*Tìm hiểu ví dụ:
- Cơm sôi rồi chắt nước giùm cái! [1]
- Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy. [2]
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ! [3]
[Nguyễn Quang Sáng]
*Nhận xét:
[1] + bé Thu nói với ông Sáu. Mục đích thông báo tình trạng cơm sôi và nhờ ông Sáu giúp đỡ
+Nói trống không, không dùng đại từ xưng hô -> thể hiện sự lạnh lùng kiên quyết không nhận ông Sáu là cha.
[2] + Bác Ba nói với bé Thu, mục đích hướng dẫn bé Thu cách nói với ba, gọi ba xưng con.
+ Nhấn mạnh bé Thu phải dùng cách nói đó -> thông báo cho bé Thu phải nói như vậy mới được giúp đỡ
[3] +Bé Thu vẫn nói với ông Sáu -> Thông báo tình trạng gấp gáp và nhờ ông Sáu giúp đỡ
+ Không nhờ bác Ba làm thay ông Sáu -> thể hiện sự cự tuyệt tiếng gọi ba xưng con
+ Thông báo thêm hậu quả các sự việc -> đẩy ông Sáu vào tình thế phải giúp đỡ, bé Thu không thay đổi
Khái niệm: Là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định
*Phân loại hành động nói thường gặp:
- Xuống đây chơi với chúng tớ! [yêu cầu]
- Các cậu có bị ăn đòn không? [Hỏi]
- Vì chúng nó hót hay lắm [Trình bày]
- Không nên bắt, cứ để cho chúng muốn bay đi đâu thì bay [Khuyên]
- Thế các cậu có mẹ không? [Hỏi]
- Không [Trình bày]
- Có, nhưng là mẹ khác…mẹ chúng tớ chết rồi [Kể]
- Mẹ thật của các cậu thế nào cũng sẽ về [Dự đoán]
- Chết rồi cơ mà, về làm sao được [bộc lộ cảm xúc]
- Cách thức thực hiện hành động nói
*Tìm hiểu ví dụ:
- Nho bị thương ở chỗ nào? Bị ở đâu, em?
- Gọi điện cho đơn vị nhé!
- Không chết đâu. Đơn vị đang làm đường cơ mà. Việc gì phải …..
*Thực hiện hành động nói:
- Bằng kiểu câu có chức năng chính phù hợp với hành động nói [cách dùng trực tiếp]
- Bằng kiểu câu có chức năng chính không phù hợp với hành động nói [cách dùng gián tiếp]
*Đặc biệt: Câu hỏi tu từ
Bài 1. Bài 2. Bài 3
CÁC KIỂU CÂU CHIA THEO MỤC ĐÍCH NÓI
[Câu hỏi ôn tập lần 4]
I. Hệ thống kiến thức :
• Câu chia theo mục đích nói gồm:
- Câu nghi vấn
- Câu cầu khiến
- Câu cảm thán
- Câu trần thuật
• Yêu cầu:
- Học sinh cần nắm được đặc điểm hình thức và chức năng của 4 kiểu câu trên.
- Làm hết các bài tập của phần luyện tập trong SGK của mỗi kiểu câu.
- Áp dụng làm bài tập thực hành cơ bản và nâng cao.
• Cụ thể:
STTKiểu câuĐặc điểm hình thứcChức năng1Câu nghi vấn- Đặc điểm hình thức: Câu chứa các từ nghi vấn [ai, gì, nào, thế nào, đâu…]; các cặp phụ từ [“có…không, có phải…không…”]; câu có chứa các tình thái từ [à, ư, hử, hả, chứ, chăng…]; câu có chứa từ “hay” chỉ ý lựa chọn...
- Khi viết, câu thường kết thúc bằng dấu hỏi chấm.- Chức năng chính là dùng để hỏi; và các chức năng khác [dùng để khẳng định, phủ định, đe dọa, bộc lộ cảm xúc…]2Câu cầu khiến- Đặc điểm hình thức: Câu chứa các từ cầu khiến như: hãy, chớ, đừng, đi, thôi, nào…hay ngữ điệu cầu khiến…
- Khi viết, câu thường kết thúc bằng dấu chấm than nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì kết thúc bằng dấu chấm.- Chức năng: Dùng để ra lệnh, yêu cầu, khuyên bảo, đề nghị…3Câu cảm thán- Đặc điểm hình thức: Câu có chứa từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ôi, hỡi ơi, chao ôi; thay, thương thay, bao, xiết bao…
- Khi viết, câu thường kết thúc bằng dấu chấm than.- Chức năng: Dùng để bộc lộ cảm xúc trực tiếp của người nói [người viết]4Câu trần thuật- Đặc điểm hình thức: Không có đặc điểm của các kiểu câu trên.
- Khi viết, câu thường kết thúc bằng dấu chấm nhưng đôi khi cũng có thể kết thúc bằng dấu chấm than hoặc dấu chấm lửng…- Chức năng chính: dùng để kể, tả, thông báo, nhận định; ngoài ra câu trần thuật còn dùng để yêu cầu, đề nghị, bộc lộ tình cảm, cảm xúc.II. Bài tập cơ bản và nâng cao:
Bài tập 1: Xác định kiểu câu phân loại theo mục đích nói trong các câu văn sau:
a] Em là ai? Cô gái hay nàng tiên
Em có tuổi hay không có tuổi
Mái tóc em đây, hay là mây là suối
Đôi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm giông
Thịt da em hay là sắt là đồng?
[Người con gái Việt Nam]
b] Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi xa cách nhau. [1] Anh nhớ chưa? [2]. Anh hứa đi![3]
[Cuộc chia tay của những con búp bê]
c] Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang.
[Bài học đường đời đầu tiên]
d] Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này báo đền Tổ quốc!
[Sự tích Hồ Gươm]
Bài tập 2: Phân biệt sự khác nhau trong hai câu nghi vấn [in đậm] sau:
[Mẹ hồi hộp thì thầm vào tai tôi:]
- Con có nhận ra con không? […]
- Con đã nhận ra con chưa? [- Mẹ vẫn hồi hộp.]
[Bức tranh của em gái tôi]
Bài tập 3: Các câu sau có phải là câu nghi vấn không? Hãy điền dấu câu thích hợp vào cuối câu.
a] Vua hỏi:
Còn nàng Út đâu [ ]
b] Vua hỏi nàng Út đâu [ ]
Bài tập 4: Hãy đặt các câu nghi vấn nhằm mục đích sau [mỗi mục đích một câu].
a] Nhờ bạn đèo về nhà.
b] Mượn bạn cái bút.
c] Bộc lộ cảm xúc trước một bức tranh đẹp.
Bài tập 5: Tìm các câu cầu khiến trong các câu dưới đây và chỉ ra dấu hiệu hình thức của các câu cầu khiến đó:
a] Đừng cho gió thổi nữa! Đừng cho gió thổi nữa!
[Cây bút thần]
b] Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi tội chết. Thôi bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
[Thạch Sanh]
c] Đã ăn thịt còn lo liệu thế nào? Mày đừng có làm dại mà bay đầu đi đó, con ạ!
[Em bé thông minh]
d] Bưởi ơi nghe ta gọi
Đừng làm cao
Đừng trốn tránh
Lên với tao
Vui tiếp nào…!
[Truyện Lương Thế Vinh]
Bài tập 6: Chỉ ra sự khác nhau về hình thức trong các câu cầu khiến sau để thấy sự thay đổi thái độ của người mẹ:
Mẹ tôi, giọng khản đặc, từ trong màn nói vọng ra:
- Thôi hai đứa liệu mà đem chia đồ chơi ra đi.
[2] - Đem chia đồ chơi ra đi! - Mẹ tôi ra lệnh.
- Lằng nhằng mãi. Chia ra! - Mẹ tôi quát và giận dữ đi về phía cổng.
[Cuộc chia tay của những con búp bê]
Bài tập 7: Đặt các câu cầu khiến để:
- Nói với bác hàng xóm cho mượn cái thang.
- Nói với mẹ để xin tiền mua sách.
- Nói với bạn để mượn quyển vở.
Chỉ ra những từ ngữ biểu thị những sắc thái khác nhau làm cho câu cầu khiến phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp, phù hợp với quan hệ với người nghe.
Bài tập 8: Chỉ ra các cảm xúc mà mỗi câu cảm thán dưới đây biểu thị:
a] Khốn nạn! Nhà cháu đã không có, dẫu ông có chửi mắng cũng đến thế thôi.
[Tức nước vỡ bờ]
b] Ha ha! Một lưỡi gươm!
[Sự tích Hồ Gươm]
c] Cứ nghĩ thầy sắp ra đi và tôi không còn được gặp thầy nữa, là tôi quên cả những lúc thầy phạt, thầy vụt thước kẻ.
Tội nghiệp thầy!
[Buổi học cuối cùng]
d] Ôi! Tai họa lớn của xứ An-dát chúng ta là bao giờ cũng hoãn việc học đến ngày mai.
[Buổi học cuối cùng]
Bài tập 9: Đặt câu cảm thán nhằm bộc lộ cảm xúc trước các sự việc sau:
a] Được điểm 10.
b] Bị điểm kém.
c] Được nhìn thấy một con vật lạ.
Bài tập 10: Những câu trần thuật in đậm dưới đây có gì đặc biệt? Chúng được dùng nhằm mục đích gì?
a] - Thôi, em chào cô ở lại. Chào tất cả các bạn, tôi đi.
[Cuộc chia tay của những con búp bê]
b] - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
[Bài học đường đời đầu tiên]
Bài tập 11: Viết đoạn văn khoảng 12 câu nêu cảm nhận của em về vẻ đẹp của Bác Hồ sau khi học xong bài thơ “Tức cảnh Pác Bó”. Trong đoạn văn có sử dụng một câu cảm thán và một câu nghi vấn dùng để bộc lộ cảm xúc [gạch chân và chú thích rõ].
Bài tập 12: Viết đoạn văn phân tích hai câu thơ sau của bài thơ “Ngắm trăng” - Hồ Chí Minh. Trong đoạn văn có sử dụng một câu trần thuật dùng để nhận định và một câu cảm thán [gạch chân và chú thích rõ].
---------------------------------------------------------------------------------------------------------