Lựa chọn trật tự từ trong câu
1. Định nghĩa:
- Trong một câu có thể có dùng nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách sẽ mang lại hiệu quả diễn đạt riêng.
- Người nói [người viết] cần phải biết cách lựa chọn trật tự từ phù hợp với yêu cầu giao tiếp
2. Tác dụng:
- Thể hiện thứ tự nhất định của hoạt động, sự vật, hiện tượng, đặc điểm [Như sắp xếp theo thứ tự trước sau của hoạt động, thứ bậc quan trọng của sự vật, trình từ quan sát của người nói]
Ví dụ: Nhà em có 6 người: ông, bà, bố, mẹ, anh và em.
Hôm qua, em nấu cơm, lau nhà, giặt quần áo và làm bài tập.
- Nhấn mạnh đặc điểm, hình ảnh của sự vật, hiện tượng.
Ví dụ: Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
- Liên kết câu này với những câu khác trong văn bản.
Ví dụ: Cùng lắm, nó có giở quẻ thì hắn cũng chỉ đến đi ở tù. Ở tù, hắn xem là chuyện bình thường.
- Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm trong lời nói.
Ví dụ: Cối xay tre, nặng nề quay, từ nghìn đời nay, xay nắm thóc.
B. Bài tập vận dụng
Trật tự những từ ngữ và cụm từ in đậm dưới có tác dụng gì?
a. Tiếng Việt chúng ta phản ánh sự hình thành và phát triển của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và tập thể lớn là dân tộc, quốc gia.
[Phạm Văn Đồng]
b.
Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng
Em đã sống lại rồi, em đã sống!
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung
Không giết được em, người con gái anh hùng.
[Tố Hữu]
c.
Tin vui chiến thắng trăm miền
Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, đồi De, núi Hồng.
d. Ca Huế có tươi vui, sôi nổi, có buồn cảm, bâng khuâng, có tiếc thương, ai oán...
e. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa cố ngỏng đầu lên.
f. Ruộng, tôi có 5 sào. Tiền, tôi có rất nhiều.
g. Quần áo được tôi giặt rồi.
h. Thẻ của nó, người ta giữ. Hình của nó, người ta cũng chụp rồi. [Nam Cao]
i. Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát.
Hướng dẫn làm bài
a. Biểu thị thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng [Sắp xếp theo trật tự tăng dần]
b. Biểu thị thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng [Sắp xếp hành động dã man của giặc]
c. Nhấn mạnh các địa danh đã làm nên chiến thắng lẫy lừng
d. Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng [Sắp xếp từ vui tới buồn]
e. Nhấn mạnh hành động của nhân vật
f. Nhấn mạnh với mục đích khoe khoang
g. Làm nổi bật hành động quần áo do tôi giặt
h. Nhấn mạnh làm nổi bật tầm quan trọng của thẻ và hình đều bị người ta giữ.
i. Nhằm tạo ra sự kết nối, âm hưởng ngân vang [từ Lô hợp âm với ô trong cùng một câu]
Bài trước: Luyện tập: đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận [Bài tập Tiếng Việt - Tập làm văn 8] Bài tiếp: Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận [Bài tập Tiếng Việt - Tập làm văn 8]
Chuyên đềLựa chọn trật tự từ trong câuI. Kiến thức cơ bản cần nhớ.1. Khái niệm: - Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. - Ngời nói[ ngời viết] cần biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.Ví dụ 1: - Chiếc xe ngựa chuyển bánh lạch cạch [miêu tả sự việc một cách thông thờng].- Lạch cạch cái xe ngựa chuyển bánh [nhấn mạnh vào hành động của chiếc xengựa].Ví dụ 2 :- Trên xe, ngời đàn bà ngồi chỗm chệ.- Trên xe, ngồi chỗm chệ một ngời đàn bà. Nhấn mạnh vào đặc điểm hành động ngồi của chủ thể: ngời đàn bà.2. Một số tác dụng của sự lựa chọn, sắp xếp trật tự từ Việc lựa chọn trật tự từ trong câu không làm thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu. Nó cótác dụng đem lại cho câu một ý nghĩa bổ sung nào đó, nh :- Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tợng, hoạt động.VD: Đầu lòng hai ả tố nga,Thuý Kiều là chị, em là Thuý Vân. [Nguyễn Du ]- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tợng.VD: Thẻ của nó, ngời ta giữ. Hình của nó, ngời ta đã chụp rồi.[ Nam Cao][ Thẻ của nó và hình của nó đợc đa lên đầu nhằm mục đích nhấn mạnh, nêu bật tầmquan trọng của thẻ và hình.]- Có tác dụng liên kết với các câu khác trong văn bản .VD: Giàu, tôi cũng giàu rồi. Sang, tôi cũng sang rồi. [ Nguyễn Công Hoan]- Trật tự từ đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm và lời nói.VD: Cối xay tre, nặng nề quay, từ nghìn đời nay, xay nắm thóc. [ Thép Mới]3. Một số cách lựa chọn trật tự từ trong câu thờng gặp.a, Chọn chủ ngữ chủ động hoặc chủ ngữ bị động.- Chọn chủ ngữ chủ động hoặc chủ ngữ bị động nhằm nêu tình trạng chủ động hoặcthụ động của vật nói ở chủ ngữ .VD:- Tôi giặt quần áo rồi. [ Nhấn mạnh chủ thể hành động ] - Quần áo đợc tôi giặt rồi.[ Nhấn mạnh đối tợng của hành động]b, Đặt đề tài lên trớc chủ ngữ.- Đặt đề tài lên trớc chủ ngữ là nhằm nhấn mạnh tầm quan trọng của đề tài hoặc thuhút của đề tài.VD: Ruộng, tôi có năm sào. Tiền, tôi có rất nhiều.c, Chọn từ ngữ chỉ hành động đặt trớc cụm C V.- Đa từ ngữ chỉ hành động lên đặt trớc cụm C V là nhấn mạnh sự chú ý vào nộidung nêu ở từ ngữ chỉ hành động.VD: Thoáng thấy bóng mẹ về đến cổng, thằng Dần mừng nhảy chân sáod, Chọn từ ngữ chỉ cách thức của hành động đặt trớc cụm C V.- Chọn từ ngữ chỉ cách thức của hành động đặt trớc cụm C V làm nổi bật cách thứccủa hành động.VD: Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên.II. Bài tập- Làm các bài tập 1,2,3,4 [ Sách kiến thức cơ bản và nâng cao ngữ văn 8]1. Trật tự các từ và các cụm từ in đậm dới đây thể hiện mối quan hệ giữa những hoạtđộng và những trạng thái mà chúng biểu thị nh thế nào?a] Tinh thần yêu nớc cũng nh các thứ của quý. Có khi đợc trơng bày trong tủ kính,trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Những cũng có khi cất giấu kín đáo trong rơng, tronghòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đều đợc đa ra trngbày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thầnyêu nớc của tất cả mọi ngời đều đợc thực hành vào công việc yêu nớc, công việc khángchiến. [Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nớc của nhân dân ta]b] Gần đến ngày giỗ đầu thầy tôi, mẹ tôi ở Thanh Hoá vẫn cha về. Trong đó ngheđâu mẹ tôi đi bán bóng đèn và những phiên chợ chính còn bán cả vàng hơng nữa. [Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu]Gợi ý:a] Trật tự liệt kê đợc tác giả sắp xếp theo thứ tự trớc sau của các khâu trong công tácvận động quần chúng: đầu tiên phải giải thích cho quần chúng hiểu, rồi tuyên truyền đểquần chúng hởng ứng, tổ chức cho quần chúng làm, lãnh đạo cho quần chúng làm đúng đểrồi cuối cùng tất cả trở thành các hành động yêu nớc thiết thực.b] Trật từ từ của các hoạt động trong đoạn văn này lại đợc sắp xếp theo trật tự chính phụ của công việc hàng ngày mà mẹ chú bé Hồng làm. Việc chính là bán bóng đèn đợcxếp lên trớc, việc phụ là bán vàng hơng [chỉ vào những phiên chợ chính] đợc xếp sau.2. Vì sao những cụm từ in đậm dới đây đợc đặt ở đầu câu?a] Cùng lắm, nó có giở quẻ, hắn cũng chỉ đến đi ở tù. ở tù thì hắn coi là thờng. [Nam Cao, Chí Phèo]b] Nguyễn Tuân có một kho từ vựng hết sức phong phú mà ông đã cần cù tích luỹ.Vốn từ vựng ấy, trớc Cách mạng tháng Tám, ông thờng dùng để chơi ngông với đời.[Theo Nguyễn Đăng Mạnh, Nhà văn Việt Nam hiện đại Chân dung và phong cách ]c] Việc đến tai em bé con nhà thợ cày, em liền bảo cha:- Chả mấy khi đợc lộc vua ban, cha cứ tha với làng giết thịt hai con trâu và đồ haithúng gạo nếp để mọi ngời ăn một bữa cho sớng miệng. Còn một con trâu và một thúnggạo, ta sẽ xin làng làm phí tổn cho cha con ta trẩy kinh lo liệu việc đó. [Em bé thông minh]d] Một thời đại vừa chẵn mời năm.Trong mời năm ấy, thơ mới đã tranh đấu gắt gao với thơ cũ, một bên giành quyềnsống, một bên giữ quyền sống. Trong sự thắng lợi ấy, cũng có công những ngời tả xunghữu đột nơi chiến trờng, nhng trớc hết là công những nhà thơ mới. [Hoài Thanh Hoài Chân, Một thời đại trong thi ca]Gợi ý: Trong tất cả những trờng hợp trên, cụm từ in đậm đợc đặt ngay ở đầu câu là đểliên kết với những câu trớc đó [liên kết bằng cách lặp].3. Phân tích hiệu quả diễn đạt của trật tự từ trong những câu in đậm dới đây: a] Bớc tới Đèo Ngang bóng xế tà,Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.Lom khom dới núi, tiều vài chú,Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.Nhớ nớc đau lòng, con quốc quốc. Thơng nhà mỏi miệng, cái gia gia.Dừng chân đứng lại trời, non, nớc, Một mảnh tình riêng ta với ta. [Bà Huyện Thanh Quan, Qua Đèo Ngang]b] Rất đẹp hình anh lúc nắng chiềuBóng dài trên đỉnh dốc cheo leoNúi không đè nổi vai vơn tớiLá nguỵ trang reo với gió đèo [Tố Hữu, Ta đi tới]Gợi ý:a] Việc đảo trật tự từ trong hai câu ba và bốn của bài thơ nhằm nhấn mạnh sự vắng vẻ,hoan sơ của cảnh Đèo Ngang. Trong khi đó, ở hai câu tiếp, việc đảo trật tự từ hớng vàokhắc sâu tâm trạng cô đơn, buồn nhớ của nhân vật trữ tình.b] Việc đảo trật tự từ trong câu thơ này đã làm hiện lên vẻ đẹp và sự kì vĩ của ngời línhtrong buổi hoàng hôn. Ngời lính trở thành hình ảnh trung tâm của cảnh buổi chiều trên dốcnúi. 4. Các câu [a] và [b] sau đây có gì khác nhau? Chọn câu thích hợp điền vào chỗ trốngtrong đoạn văn bên dới.a] Tôi thấy một anh Bọ Ngựa trịnh trọng tiến vào.b] Tôi thấy trịnh trọng một anh Bọ Ngựa tiến vào.Gợi ý:- Hai câu khác nhau ở phần bổ ngữ [phần sau của động từ thấy]. ở câu [a], chủ ngữđứng đầu câu [kèm theo phần giới thiệu tên nhân vật và phần miêu tả hành động, dángđiệu của nhân vật]. Trong câu [b], vị ngữ đợc đảo lên trớc chủ ngữ, đồng thời tính từ trịnhtrọng lại đợc đặt ngay trớc động từ, khiến cho ngời đọc hình dung đợc rất rõ cái sự làm bộlàm tịch của Bọ Ngựa.- Câu thích hợp để điền vào chỗ trống là câu [b].5. Liệt kê các khả năng sắp xếp trật tự từ của bộ phận in đậm trong đoạn văn sau. Đốichiếu đoạn kết với dàn ý của bài văn và cho biết vì sao tác giả lựa chọn trật tự từ nh ở đây.Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũ nhặn, ngay thẳng, thuỷ chung, can đảm. Câytre mang những đức tính của ngời hiền là tợng trng cao quý của dân tộc Việt Nam.[Thép Mới, Cây tre Việt Nam]Gợi ý: - Có rất nhiều cách sắp xếp trật tự từ khi ta đảo vị trí của các từ in đậm. - Tuy nhiên cách sắp xếp trật tự từ của nhà văn là tối u hơn cả vì nó đúc kết nhữngphẩm chất cao quý của cây tre theo đúng trình tự đợc miêu tả trong bài văn [Kiểm tra lạitrong văn bản Cây tre Việt Nam]. 6. Có thể lựa chọn một trong hai luận điểm đã cho để tạo lập đoạn văn. Sau đó kiểm tralại cách sắp xếp trật tự từ trong một vài câu. Thử suy nghĩ và thay đổi xem còn cách viếtnào hay hơn những câu mà mình mới hoàn thành hay không.