Trận động đất 7,1 độ richter vừa qua ở Mexico là một trong những trận động đất lớn nhất từng xảy ra ở nước này - Ảnh: REUTERS
Theo các chuyên gia, các rung chấn xảy ra hằng ngày trên Trái đất nhưng hầu hết không đáng chú ý và không gây ra thiệt hại, thậm chí không thể cảm nhận được.
Tuy nhiên một khi xuất hiện với cường độ cao, động đất gây ra những đợt rung lắc mạnh làm phá hủy cấu trúc của nhiều vật chất, đồng thời có thể kéo theo nhiều hệ quả đáng sợ khác như lở đất, lở tuyết, gây sóng thần…
Ngoài ra động đất cũng thường gây ra hỏa hoạn do hệ thống điện, gas trong các tòa nhà có thể bị hư hại.
Nhiều nguyên nhân
Vành đai lửa Thái Bình Dương là một trong những khu vực thường xuyên xảy ra động đất và núi lửa nhất trên Trái đất - Ảnh: National Geographic
Động đất là hiện tượng rung chuyển của mặt đất, gây ra do kết quả của sự giải phóng năng lượng bất ngờ ở lớp vỏ Trái đất.
Theo ước tính, 90% trận động đất hiện tại trên Trái đất thuộc loại động đất kiến tạo. Cụ thể, theo thuyết kiến tạo mảng, lớp vỏ Trái đất được hình thành từ các mảng kiến tạo [có 7 mảng kiến tạo chính]. Các mảng này không đứng yên một chỗ mà di chuyển liên tục trên một lớp vật chất nóng quánh dẻo.
Trong quá trình dịch chuyển, các mảng có thể va phải nhau, giải phóng năng lượng dưới dạng sóng, là nguyên nhân chính gây ra động đất. Cũng chính vì vậy, động đất thường xảy ra nghiêm trọng hơn tại khu vực giao nhau giữa các mảng kiến tạo.
Ngoài ra, những nguyên nhân khác có thể làm động đất xuất hiện bao gồm thiên thạch va chạm vào Trái đất, các các vụ lở đất đá [có thể đất đá ngầm] với khối lượng lớn.
Bên cạnh đó, con người cũng có thể gây ra những rung động, ví dụ như sử dụng chất nổ trong quá trình khai thác khoáng sản hay thử hạt nhân trong lòng đất.
Thang đo richter
Động đất tự nhiên thông thường là tập hợp các rung chấn có cường độ khác nhau, kéo dài trong thời gian nhất định từ vài ngày đến vài tháng.
Với công nghệ hiện đại ngày nay, các nhà khoa học có thể xác định được điểm mà các sóng địa chấn được bắt đầu [chấn tiêu] và ước tính cường độ của các trận động đất.
Để làm điều này, các nhà khoa học đã thiết kế ra những thang đo, trong đó phổ biến nhất là thang Richter [đặt theo tên của nhà nghiên cứu địa chấn người Hoa Kỳ]. Cụ thể như sau:
Cường độ | Mức độ ảnh hưởng |
Động đất từ 1 - 4 richter | Thường không nhận biết được hoặc có thể nhận biết nhưng không gây thiệt hại |
Động đất từ 4 - 5 richter | Mặt đất rung chuyển, nghe tiếng nổ, thiệt hại không đáng kể |
Động đất từ 5 - 6 richter | Nhà cửa rung chuyển, một số công trình có hiện tượng bị nứt |
Động đất từ 6 - 7 richter | Nhà cửa bị hư hại nhẹ |
Động đất từ 7 - 8 richter | Cường độ mạnh, có thể phá hủy hầu hết các công trình xây dựng thông thường, thường để lại vết nứt lớn hoặc gây hiện tượng sụt lún trên mặt đất. |
Động đất từ 8 - 9 richter | Cường độ rất mạnh tần suất khoảng 1 lần mỗi năm, có khả năng phá hủy gần hết cả thành phố, để lại nhiều vết nứt lớn, hoặc khiến cho vài tòa nhà bị lún. |
Động đất trên 9 richter | Tàn phá cực lớn. Rất hiếm khi xảy ra, khoảng 1 lần mỗi 20 năm. |
Ước tính, mỗi năm trên Trái đất có chừng 500.000 đến 1 triệu vụ rung chấn địa chất mà các dụng cụ có thể ghi nhận được. Trong số đó có khoảng 100.000 vụ con người có thể cảm nhận được và tầm 1.000 vụ để lại thiệt hại.
"Cú đánh" mạnh nhất lịch sử thế giới
Cho đến nay, trận động đất Valdivia 9,5 độ richter ở Chile vẫn là trận động đất có cường độ mạnh nhất trên Trái đất - Ảnh: Pierre St. Amand
Trận động đất mạnh nhất trong lịch sử có tên Valdivia xảy ra ở Chile ngày 22-5-1960, mạnh 9,5 độ richter khiến gần 5.000 người thiệt mạng và bị thương, đồng thời hơn 2 triệu người mất nhà cửa.
Kèm theo động đất, sóng thần xuất hiện và tàn phá Puerto Saavedra, một cảng biển của Chile. 38 giờ sau động đất, núi lửa Volcán Puyehue phun trào, đồng thời gây ra cột tro bụi cao khoảng 8km càng làm cho tình hình thêm tồi tệ.
Kết quả, thảm họa gây thiệt hại khoảng 550 triệu USD cho đất nước hình quả ớt này.
Động đất ở Việt Nam: số lượng nhiều hơn, cường độ yếu hơn
Việt Nam từng ghi nhận 2 trận động đất mạnh là động đất Điện Biên [năm 1935] xảy ra ở đứt gãy Sông Mã mạnh 6,75 độ richter. Trận thứ hai là động đất Tuần Giáo [năm 1983] ở đứt gãy Sơn La, với cường độ 6,8 độ richter. Tuy nhiên chúng không gây thiệt hại đáng kể.
Từ năm 2005 trở lại đây, có vẻ ngày càng xuất hiện nhiều trận động đất hơn, có năm nhiều hơn đến 10 trận. Tuy nhiên theo các chuyên gia, động đất ghi nhận được có cường độ thì yếu hơn trước đây.
Ngày nay, những vùng có nguy cơ chịu động đất nhiều nhất ở nước ta là khu vực Tây Bắc, vùng núi khu vực Thừa Thiên - Huế - Quảng Nam cũng như các tỉnh nam miền Trung.
TRỌNG NHÂN
Động đất là một trong những thiên tai có sức tàn phá khủng khiếp nhất. Động đất do đâu, có cách nào dự báo, chống lại?
Động đất là hiện tượng rung động đột ngột của vỏ Trái đất, mạnh hay yếu tuỳ từng trận do sự dịch chuyển các mảng thạch quyển hoặc các đứt gãy ở dưới mặt đất và truyền qua các khoảng cách lớn.
Một chấn động đơn độc thường kéo dài không quá vài giây, những trận động đất nghiêm trọng nhất cũng chỉ kéo dài tối đa là 3 phút.
Các nhà khoa học đã chứng minh, nguyên nhân nội sinh dẫn đến động đất do sụp lở các hang động ngầm dưới mặt đất và động đất do các vụ trượt lở đất đá tự nhiên với khối lượng lớn [loại động đất này thường chỉ làm rung chuyển một vùng hẹp và chiếm khoảng 3% tổng số trận động đất thế giới].
Động đất do núi lửa chủ yếu liên quan với các hoạt động phun nổ của núi lửa [loại động đất này không mạnh lắm, chiếm khoảng 7%].
Động đất kiến tạo [chiếm 90%] liên quan với hoạt động của các đứt gãy kiến tạo, đặc biệt là các đứt gãy ở rìa các mảng thạch quyển, vận động kiến tạo ở các đới hút chìm; liên quan đến hoạt động magma xâm nhập vào vỏ trái đất làm phá vỡ trạng thái cân bằng áp lực có trước của đá vây quanh làm đá phát sinh ứng suất và khi bị đứt vỡ thì xảy ra động đất; liên quan đến sự biến đổi tướng đá từ dạng tinh thể này sang dạng tinh thể khác gây co rút và dãn nở thể tích đá làm biến đổi lớn về thể tích cũng gây ra động đất.
Nguyên nhân ngoại sinh: Gồm động đất do thiên thạch va chạm vào trái đất.
Nguyên nhân nhân sinh: Động đất xảy ra do hoạt động làm thay đổi ứng suất đá gần bề mặt, đặc biệt là các vụ thử hạt nhân, nổ nhân tạo dưới lòng đất hoặc tác động của áp suất cột nước của các hồ chứa nước, hồ thủy điện.
Độ lớn của động đất
Độ lớn của động đất M hay còn gọi là độ Richter, trong đó:
Từ 1 - 2: Không nhận biết được.
Từ 2 - 4: Có thể nhận biết nhưng thường không gây thiệt hại.
Từ 4 - 5: Mặt đất rung chuyển, nghe tiếng nổ, thiệt hại không đáng kể.
Từ 5 - 6: Nhà cửa rung chuyển, một số công trình có hiện tượng nứt.
Từ 6 - 7: Nhà cửa bị hư hại nhẹ.
Từ 7 - 8: Động đất mạnh phá hủy hầu hết các công trình xây dựng thông thường, có vết nứt lớn hoặc lún sụt trên mặt đất.
Từ 8 - 9: Nhà cửa đổ nát, nền đất bị lún sâu đến 1m, sụp đổ lớn ở núi kèm theo thay đổi địa hình trên diện rộng.
Trên 9: Rất hiếm khi xảy ra.
Mức độ nguy hiểm của động đất
Động đất là một nguyên nhân gây ra sóng thần. Khi xảy ra động đất ở trong lòng đại dương, sức địa chấn đẩy khối nước khổng lồ lên cao. Trong khoảng mấy trăm km2, khối nước bị đẩy lên cao rồi rơi xuống, tạo ra những đợt sóng lớn tràn qua các đại dương rồi đổ bộ vào đất liền.
Đôi khi động đất còn khiến núi lửa hoạt động, thậm chí là những núi lửa đã tắt từ lâu. Do lòng đất bị nứt ra tạo cơ hội cho những dòng magma phun trào. Những hiện tượng này khi kết hợp với nhau sẽ tạo ra những tai họa không lường.
Vì động đất xảy ra rất bất ngờ cũng như tính chất nguy hiểm của nó, trong khi chúng ta không thể làm gì để ngăn chặn nên cách duy nhất để đối phó là làm sao để giảm đến mức tối đa thiệt hại mà động đất gây nên.
Sóng thần là một loạt các đợt sóng biển cao và mạnh, tạo nên khi một thể tích lớn nước đại dương bị chuyển dịch nhanh chóng, với nguyên nhân là động đất, lở đất hoặc núi lửa phun trào dưới đáy biển hoặc sự rơi của những thiên thạch lớn [hiếm và không mạnh]. Sóng thần chỉ gây thiệt hại ở những vùng ven biển, đại dương.
Tuy chỉ diễn ra trong thời gian ngắn nhưng hậu quả của động đất và sóng thần rất to lớn. Động đất làm các công trình, nhà cửa bị phá huỷ, người chết kèm theo những hậu quả lở đất, hoả hoạn… và sau đó là những vấn đề xã hội. Hậu quả sẽ nhân lên khi động đất xảy ra ở nơi có nhà máy điện hạt nhân chẳng hạn.
Theo CHÂU ANH/Tiền phong