Ích mẫu từ lâu được biết đến là loại dược liệu quý cho chị em phụ nữ, giúp điều hòa kinh nguyệt, an thai, giảm đau bụng kinh,...Hãy đọc bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé.
Ngay từ thời xa xưa trong dân gian đã có câu ca dao ví von về tác dụng trị bệnh của cây ích mẫu đối với phụ nữ: “Nhân trần, ích mẫu đi đâu/ Để cho gái đẻ đớn đau thế này!”. Ngay cái tên “ích mẫu” là đã gợi lên sự có ích cho phụ nữ rồi.
1Tìm hiểu chung về cây ích mẫu
Toàn cây ích mẫu có tên gọi là ích mẫu thảo, quả gọi là sung úy tử
Ích mẫu có danh pháp khoa học Leonurus heterophyllus, họ Lamiaceae, là một loài cây thân thảo có hoa, vốn sinh trưởng ở vùng Đông Á từ Nhật Bản, Hàn Quốc tới Campuchia, nhưng ngày nay đã được di thực tới nhiều nơi trên thế giới.
Ích mẫu còn có tên gọi khác là ích minh, cây sung úy, làm ngài, xác điến, cây chói đèn [Tày], chạ linh lo [Thái],...
Trong Y học cổ truyền Trung Quốc, loài thực vật này làm thuốc chữa các bệnh thuộc tâm, can và bàng quang. Y học hiện đại đặt tên dược cho ích mẫu là Herba leonuri.
Ở nước ta ích mẫu mọc hoang và trồng khắp các địa phương ở ven sông, ven suối, ven đường, các bãi và ruộng hoang nơi có đất nhẹ đủ ẩm. Là loại cỏ sống 1 - 2 năm, cao 0,6 - 1m.
Ích Mẫu là cây thân cỏ, thân hình vuông, ích phân nhánh, toàn thân có phủ lông nhỏ ngắn. Lá mọc đối, tùy theo lá mọc ở gốc, giữa thân hay đầu cành mà có hình dạng khác nhau. Lá ở gốc, có cuống dài, phiến lá hình tim, mép có răng cưa thô và sâu, lá ở thân có cuống ngắn hơn, phiến lá thường xẻ sâu thành 3 thùy, trên mỗi thùy lại có răng cưa thưa, lá trên cùng phần lớn không chia thùy và hầu như không cuống. Hoa mọc vòng ở kẽ lá. Tràng hoa màu hồng hay tím hồng, xẻ thành hai môi gần đều nhau. Quả nhỏ, 3 cạnh, vỏ màu xám nâu.
Toàn cây ích mẫu thường gọi là ích mẫu thảo; quả gọi là sung uý tử. Sau khi trồng được 3 - 4 tháng, khi cây bắt đầu ra hoa mới cắt để lại các chồi gốc cho cây tiếp tục phát triển. Thu hoạch cây vào lúc trời nắng, rửa sạch, dùng tươi, hay phơi trong râm để héo đem nấu cao, hoặc phơi khô để dùng dần.
Thành phần hóa học của cây Ích Mẫu
Toàn cây ích mẫu chứa leonurin, atachydrin, leonuridin. Hạt ích mẫu chứa leonurin.
Y học nhận thấy các hoạt chất của ích mẫu có tác dụng trên tử cung, huyết áp, tim mạch, hệ thần kinh, kháng sinh đối với một số vi trùng; ngoài ra có tác dụng đối với viêm thận và phù thũng cấp.
2Những lợi ích của ích mẫu đối với sức khỏe phụ nữ
Ích mẫu có vị cay đắng, tính mát, đi vào kinh can và tâm bào
Đông y cho rằng, ích mẫu có vị cay đắng, tính mát, đi vào kinh can và tâm bào nên có tác dụng hoạt huyết, khứ ứ, sinh tân [thải huyết ứ, sinh huyết mới], tiêu thủy nên còn là thuốc có tác dụng trị nhiều bệnh cho chị em như điều kinh tiêu thủy, chữa kinh nguyệt không đều [rối loạn kinh nguyệt], đau bụng kinh, kinh nguyệt ra nhiều, máu ứ tích tụ sau khi sinh đẻ, làm an thai, giảm đau, làm dễ đẻ, thống kinh, bế kinh, phù nề cổ trướng...
Hạt Ích Mẫu được dùng vào thuốc phụ khoa, làm cho dạ con mau co lại, co tử cung, làm thuốc lợi tiểu. Hạt ích mẫu có vị cay, tính hơi ấm, tác dụng bổ can thận, ích tinh sáng mắt, bổ huyết, hoạt huyết và điều kinh.
Ích mẫu có thể sắc uống với liều lượng dùng 6 - 12g thân lá hoặc hạt. Hặc có thể dùng ngoài giã đắp hoặc sắc lấy nước rửa chữa bệnh sưng vú, chốc đầu, lở ngứa...
Tuy nhiên, có một số lưu ý rằng:
Đối với phụ nữ đang mang thai uống quá liều ích mẫu quá liều có thể dẫn đến tai biến chảy máu nhiều, gây sảy thai.
Không dùng ích mẫu cho người huyết hư không ứ, đồng tử giãn.
Hy vọng bài viết trên giúp bạn hiểu rõ thêm về cây ích mẫu và những lợi ích về sức khỏe mà loại dược liệu quý này mang lại cho chị em phụ nữ. Tuy nhien, hãy tham khảo ý kiến bác sỹ hoặc dược sỹ nếu có ý định sử dụng bất kỳ loại thuốc nào để tránh những tác dụng không mong muốn có thể xảy ra nhé.
Ích mẫu là một dược liệu quý với chị em phụ nữ, giúp hoạt huyết, thông kinh, sáng mắt, lợi tiểu,...Hãy đọc bài viết sau đây để cùng tìm hiểu về liều dùng, cách dùng cũng như lưu ý khi sử dụng ích mẫu nhé.
Ích là lợi ích, mẫu là người mẹ. Ý nói cây thuốc này có nhiều lợi ích cho phụ nữ có con nhỏ nên được người xưa gọi là cây ích mẫu. Ích mẫu là loại cây mọc hoang ở khắp nơi, người ta thu hái phần cây trên mặt đất, khi nửa số hoa ở thân cây bắt đầu nở, phơi sấy khô, gọi là ích mẫu thảo. Thu hái quả khi hoa trên cây sắp tàn, phơi hay sấy khô, gọi là sung úy tử. Về thành phần hóa học, ích mẫu chứa flavonoid [rutin], saponin loại steroit, chất chát [tanin], tinh dầu và alkanoid [leonurin và stachydrin]. Chất flavonoid có tác dụng làm bền thành mạch, hạ huyết áp. Cao ích mẫu có tác dụng giảm huyết áp thời kỳ đầu, tác dụng tốt lên tim mạch, hệ thần kinh và ức chế số vi khuẩn ngoài da.
1Liều dùng ích mẫu
Theo Đông y, ích mẫu có vị cay, đắng, tính hơi hàn, đi vào kinh can và tâm
Theo Đông y, ích mẫu có vị cay, đắng, tính hơi hàn, đi vào kinh can và tâm. Ích mẫu dùng điều trị: kinh nguyệt không đều, bế kinh, trước khi có kinh, đau bụng, rong kinh [lượng kinh ra nhiều kéo dài nhiều ngày], trị chứng phù thũng do viêm thận cấp tính, trị mụn nhọt do phong nhiệt gây ra, sung úy tử trị chứng phong nhiệt. Liều dùng: ích mẫu thảo khô 8 - 12g/ ngày, nếu nguyên liệu tươi dùng gấp đôi. Sung úy tử: 6 - 12g/ ngày.
2Cách dùng ích mẫu
Ích mẫu kết hợp với các dược liệu khác tạo nên những bài thuốc hay được sử dụng lâu đời trong Đông y
Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng ích mẫu điều trị trong đông y:
Bài thuốc “Ích hoàng bát trân tán”: Bổ khí sinh huyết, hành ứ giảm đau. Biểu hiện: kỳ kinh đến muộn, hồi hộp đoản hơi: ích mẫu 30g, kê huyết đằng 18g, đảng sâm 24g, sinh địa, phục linh đều 12g; giá trùng, bạch truật, xích thược, bồ hoàng [sao], đương qui đều 9g, xuyên khung 6g. Ngày uống 1 thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Bài thuốc: “Tam thảo mẫu lệ thang”: Lương huyết chỉ huyết, dưỡng âm tiêu ứ. Biểu hiện: kinh dính, có hòn cục, đới hạ có màu vàng, ăn kém, nước tiểu vàng sẫm, rêu lưỡi vàng nhớt: ích mẫu thảo, tiên hạc thảo, hạc liên thảo, đại táo, sơn tra [thán sao], sinh mẫu lệ đều 30g. Ngày uống 1 thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Bài thuốc “Chỉ lậu thang gia giảm”: Dưỡng huyết, chỉ huyết. Biểu hiện lượng kinh nhiều, màu huyết đen sẫm, mùi hôi, tinh thần mệt mỏi, đầu choáng váng, lưng mỏi, bụng trướng đầy, ăn ngủ kém, sốt nhẹ về chiều, cơ thể gầy, chất lưỡi nhạt, mạch tế: ích mẫu thảo [sao đồng tiện], đương quy, bạch thược [sao cháy sém] đều 15g; mẫu lệ, a giao châu 12g, bạch linh, địa du thán, sinh địa, huyết dư thán [tóc đốt cháy thành than] đều 9g, trần bì 5g. Ngày sắc uống 1 thang, chia 3 phần, uống trong ngày, uống lúc đói.
Bài thuốc: “Chỉ băng nghiệm phương”: Bổ khí cố thận, nhiếp huyết, hóa ứ. Biểu hiện đầu choáng váng, lưng gối đau mỏi, huyết ứ, băng kinh: ích mẫu thảo, hoa nhị thạch, trắc bá diệp [thán sao] đều 30g; hoài sơn, sinh quán chúng đều 15g; đảng sâm, câu đằng, bạch truật, hòe hoa, hoàng kỳ, tục đoạn đều 12g; thăng ma 6g; sinh cam thảo, chích cam thảo đều 4,5g; trấn linh đan 38g uống với thuốc sau khi đã sắc. Ngày sắc uống 1 thang, chia 3 phần, uống trong ngày, uống trước khi ăn.
Bài thuốc: “Bổ thận hóa ứ thang”: Bổ thận, hành khí, hóa ứ, trừ uất nhiệt. Biểu hiện lưng đau gối mỏi, 2 chân yếu, phiền táo, hay cáu giận, miệng khô: ích mẫu thảo, tang ký sinh, quy vĩ đều 16g; uất kim, nữ trinh tử, sài hồ [sao giấm], đỗ trọng [sao cháy sém], hương phụ, tục đoạn đều 12g; đan sâm, hoàng cầm, xích thược đều 8g. Ngày sắc uống 1 thang, chia 3 phần, uống trong ngày, uống trước khi ăn, hoặc lúc đói.
Bài thuốc: “Hoạt huyết thang”: Hoạt huyết, tiêu ứ, lý khí, thông kinh. Biểu hiện hai bầu ngực trướng đau, bụng dưới đau: ích mẫu thảo 30g, đan sâm 30g; đương quy vĩ, trần bì, đào nhân, hương phụ, hồng hoa, bạch thược, ngưu tất, trạch lan đều 10g, sài hồ 6g, cam thảo 4g. Ngày uống 1 thang, sắc uống trong ngày, uống trước khi ăn.
Bài thuốc: “Ích mẫu trạch lan thang gia vị”: Thanh nhiệt, dưỡng huyết, thông kinh lạc. Biểu hiện chóng đói, khát nước, miệng hôi, kỳ kinh đến sớm, lượng kinh ra nhiều, kéo dài ngày. Nhưng một vài tháng sau thấy bế kinh, chất lưỡi đỏ ít tân dịch: ích mẫu 16g, trạch lan 16g; đương quy, thạch hộc, hoàng bá, sinh địa, đan sâm đều 12g, xích thược 8g; tiểu xuyên liên, xuyên khung, hồng hoa đều 6g. Ngày uống 1 thang, sắc uống trong ngày, uống sau khi ăn.
Bài thuốc: “Qua thạch thang”: Tư âm, thanh nhiệt, khoan hung hòa vị, hoạt huyết thông kinh. Biểu hiện vùng ngực phiền muộn, ngũ tâm [tim, lòng bàn tay, bàn chân] phiền nhiệt, tính tình nóng nảy, ngủ hay thấy chiêm bao, mạch huyền hoạt nhưng khi ấn nặng tay thì vô lực: qua lâu 16g, ích mẫu 16g; thạch hộc, sinh địa, cù mạch đều 12g; huyền sâm, xa tiền tử, ngưu tất, mạch môn đều 10g, mã vĩ liên 6g. Ngày uống 1 thang, sắc uống trong ngày, uống sau khi ăn.
3Lưu ý khi sử dụng ích mẫu
Ích mẫu kiêng kỵ sử dụng cho phụ nữ mang thai và người bị máu khó đông
Ích mẫu có công dụng điều trị nhiều bệnh nhưng không được dùng trong các trường hợp sau:
- Không dùng cho phụ nữ đang mang thai, người có đồng tử giãn.
- Không dùng cho người bị máu khó đông vì sẽ làm tăng thêm nguy cơ chảy máu, gây ra nhiều bất lợi cho sức khỏe.
- Dùng với lượng vừa phải, dùng lá nhiều có thể gây mệt mỏi, tăng tiết mồ hôi, khó thở, cơ thể suy nhược.
Cũng như các loại thảo dược khác khi dùng ích mẫu cần phải tìm hiểu thật kỹ, cách tốt nhất là nên tìm hiểu kỹ thông tin từ bác sỹ, các lương y thì mới nên sử dụng.
Hy vọng bài viết trên cung cấp những thông tin hữu ích về liều dùng, cách dùng và những lưu ý khi sử dụng ích mẫu, giúp bạn phần nào hiểu rõ hơn về loại dược liệu quý này.