Kháng thể là các protein được tạo ra bởi tế bào B của hệ thống miễn dịch để chống lại các tác nhân vi rút gây nhiễm và giúp phòng ngừa sự xuất hiện của các đợt nhiễm tương tự sau này. Việc tạo ra kháng thể được gọi là phản ứng miễn dịch ‘dịch thể’ [ngoài ra còn có một dạng phản ứng miễn dịch khác gọi là miễn dịch ‘tế bào’].
Khi lần đầu tiên nhiễm vi rút, các tế bào B có thời gian sống ngắn, gọi là ‘nguyên tương bào’, nhanh chóng tăng sinh và tạo ra một lượng lớn kháng thể. Các kháng thể sau khi tiếp xúc với SARS-CoV-2 [Covid-19] có thể mất vài tuần để phát triển trong cơ thể và không biết được chúng tồn tại trong máu bao lâu. Nguyên tương bào sẽ thoái lui sau khi vi rút được loại trừ khỏi cơ thể, do đó nồng độ kháng thể luôn giảm sau vài tháng nhiễm cấp tính, tốc độ giảm kháng thể trong máu sẽ khác nhau tùy thuộc vào loại nhiễm trùng và từng bệnh nhân.
Tuy nhiên, các tế bào B đặc biệt có thời gian sống lâu hơn, gọi là ‘tế bào nhớ’, sẽ nằm trong tủy xương và các hạch bạch huyết, duy trì trạng thái tĩnh và sẵn sàng hoạt động khi cần. Các tế bào B này có khả năng bảo vệ lâu dài giúp chống lại tình trạng tái nhiễm có thể kéo dài trong nhiều năm sau khi đã loại trừ vi rút, bằng cách nhanh chóng tạo ra kháng thể trung hòa nếu tái nhiễm vi rút đó.
Các bằng chứng cho thấy kháng thể hình thành sau khi nhiễm Covid-19 có khả năng tạo ra một số mức độ miễn dịch chống lại việc tái nhiễm sau này trong ít nhất 6 tháng và có thể lâu hơn. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa xác định được các biến thể vi rút mới có thể ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ khỏi sự tái nhiễm ở mức độ nào.
ĐIỀU GÌ XẢY RA SAU KHI TIÊM CHỦNG?
Vắc xin Covid-19 tạo ra phản ứng miễn dịch dịch thể và tế bào mạnh mẽ. Các kháng thể trung hòa được phát hiện trong máu sau khi tiêm chủng, tuy nhiên:
- Không có mối tương quan giữa mức độ kháng thể được phát hiện và mức độ bảo vệ khỏi Covid-19 sau khi tiêm chủng;
- Tương tự như phản ứng tự nhiên với tình trạng nhiễm, nồng độ kháng thể trong máu có thể giảm dần theo thời gian.
Vì những lý do này, không khuyến cáo thực hiện xét nghiệm kháng thể để đánh giá khả năng miễn dịch với SARS-CoV-2 sau khi tiêm chủng.
Điều quan trọng là các nghiên cứu cho thấy người đã nhiễm bệnh và đồng thời đã tiêm chủng có phản ứng miễn dịch rất mạnh, mạnh hơn phản ứng miễn dịch tự nhiên. Đây là lý do tại sao người có tiền sử nhiễm Covid-19 được khuyến cáo nên tiêm chủng.
TẠI SAO CẦN THỰC HIỆN XÉT NGHIỆM NÀY?
Trong trường hợp chưa tiêm chủng, xét nghiệm kháng thể Covid-19 có thể được thực hiện nếu:
- Đã từng có các triệu chứng Covid-19 trước đây nhưng không xét nghiệm;
- Xét nghiệm kháng thể dương tính có thể giúp hỗ trợ chẩn đoán khi bệnh nhân có biến chứng của Covid-19, như hội chứng viêm đa hệ thống ở trẻ em [MIS-C], hoặc các di chứng Covid-19 hậu cấp tính.
Xét nghiệm kháng thể Covid-19 KHÔNG được sử dụng để:
- Xác định tình trạng miễn dịch của bệnh nhân [như khả năng bảo vệ khỏi lần nhiễm sau này];
- Xác định tình trạng tiêm chủng Covid-19 của bệnh nhân hoặc phản ứng huyết thanh với tiêm chủng.
- Chẩn đoán tình trạng nhiễm cấp tính: xét nghiệm PCR vẫn là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán Covid-19. Không nên sử dụng xét nghiệm kháng thể Covid-19 như một xét nghiệm chẩn đoán, trừ những trường hợp rất hiếm, như bệnh nhân nặng có xét nghiệm PCR âm tính, khi đó kết quả xét nghiệm huyết thanh có thể hữu ích trong việc xử trí lâm sàng. Xét nghiệm kháng thể dương tính trong ít nhất 7 ngày sau khi khởi phát bệnh cấp tính ở người đã có xét nghiệm kháng thể âm tính trước đó và xét nghiệm PCR âm tính có thể giúp xác định tình trạng nhiễm SARS-CoV-2 giữa các ngày xét nghiệm kháng thể âm tính và dương tính.
XÉT NGHIỆM KHÁNG THỂ DƯƠNG TÍNH NGHĨA LÀ GÌ?
Xét nghiệm kháng thể dương tính cho biết người đó có kháng thể với Covid-19 do:
- Đã từng nhiễm SARS-CoV-2, ngay cả khi không có bất kỳ triệu chứng nào của Covid-19. Có thể mất từ 1 đến 3 tuần sau khi nhiễm để cơ thể tạo kháng thể, những kháng thể này có thể được phát hiện trong máu trong vài tháng hoặc lâu hơn sau khi đã khỏi bệnh Covid-19;
- Tiêm chủng phòng Covid-19.
XÉT NGHIỆM KHÁNG THỂ ÂM TÍNH NGHĨA LÀ GÌ?
Kết quả xét nghiệm âm tính có nghĩa là không có kháng thể Covid-19, tức là có thể không nhiễm vi rút SARS-CoV-2 trước đây.
Vì cần thời gian để tạo kháng thể, kết quả xét nghiệm âm tính giả có thể xảy ra nếu lấy mẫu máu quá sớm sau khi bắt đầu nhiễm. Kết quả âm tính cũng có thể xảy ra nếu lấy mẫu quá muộn sau khi nhiễm, nếu bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch, hoặc nếu bệnh nhân còn quá nhỏ để tạo phản ứng miễn dịch hiệu quả.
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, những trường hợp F0 có kết quả xét nghiệm RT-PCR âm tính sau 10 ngày điều trị sẽ được về cách ly tại nhà. Trường hợp, người bệnh dương tính nhưng có tải lượng virus thấp [giá trị CT> 30] cũng có thể theo dõi, điều trị tại nhà vì khả năng lây nhiễm ở nhóm này rất thấp. Vậy giá trị CT là gì? Giá trị CT bao nhiêu là an toàn? Tại sao chỉ số giá trị CT trong xét nghiệm Covid lại quan trọng… Cùng tìm hiểu thông tin về chỉ số này trong bài viết dưới đây.
Tư vấn chuyên môn bài viết BS.CKII Trần Thị Thanh Nga – Giám đốc Trung tâm Xét nghiệm, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM
Giá trị CT trong xét nghiệm RT-PCR SARS-CoV-2 là gì?
BS.CKII Trần Thị Thanh Nga – Giám đốc Trung tâm Xét nghiệm, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM giải thích: Xét nghiệm RT-PCR SARS-CoV-2 là một kỹ thuật sinh học phân tử cho phép đọc được tín hiệu trong mẫu [nếu có] theo thời gian thực [realtime]. Nghĩa là nếu trong mẫu có chất liệu di truyền của tác nhân cần tìm thì sau một số chu kỳ khuếch đại nhất định, tín hiệu trong mẫu sẽ vượt tín hiệu nền và được thiết bị ghi nhận, gọi là CT [Cycle threshold] của mẫu.
Giá trị CT trong xét nghiệm là chỉ số quan trọng để xác định một người có nhiễm SARS-CoV-2 hay không?
Đối với xét nghiệm định tính, mỗi phòng xét nghiệm khi thiết lập phương pháp sẽ phải đánh giá và xác định giá trị ngưỡng kỹ thuật của phương pháp sử dụng [gọi là CT ngưỡng hay Cut-off] tương ứng với giới hạn phát hiện [LOD hay Limit of detection] của phương pháp. Và như vậy, các phòng xét nghiệm sử dụng quy trình xét nghiệm khác nhau có thể có giá trị CT ngưỡng cũng khác nhau.
Tại Việt Nam, có 2 quy trình được sử dụng phổ biến ở các phòng xét nghiệm chẩn đoán Covid-19 là quy trình của Charite – Berlin theo khuyến cáo của WHO [đích phát hiện là gen E và gen RdRp của Covid-19], và quy trình của US.CDC [đích phát hiện là 2 đoạn khác nhau trên gen N của Covid-19].
Do đó, CT là một giá trị trong xét nghiệm RT-PCR, tiêu chuẩn để phát hiện virus SARS-CoV-2. Trong xét nghiệm RT-PCR, RNA được chiết xuất từ mẫu bệnh phẩm của người bệnh, chuyển đổi thành DNA và được khuếch đại tạo ra nhiều bản sao của vật liệu di truyền [trong trường hợp này là DNA]. Sự khuếch đại này cải thiện khả năng của xét nghiệm để phát hiện sự hiện diện của virus SARS-CoV-2, quá trình khuếch đại diễn ra qua một loạt chu kỳ: một bản sao trở thành hai, hai thành bốn…, và sau nhiều chu kỳ một số lượng virus sẽ được tạo ra để có thể phát hiện được.
Xem thêm: TIÊM VẮC XIN PHÒNG COVID-19 CHO THAI PHỤ
Giá trị CT của phản ứng RT- PCR trong xét nghiệm SARS-CoV-2?
Giá trị CT trong xét nghiệm PCR đề cập đến số chu kỳ mà virus SARS-CoV-2 bị phát hiện. Số chu kỳ chuẩn đã được cài đặt và ghi lại tín hiệu khi máy thực hiện xét nghiệm. Nếu số chu kỳ trong mẫu thử cao hơn so với số chu kỳ nền và được ghi nhận trên máy virus SARS-CoV-2 được phát hiện. Điều này cũng đồng nghĩa với việc khi số chu kỳ thấp hơn thì virus SARS-CoV-2 không bị phát hiện.
Tải lượng virus trong xét nghiệm RT- PCR là gì?
Tải lượng virus, thể hiện qua chỉ số CT, sẽ như một đường parabol ở người mắc Covid-19: khi mới bị thì CT cao, virus thấp, rồi CT giảm dần [virus nhiều], sau đó CT lại cao lên [virus giảm xuống].
Chỉ số CT>=30 trong tiêu chuẩn xuất viện tức là người đó đã có tải lượng virus rất thấp, khó lây. CT tiếp tục tăng đến trên 33 thì không lây được nữa. Tuy nhiên, tốc độ thải virus ở mỗi người bệnh mỗi khác, nên thời gian tải lượng virus thể hiện qua CT cũng khác nhau.
Theo một nghiên cứu mới tại Hàn Quốc [24/8/2021], người nhiễm biến thể Delta có tải lượng virus cao gấp 300 lần so với người nhiễm chủng nCoV gốc tại thời điểm triệu chứng bắt đầu xuất hiện. Tải lượng virus cao hơn đồng nghĩa virus lây lan dễ dàng hơn, từ đó làm tăng số ca mắc và nhập viện. Tuy nhiên, tải lượng virus ở người bệnh sẽ khác nhau theo mỗi thời điểm. Vì vậy, người bệnh thường được khuyến cáo làm nhiều lần xét nghiệm RT-PCR để theo dõi đáp ứng của cơ thể với tác nhân virus gây bệnh. Nếu tải lượng virus tăng, nghĩa là virus đang nhân lên trong cơ thể. Ngược lại, tải lượng virus giảm tức là virus đang bị ức chế theo cơ chế tự nhiên hoặc dưới tác động của thuốc kháng virus.
Xét nghiệm RT-PCR không chỉ cho biết kết quả dương tính hay âm tính mà còn cho biết tải lượng virus của người bệnh cao hay thấp
Giá trị CT bao nhiêu là an toàn, cao, hay thấp?
Tại Việt Nam, Bộ Y tế đã có các hướng dẫn liên quan đến cách ly tại nhà của F0 dựa trên giá trị CT. Các trường hợp F0 sau 10 ngày được chăm sóc và điều trị tại các cơ sở y tế sẽ được xét nghiệm 2 lần bằng phương pháp RT-PCR. Nếu kết quả xét nghiệm âm tính sẽ được chuyển về cách ly tại nhà theo quy định. Ngoài ra, với những trường hợp dương tính nhưng có tải lượng virus thấp [giá trị CT> 30] cũng có thể theo dõi, điều trị tại nhà vì những trường hợp này khả năng lây nhiễm ra những người xung quanh rất thấp.
Tại sao chỉ số giá trị CT lại quan trọng trong xét nghiệm RT-PCR, đặc biệt với virus Corona?
Xét nghiệm RT-PCR không chỉ cho kết quả dương tính hay âm tính mà còn cho biết tải lượng virus, chỉ số CT càng thấp nghĩa là tải lượng virus SARS-CoV-2 càng cao.
Ngược lại, chỉ số CT càng cao, tải lượng virus SARS-CoV-2 càng thấp và đến một mức thấp nào đó sẽ không còn khả năng lây nhiễm. Theo một số nghiên cứu tin cậy giá trị CT > 33 không có khả năng lây bệnh, ngoài ra các trường hợp dương tính CT≥30 khả năng lây nhiễm thấp, có thể theo dõi điều trị tại nhà.
Do đó, chỉ số giá trị CT đóng vai trò quan trọng quyết định người bệnh có được về nhà điều trị hay tiếp tục phải ở lại khu cách ly để tránh nguy cơ lây lan trong cộng đồng.
Xét nghiệm RT-PCR trong chẩn đoán virus SARS-CoV-2 là như thế nào?
Xét nghiệm PCR [Polymerase Chain Reaction] là loại xét nghiệm được thực hiện bằng kỹ thuật Real – time. Hiện nay xét nghiệm này được sử dụng để phát hiện sự tồn tại của virus SARS-CoV-2 trong cơ thể của những người nghi nhiễm. Xét nghiệm PCR tìm Covid-19 sử dụng dịch phết hầu họng của người nghi nhiễm để phân tích và tìm kiếm đoạn gen đặc trưng của virus corona. Phòng xét nghiệm sẽ dùng enzyme sao chép ngược reverse trancriptase [RT] để biến đổi đoạn RNA của virus thành DNA rồi tiến hành PCR. Xét nghiệm này gọi là RT-PCR [Reverse Transcriptase-Polymerase Chain Reaction]. Kỹ thuật này có hai giai đoạn:
- Tổng hợp DNA bổ sung từ RNA bằng vào enzyme sao chép ngược [RT]
- Khuếch đại DNA bổ sung này bằng PCR chính thống.
Độ chính xác của xét nghiệm RT-PCR cũng phụ thuộc vào người thực hiện xét nghiệm, thiết bị, hóa chất test kit và khâu quản lý chất lượng. Để thực hiện được xét nghiệm này thì chi phí đầu tư khá cao bởi yêu cầu từ các thiết bị và các loại hóa chất được sử dụng.
Tại hệ thống BVĐK Tâm Anh, hiện tại phòng xét nghiệm sử dụng 2 quy trình chẩn đoán Covid-19 là quy trình của Charite – Berlin theo khuyến cáo của WHO [đích phát hiện là gen E và gen RdRp của Covid-19], và quy trình của US.CDC [đích phát hiện là 2 đoạn khác nhau trên gen N của Covid-19].
Quy trình xét nghiệm chẩn đoán COVID-19 tại BVĐK Tâm Anh
Xét nghiệm RT-PCR có thể phát hiện virus SARS-CoV-2 tại giai đoạn cuối của thời kỳ ủ bệnh [1-2 ngày trước khi có triệu chứng đầu tiên] và giai đoạn toàn phát bệnh. Do đó, xét nghiệm RT-PCR được xem là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán người mắc Covid-19.
Các đối tượng được cần thực hiện xét nghiệm RT-PCR gồm:
- Người nghi nhiễm virus SARS-CoV-2 [có dấu hiệu, triệu chứng] như: sốt, ho, khó thở, đau họng, viêm phổi, mất khứu giác
- Người đã tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân Covid-19 [F1]
- Người nhập cảnh từ các nước có dịch Covid-19
- Người mắc Covid-19 trong quá trình điều trị
- Theo chỉ định của bác sĩ/cán bộ điều tra/cơ quan y tế
- Người viêm phổi nặng mà không lý giải được với các nguyên nhân khác
- Người thường xuyên tham gia vào các hoạt động có nguy cơ cao mắc Covid-19 như nhân viên bán hàng, giao hàng, làm việc trong môi trường tập trung đông đúc, kín gió…
- Xét nghiệm giám sát trong cộng đồng nơi xuất hiện chùm ca bệnh
- Nhân viên y tế, nhân viên bệnh viện
Hiện nay, BVĐK Tâm Anh triển khai 2 phương pháp Xét nghiệm: Xét nghiệm nhanh kháng nguyên [Covid-19 Ag Rapid Test Device] và xét nghiệm sinh học phân tử Realtime RT-PCR với 5 ưu điểm nổi bật gồm:
- Độ chính xác cao
- Thiết bị hiện đại chính hãng
- Tay nghề chuyên môn cao
- Quy trình an toàn
- Chi phí hợp lý
Mẫu xét nghiệm Covid-19 đang được các kỹ thuật viên tách chiết tại phòng xét nghiệm BVĐK Tâm Anh
Trung tâm Xét nghiệm BVĐK Tâm Anh được đầu tư hệ thống máy xét nghiệm PCR tự động hiện đại, cho phép hoạt động tối đa công suất xét nghiệm virus SARS-CoV-2, cho kết quả chính xác 99%. Những bác sĩ, kỹ thuật viên xét nghiệm tại đây đã được tập huấn quy trình, nâng cao trình độ chuyên môn trong xét nghiệm sinh học phân tử để xét nghiệm Covid-19 độ chính xác cao, không xảy ra sai sót.
Xem thêm: TÂM ANH TP.HCM TIÊM VẮC XIN NGỪA COVID-19 CHO NGƯỜI CAO TUỔI VÀ NGƯỜI CÓ BỆNH LÝ NỀN
Để sử dụng dịch vụ khám sàng lọc và xét nghiệm tầm soát Covid-19 khách hàng có thể gọi hotline 0287 102 6789 – 0287 300 6858, hoặc liên hệ trực tiếp Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh: