Tự luyến có nghĩa là gì năm 2024

Điều mà tôi thường được hỏi trên các phương tiện truyền thông là: điểm khác biệt giữa người quá yêu bản thân và người rối loạn nhân cách là gì? Đây là một câu hỏi sâu sắc mang đến nhiều quan điểm khác nhau tùy thuộc vào người trả lời.

Như tôi đã viết trong các bài trước, người theo chủ nghĩa tự luyến, theo kinh nghiệm của tôi, gây chú ý bởi đặc điểm đánh giá quá cao bản thân bằng cách dìm hàng người khác. Họ nghĩ mình đặc biệt, có đặc quyền, có quyền lợi hơn, và chả bao giờ sai sót - nói cách khác, họ cho phép bản thân có nhiều sự lựa chọn, đồng thời không cho người khác chút quyền nào cả. Họ nghĩ mình luôn luôn đúng, và các quy tắc không thực sự áp dụng cho họ. Họ không có khả năng thừa nhận sai lầm và chịu trách nhiệm. Nếu mọi thứ hiệu quả, họ tin đó là nhờ bản thân. Nếu mọi chuyện thất bại, đó là lỗi của người khác.

Người tự luyến hầu hết (như được định nghĩa và đáp ứng các tiêu chí trong Dangerous Personalities, Rodale 2014) không thể đánh giá bản thân ngang bằng với bất cứ ai. Vì vậy, họ dìm người khác xuống (đồng nghiệp, cấp dưới, gia đình), đập tan nguyện vọng, phê phán hoặc đối xử với họ một cách thờ ơ, khinh thị, khinh thường. Nếu bị thách thức, họ sẽ phản ứng một cách ác liệt chứ không phải chỉ tức giận. Theo Tiến sĩ Stuart C. Yudofsky, tác giả của "Fatal Flaws: Navigating Destructive Relationships With People With Disorders of Personality and Character", người quá yêu bản thân cho rằng mình 100% hoàn hảo mặc dù họ khiếm khuyết nghiêm trọng về mặt tính cách.

Đây là một lời nhắc nhở về cách mà người tự luyến đánh giá bản thân họ. Những chi tiết cụ thể dưới đây trông có vẻ hấp dẫn với sự ngạo mạn và kiêu căng của họ - nhưng đây chính là những đặc điểm xác định người tự luyến:

1. Tôi yêu bản thân và tôi biết bạn cũng vậy; trên thực tế, tất cả mọi người đều như vậy - tôi không thể tưởng tượng được có ai đó không yêu quý tôi.
2. Tôi không cần phải xin lỗi. Tuy nhiên, bạn phải hiểu, chấp nhận và chịu đựng dù tôi có làm gì hay nói gì.
3. Có rất ít người như tôi trên thế giới này, và cho đến nay, tôi vẫn chưa gặp được ai. Tôi là nhất (quản lý, doanh nhân, người yêu, sinh viên, v.v ...).
4. Hầu hết mọi người không giỏi như tôi nghĩ. Nếu không có tôi dẫn dắt, những người khác sẽ rất chật vật.
5. Tôi đánh giá cao việc có những quy tắc và nghĩa vụ, nhưng những điều đó chủ yếu áp dụng cho bạn vì tôi không có thời gian hoặc khuynh hướng tuân theo những điều đó. Ngoài ra, quy tắc dành cho người bình thường, và tôi vượt xa bình thường.
6. Tôi hy vọng bạn đánh giá cao tất cả những gì tôi có và tất cả mọi thứ tôi đã làm cho bạn - bởi vì tôi tuyệt vời và hoàn hảo.
7. Tôi ước chúng ta có thể bằng nhau, nhưng không hề và sẽ không bao giờ. Tôi sẽ nhắc nhở bạn thường xuyên rằng tôi là người thông minh nhất trong phòng và tôi đã làm tốt như thế nào trong việc trường, kinh doanh, làm bố mẹ, vv, và bạn phải vui vẻ với điều đó.
8. Tôi có vẻ ngạo mạn và kiêu căng, và đó là điều bình thường với tôi - tôi chỉ không muốn bị coi là giống bạn.
9. Tôi mong bạn luôn trung thành với tôi, cho dù tôi có làm gì; tuy nhiên, đừng bao giờ mong tôi trung thành với bạn.
10. Tôi sẽ chỉ trích bạn và tôi mong bạn chấp nhận nó, nhưng nếu bạn phê bình tôi, đặc biệt là ở nơi công cộng, tôi sẽ nổi điên với bạn. Một điều nữa: Tôi sẽ không bao giờ quên hoặc tha thứ, và tôi sẽ trả lại cho bạn bằng cách này hay cách khác - bởi vì tôi là một "wound collector" (kẻ thích đổ lỗi cho xã hội).
11. Tôi mong bạn quan tâm đến những gì tôi đạt được và những gì tôi nói. Mặt khác, tôi không hề quan tâm đến bạn hoặc những gì bạn làm được, vì vậy đừng mong đợi sự tò mò hoặc quan tâm của tôi về cuộc sống của bạn. Tôi chỉ không quan tâm.
12. Tôi không phải là kẻ gian xảo; tôi chỉ muốn có mọi thứ theo cách của mình, bất kể điều đó gây bất tiện cho người khác hoặc điều đó làm họ cảm thấy như thế nào. Tôi thực sự không quan tâm đến cảm giác của người khác - cảm xúc chỉ dành cho người yếu đuối.
13. Tôi luôn mong đợi lòng biết ơn cho những điều nhỏ nhất mà tôi làm. Đối với bạn, tôi mong bạn làm những gì tôi yêu cầu.
14. Tôi chỉ liên hệ với những người tốt nhất, và thẳng thắn mà nói, hầu hết bạn bè của tôi không được giỏi lắm.
15. Nếu bạn chỉ làm theo những gì tôi nói và vâng lời, mọi thứ sẽ tốt hơn.

Như bạn có thể thấy, người tự luyến là một liều thuốc hiệu quả nếu bạn sống với một người, làm việc cho một người, hoặc bị chi phối bởi một người. Nhưng đừng tin lời tôi nói. Nói chuyện với bất cứ ai đã bị hành hạ bởi một kẻ tự luyến. Đây là một bài học sau khi tốt nghiệp về sự nhục nhã và thờ ơ.

Người rối loạn nhân cách hay còn gọi là Kẻ săn mồi

Bây giờ, hãy đến với người bị bệnh nhân cách. Các định nghĩa và thuật ngữ có một chút rắc rối, bởi vì có rất ít sự tương đồng giữa Robert Hare (chuyên gia hàng đầu trên thế giới về người đa nhân cách), các nhà tội phạm học và các chuyên gia về sức khoẻ tâm thần. Cho những người bình thường muốn học hỏi hoặc giúp đỡ, sau khi kết hợp tất cả những khái niệm, DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, lần sửa đổi thứ 5) và ICD-10 của Tổ chức Y tế Thế giới (The International Statistical Classification of Diseases-ấn bản lần thứ 10) thẳng thắn rằng không có chỉ dẫn nào để hiểu rõ những cá nhân thường sống bằng cách lợi dụng về mặt thể chất, tinh thần, tình cảm, tâm lý hoặc tài chính mà không chút nào hối hận.

Đó là lý do tại sao, khi tôi viết Dangerous Personalities với Toni Sciarra Poynter, tôi đã tránh dùng từ tâm thần, thay vào đó là Kẻ săn mồi. Tôi cảm thấy đối với một người bình thường, thuật ngữ này dễ hiểu hơn tất cả các thuật ngữ ít được chấp thuận khác như sociopath (rối loạn nhân cách chống xã hội do môi trường), psychopath (rối loạn nhân cách chống xã hội do di truyền), habitual criminal (người có tiền án) hoặc anti-social persionality (rối loạn nhân cách chống xã hội). Nếu mục tiêu là để giữ an toàn cho mọi người - và đó chắc chắn là mục đích của tôi - tốt hơn hết là có một thuật ngữ mà mọi người có thể hiểu và áp dụng.

Khi nói chuyện với nạn nhân của các kẻ săn mồi trong hơn ba mươi lăm năm và trong quá trình nghiên cứu cho nhiều cuốn sách khác nhau, tôi nhận thấy rằng các nạn nhân không quan tâm liệu người kề dao vào cổ họ hay người đã lừa hết tiền của họ là một psychopath hay sociopath. Điều duy nhất họ quan tâm là làm thế nào để nhận ra những kẻ này để họ có thể tránh hoặc đối phó với bọn chúng một cách hiệu quả.

Thật không may, những kẻ săn mồi luôn ở quanh ta, dưới hình thức này hay hình thức khác, và thường được gọi bằng nhiều cái tên. Trong Kinh Thánh, có hơn sáu trăm đề mục liên quan đến "cái ác". Trong quá khứ hay hiện tại, khi người ta nói về những kẻ độc ác hay làm điều xấu xa, thì họ đang nói về cái gọi là hành động săn mồi. Việc làm hại những người khác mà không mảy may thương xót đại diện cho nhân vật Cain trong sách Sáng thế (the book of Genesis), cũng chính là những kẻ hiếp dâm hàng loạt trong bất kỳ khu đại học nào ngày nay.

Những kẻ thù xã hội sống bằng cách lợi dụng người khác. Họ có thể là bất cứ ai, từ mọi bộ dáng và hình dạng, từ mọi tầng lớp xã hội. Một số sống mất trật tự trên đường phố, chửi mắng người khác hoặc tệ hơn. Những người khác có công việc tốt đẹp nơi họ giao dịch mang lại phiền phức cho người khác. Họ tự thấy mình không bị kiềmm chế bởi luật lệ hay pháp luật. Đạo đức, với họ, chỉ là những lời nói. Họ có ít hoặc không có liên quan đến những người khác và một lần nữa, họ sẽ tận dụng khả năng tìm kiếm điểm yếu khai hoặc cơ hội chuẩn xác để khai thác. Cho dù bạn nghĩ mình an toàn thế nào đi nữa, những kẻ săn mồi xã hội sẽ làm suy yếu và hủy hoại phương thức phòng vệ của bạn. Họ không có khả năng thấu hiểu hoặc ngăn cản bản thân khỏi làm hại xã hội và có hành động vi phạm nhân quyền.

Những kẻ săn mồi có điểm chung là coi thường sự thánh thiện của người khác. Đối với họ, ưu tiên quan trọng nhất không phải là sống theo tiêu chuẩn xã hội cao hơn mà là không bị bắt. Ted Bundys, Bernard Madoffs, và Jerry Sanduskys của thế giới này đâu có bị ảnh hưởng bởi những quy tắc đứng đắn. Cuộc sống con người là con mồi để săn, và họ hoàn toàn không hối tiếc về những gì đã làm. Họ là kẻ ác, đúng vậy , nhưng cụ thể là những kẻ săn mồi, và vì thế, họ cần một người để lợi dụng. Giả dối, hấp dẫn, điêu ngoa, dối trá, vô đạo đức, lạnh lùng, biến chất, quỷ quyệt, không đứng đắn, sỉ nhục, vô tâm, độc ác, và tàn nhẫn - đó chính là kẻ săn mồi. Họ khác với người yêu bản thân thái quá vì lợi dụng người khác là mục tiêu đáng giá nhất trong đời họ.

Từ việc nói chuyện với những kẻ săn mồi hơn một phần tư thế kỷ, tôi đã học được vài điều. Dưới đây là một số trích dẫn từ họ về việc họ cảm thấy thế nào về bản thân, cuộc sống và nạn nhân của họ. Nếu bạn cần một cảnh báo, đây là một dạng cảnh báo bự như máy bắn đá thời trung cổ cho bạn.

Cách suy nghĩ của Kẻ săn mồi

1. Tôi có thể quan tâm ít hơn về nhân quyền – vậy quyền của tôi thì sao? Tôi phải quan tâm mình trước chứ.
2. Luật pháp và quy tắc được lập ra để phá bỏ - luôn luôn có một đường tắt - luôn luôn có cách lách luật.
3. Hầu hết mọi người đều là kẻ lừa đảo – những người khác nên biết điều đó. Vì họ không thể tự vệ nên tôi cứ lừa họ thôi.
4. Phụ nữ đáng bị đối xử theo cái vẻ ngoài của bọn họ - nhìn cách họ ăn mặc và dẫn dắt chúng tôi. Bạn không nghĩ họ không biết họ đang làm gì với chúng tôi?
5. Gian lận? Ai cũng thế hết; tất cả mọi người đều vì bản thân mình. Tôi không giống một kẻ lừa đảo mà là một ngân hàng.
6. Vậy nếu tôi nói dối thì sao, có hại gì? Tất cả mọi người đều nói dối. Trong bất cứ trường hợp nào, tôi cần phải như vậy.
7. Luật pháp và quy tắc được lập ra để phá bỏ - những thứ đó thật ngu ngốc. Bí quyết là không để bị bắt.
8. Đó không phải là mối quan tâm của tôi nếu ai đó gánh chịu - họ không nên có mặt ở đó - đó là do họ xui. Tai nạn xảy ra mọi lúc, có gì khác đâu.
9. Tôi không biết tại sao tôi lại làm điều đó. Tôi chỉ cảm thấy thích thôi.
10. Tôi không cảm nhận được những cảm xúc như người khác. Chỉ là không thôi. Tôi không hiểu. Tôi cảm thấy mỗi ngày đều giống nhau.
11. Vâng, tôi có một tờ tiền án tiền sự dài. Tôi đã ra vào nhà tù suốt cả cuộc đời - nhưng đó không phải là tôi - cảnh sát chỉ luôn chọn tôi thôi.
12. Cô ta cầu xin tha mạng nhưng vào lúc đó, điều đó không có nghĩa lí gì cả - tôi đã kiểm soát cô ta và điều đó thật tốt.
13. Cô ta vẫn nói không, nhưng tôi không thể dừng lại. Tôi không muốn dừng lại.
14. Cô ta cứ tranh cãi với tôi và vì vậy tôi đấm cổ, và điều đó đã ngăn cô ta phàn nàn. Vấn đề ở đây là gì? Cô ấy đã yêu cầu đấy. Cô ấy nên biết điều hơn là đẩy tôi.
15. Tất cả các khoản đầu tư đều có rủi ro - mà họ cũng phải chịu trách nhiệm vì tham lam. Lòng tham của họ khiến họ đầu tư với tôi.

Hít một hơi thật sâu. Bạn có lưu ý rằng những người này rất thờ ơ và thờ ơ? Họ thực sự không có lương tâm, như Robert Hare đã chỉ ra trong cuốn sách của ông With Conscience. Họ làm bản thân vui lòng và hợp lý hóa tất cả mọi thứ họ làm. Trong hầu hết các trường hợp họ sẽ không thay đổi và không phản ứng tốt với liệu pháp. Họ bắt được bạn hoặc thứ mà bạn trân trọng hoặc quan tâm giống như cách một con rắn nhìn chòng vào loài gặm nhấm.

Trong Dangerous Personalities, chúng tôi liệt kê hơn 200 đặc điểm cụ thể phân biệt người luyến ái khỏi kẻ săn mồi, và những người này cần được kiểm tra chặt chẽ nếu bạn thực sự muốn phân biệt hai loại nhân cách này. Tuy nhiên, một trong những điều mà tôi tìm kiếm ở những người khiếm khuyết về mặt tính cách này là: họ là gì sau đó? Họ muốn được công nhận và khen ngợi? Hay họ muốn một thứ gì đó từ bạn? Nếu vậy thì sao?

Một điểm khác biệt nữa là người tự luyến có xu hướng làm việc công khai; họ yêu mến sự khâm phục và công nhận của mọi người và yêu thích những ai thiện cảm, khen ngợi họ. Ngược lại, kẻ săn mồi xã hội, phần lớn, muốn làm việc trong bí mật và thích cách ly hơn. Bất kỳ hành động nào muốn cô lập bạn chính là một lá cờ đỏ nói NGUY HIỂM!

Những cá nhân này muốn tách bạn ra khỏi gia đình và bạn bè hoặc cách ly bạn khỏi tầm quan sát của mọi người. Trong sự cô lập, họ có thể làm những gì họ muốn. Họ có thể tìm cách kiểm soát tâm trí và cảm xúc của bạn (như trong một giáo phái) hoặc, tệ hơn, họ muốn bạn ở một nơi hoặc tình huống mà họ có thể kiểm soát cơ thể của bạn. Do đó, họ có thể khóa bạn ở bãi đỗ xe, cố đưa bạn vào xe, hoặc đưa bạn đến phòng khách sạn hoặc nhà của họ; bất cứ nơi nào họ có thể cô lập bạn. Ngoài ra, những kẻ bịp bợm này có thể muốn bạn đầu tư tiền với họ mà không nói với bất cứ ai; họ kiềm chế không cho bạn yêu cầu người khác cho ý kiến; họ tạo ra tình huống khẩn cấp, thời gian là một yếu tố hoặc bất kỳ lý do nào để giữ bạn suy nghĩ về những gì bạn đang làm hoặc thực hiện một cuộc gọi điện thoại.

Nhân tiện, không có gì chắc rằng một người không thể là một kẻ tự luyến độc ác và là kẻ săn mồi. Lịch sử cho thấy với những cá nhân này, khi hành động, họ mang lại sự khốn khổ kinh hoàng. Chỉ cần nhìn vào Jim Jones của Jonestown ở Guyana và Charles Manson, cho những người mới. Nhưng đó là một sự khác biệt.

Như bạn tưởng tượng, có nhiều khác biệt giữa người tự luyến và cái người được gọi là kẻ rối loạn nhân cách cần được khám phá - đây là một quan điểm ngắn gọn từ góc nhìn của tôi. Có rất nhiều sách có thể giúp bạn nghiên cứu sự khác biệt giữa hai loại người này nếu bạn quan tâm, tôi đã liệt kê một số dưới đây.

Tôi cảnh báo bạn rằng ở một số thời điểm trong cuộc đời, bạn sẽ phải kết hợp, làm việc bên cạnh, làm việc cho, hoặc bị chi phối bởi một kẻ tự luyến hoặc một kẻ săn mồi. Bạn càng nhanh xác định được những cá nhân này với mục đích của hành vi của họ, bạn càng có cơ hội tránh bị gặp nạn. Cuối cùng, sau khi nói chuyện với hàng trăm nạn nhân qua nhiều năm, cần phải nhắc đi nhắc lại rằng, "Bạn không có nghĩa vụ bị tra tấn hoặc bị trừng phạt - không bao giờ." Nhớ giữ an toàn.

--

Tác giả: Joe Navarro

Link bài gốc: Narcissist or Psychopath - How Can You Tell?

Dịch giả: Mai Thị Phương Xuân - ToMo: Learn Something New

(*) Bản quyền bài viết thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Mai Thị Phương Xuân - Nguồn: ToMo: Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Fanpage ToMo: Learn Something New để cập nhật thông tin bổ ích hàng ngày!

(***) Trở thành CTV, Thực Tập Sinh Part-time để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: