước, nhân danh nhà nước để thực hiện chức năng chấp hành – điều hành đối với đối tượng quản lý, các đối tượng quản lý phải phục tùng ý chí của nhà nước mà người đại diện là cơ quan hành chính.
Sự bất bình đẳng giữa những bên tham gia quan hệ quản lý hành chính nhà nước còn bộc lộ rõ nét trong đặc thù đơn phương bắt buộc của những quyết định hành động hành chính nhà nước và những chủ thể quản lý hành chính đưa vào thẩm quyền của mình trên cơ sở nghiên cứu và phân tích nhìn nhận tình hình, có quyền ra những mệnh lệnh hoặc đề ra những giải pháp cưỡng chế nhà nước. Tuy nhiên không phải khi nào cũng là cưỡng chế mà còn dựa vào những giải pháp khác như giáo dục thuyết phục không có hiệu suất cao mới dùng đến cưỡng chế .
Kết luận: Phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là phương pháp mệnh lệnh đơn phương bắt nguồn từ quan hệ “quyền lợi- phục tùng”. Phương pháp này được xây dựng trên những nguyên tắc cơ bản sau:
+ Xác nhận sự không bình đẳng giữa những bên tham gia qquan hệ hành chính, một bên được nhân danh nhà nước, sử dụng quyền lực tối cao nhà nước để đưa ra những bên quyết định hành động hành chính còn bên kia phải phục tùng những quyết định hành động đó .
+ Bên nhân danh nhà nước, sử dụng quyền lực nhà nước có quyền quyết định công việc một cách đơn phương xuất phát từ lợi ích chung của nhà nước, của xã hội trong phạm vi quyền hạn của mình để chấp hành pháp luật.
+ Quyết định đơn phương cử bên sử dụng quyền lực tối cao nhà nước co hiệu lực hiện hành bắt buộc thi hành so với bên hữu quan và được bảo vệ bằng sức mạnh cưỡng chế nhà nước .
Nội dung liên quan
Khi nghiên cứu một ngành luật nào, cũng phải nghiên cứu đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của ngành luật đó. Để từ đó phân biệt ngành luật này với ngành luật khác. Do đó, khi nghiên cứu luật hành chính, chúng ta cũn phải tìm hiểu về phương pháp điều chỉnh của nó. Phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là phương pháp mệnh lệnh – đơn phương.
Chứng minh điều đó chúng ta có thể thấy:
Phương pháp điều chỉnh là cách thức mà nhà nước áp dụng trong việc điều chỉnh bằng pháp luật để tác động vào các quan hệ xã hội.
Phương pháp điều chỉnh của luật Hành chính là phương pháp mệnh lệnh được hình thành từ quan hệ “ Quyền lực – phục tùng “ giữa một bên có quyền nhân danh nhà nước ra những mệnh lệnh bắt buộc đối với bên kia là cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có nghĩa vụ phục tùng các mệnh lệnh đó. Chính mối quan hệ “ quyền lực – phục tùng” thể hiện sự không bình đằng giữa các bên tham gia quan hệ quản lí hành chính nhà nước. Sự không bình đẳng là sự không bình đẳng về ý chí và thể hiện rõ nét ở những điểm sau:
Thứ nhất, Chủ thể quản lý hành chính nhà nước có quyền nhân danh nhà nước và áp đặt ý chí của mình lên đối tượng quản lý
Hoặc một bên có quyền ra các mệnh lệnh cụ thể hay đặt ra các quy định bắt buộc đối với bên kia và kiểm tra thực hiện chúng. Phía bên kia có nghĩa vụ thực hiện các quy định , mệnh lệnh của cơ quan có thẩm quyền.VD:Quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới.
Hoặc một bên có quyền đưa ra yêu cầu, kiến nghị còn bên kia có quyền xem xét, giải quyết và có thể đáp ứng hay bác bỏ có kiến nghị và yêu cầu đó .VD:Công dân có quyền yêu cầu công an quận,huyện giải quyết cho di chuyển hộ khẩu. Công an quận , huyện xem xét và có thể chấp nhận yêu cầu hoặc không chấp nhận yêu cầu .
Hoặc cả hai bên đều có quyền hạn nhất định nhưng bên này quyết định điều gì phải được bên kia cho phép hay phê chuẩn hoặc cùng phối hợp quyết định.\VD: Quan hệ giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo và các bộ khác về việc quyết định hình thức, quy mô đào tạo. Việc các bộ khác quyết định hình thức , quy mô đào tạo phải được Bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép hay phê chuẩn.
Thứ hai, chủ thể quản lý hành chính nhà nước có thể áp dụng biện pháp cưỡng chế nhằm buộc đối tượng quản lý phải thực hiện mệnh lệnh của mình. Các trường hợp này được quy định cụ thể nội dung và giới hạn. Điều này xuất phát từ quy định của pháp luật không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của các bên tham gia vào quan hệ đó.
Thứ ba, sự không bình đẳng giữa các bên tham gia quan hệ quản lý hành chính nhà nước còn thể hiện rõ nét trong tính chất đơn phương và bắt buộc của các quyết định hành chính.Các cơ quan hành chính nhà nước và các chủ thể quản lí hành chính khác, dựa vào thẩm quyền của mình, trên cở sở phân tích, đánh giá tình hình có quyền đưa ra những mệnh lệnh hoặc đề ra các biện pháp quản lí thích hợp đối với từng đối tượng cụ thể.
Những quyết định ấy có tính chất đơn phương vì chúng thể hiện ý chí của chủ thể quản lí hành chính nhà nước trên cơ sở quyền lực đã được pháp luật quy định.
Như vậy, phương pháp điều chỉnh của luật hành chính là phương pháp mệnh lệnh – đơn phương. Phương pháp này được xây dựng trên nguyên tắc:
Xác nhận sự không bình đẳng giữa các bên tham gia quan hệ quản lí hành chính nhà nước: mà một bên được nhân danh nhà nước, sử dụng quyền lực nhà nước để đưa ra các quyết định hành chính, còn bên kia phải phục tùng các quyết định ấy.
Bên nhân danh nhà nước, sử dụng quyền lực nhà nước có quyền đơn phương đưa ra quyết định trong phạm vi thẩm quyền của mình vì lợi ích của nhà nước, xã hội.
Quyết định đơn phương của bên sử dụng quyền lực nhà nước có hiệu lực bắt buộc thi hành đối với tất cả các bên hữu quan và được đảm bảo thi hành bằng biện pháp cưỡng chế nhà nước.
Bài viết cùng chủ đề:
Tổ chức xã hội là gì ?
Phân biệt cơ quan hành chính nhà nước và tổ chức xã hội
Chuyên mục tham khảo:
Luật hành chính