PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH I. KIẾN THỨC Cơ BẢN • Muốn có tri thức để làm tốt bài văn thuyết minh, người viết phải quan sát, tỉm hiểu sự vật, hiện tượng cần thuyết minh, nhất là phải nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng. • Để bài văn thuyết minh có sức thuyết phục, dễ hiểu, sáng rõ, người ta có thể sử dụng phối hợp nhiều phương pháp thuyết minh như: nêu định nghĩa, giải thích, liệt kè, nêu ví dụ, dùng số liệu, so sánh, phân tích, phân loại... II. HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU CÂU HỎI PHAN bài học Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh ta cần phải: Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm văn bản thuyết minh Đọc lại các văn bản: [Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất] các văn bản ấy sử dụng tri thức trong đời sông thực tế. Muốn có được những tri thức đó đòi hỏi phải có sự quan sát thực tiễn công phu, kĩ lưỡng và sự tích lũy kiến thức lâu dài, sự nghiên cứu tìm tòi. Bằng tưởng tượng, suy luận không thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh. Phương pháp thuyết minh gồm có các phương pháp sau Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích: Là phương pháp vận dụng tri thức để nêu khái niệm hiện tượng, sự vật, thường sử dụng từ là trong câu văn. Ví dụ: Huế là..., Nông Văn Vân là... Phương pháp liệt kê: Trình bày tri thức theo một trật tự nhất định, tính chất thời gian, không gian, cấu tạo. Ví dụ: “Cây dừa công hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uông, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm...” [Cây dừa Bình Định] Phương pháp nêu ví dụ: nêu ra những dẫn chứng xác thực để minh họa cho vấn đề đang được thuyết minh làm cho người đọc dễ hiểu, dễ nắm bắt được vấn đề. Ví dụ: “Ngày nay, đi các nước phát triển, đâu đâu cũng nổi lên chiến dịch chông thuốc lá.-Người ta cấm hút ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm [ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm 500 đôla].” [Ôn dịch, thuốc lá] Phương pháp dùng số liệu, con số: Sử dụng các số liệu vào quá trình thuyết minh, các số liệu này là kết quả của một quá trình nghiên cứu thông kê - các số liệu làm tăng tính thuyết phục của văn bản. Ví dụ: “Ta đến bệnh viện K sẽ thấy rõ: Bác sĩ viện trưởng cho biết trên 80% ung thư vòm họng và ung thư phổi là do thuốc lá.” Phương pháp so sánh: Đối chiếu sự vật, sự việc đang được thuyết minh với sự vật, sự việc khác để nêu bậc được hản chất của vấn đề đang thuyết minh. Ví dụ: “Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện tích Bắc Băng Dương là đại dương bé nhất.” g] Phương pháp phân loại, phân tích: chia vấn đề đối tượng thuyết minh ra thành nhiều loại, nhiều khía cạnh, nhiều mặt để làm rõ từng ý. > Ví dụ: “Cái đặc điểm của Thành phô' Huế được chia ra các mặt: Phong cảnh thiên nhiên. Các công trình kiến trúc. Các nhà vườn ở Huế. Món ăn. Tinh thần quật cường của nhân dân.” HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP Câu 1. Tác giả hài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vỉ tìm hiểu vấn đề thể hiện trong hàỉ viết. Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu tìm hiểu rất nhiều những phạm vi mà tác giả đã tìm hiểu đó là: Sự nguy hại của .thuốc lá đô'i với sức khỏe của con người [phương diện cá nhân]. Sự nguy hại của thuốc lá đốì với mọi người xung quanh [phương diện xã hội]. Sự nguy hại của thuốc lá đốì với hành vi đạo đức của con người. Phong trào chống ôn dịch thuốc lá ở trên thế giới. Câu 2. Bài viết đã sử dụng phương pháp thuyết minh nào để nêu bật lên tác hại của việc hút thuốc lá? Phương pháp bao trùm cả bài là phương pháp phân loại, phân tích [chia vấn đề thành nhiều khía cạnh, nhiều mặt] Trong mỗi khía cạnh, mỗi mặt lại sử dụng những phương pháp khác nhau. + Đoạn một [Từ đầu đến còn nặng hơn cả AIDS]: phương pháp nêu định nghĩa giải thích. + Đoạn hai [Từ Ngày trước đến sức khỏe cộng đồng]: phương pháp so sánh, giải thích, dùng số liệu. + Đoạn ba [từ có người bảo đến tội ác]: phương pháp giải thích, nêu ví dụ. + Đoạn bốn [từ Bố và anh hút đến hết]: phương pháp giải thích, nêu ví dụ, phân tích. Câu 3. Đọc văn bản thuyết minh “Ngã ba Đồng lộc” và trả lời câu hỏi thuyết minh đòi hỏi kiến thức nào? Văn bản này sử dụng phương pháp thuyết minh nào? Thuyết minh đòi hỏi phải có kiến thức thực tế chính xác, và nhiều lĩnh vực khác nhau: địa lí, lịch sử. + Kiến thức địa lí: giao điểm của hai đường quốc lộ số 8, và sô” 15... đoạn đường dài 22km. + Kiến thức lịch sử: có 44 trọng điểm... chịu đựng 2.057 trận bom ngày 24-7-1968 sau 18 lần. Phương pháp thuyết minh: Hai phương pháp chính nêu định nghĩa, giải thích và phương pháp dùng số liệu.
Soạn bài Phương pháp thuyết minh trang 126 SGK Ngữ văn 8 tập 1. Câu 1: Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất kĩ để nên lên yêu cầu chống nạn thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết.
Mục 1
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức đế làm bài văn thuyết minh
Câu 1 [trang 126 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1]
a. Đọc lại các bản thuyết minh vừa học và cho biết các văn bản ấy đã sử dụng tri thức gì?
b. Làm thế nào để có các tri thức ấy? Vai trò của quan sát, học tập, tích lũy ở đây như thế nào?
c. Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh không?
Lời giải chi tiết:
a]
- Cây dừa Bình Định sử dụng loại tri thức khoa học địa lí.
- Tại sao lá cây có màu xanh lục sử dụng loại tri thức khoa học thực vật. Huế sử dụng loại tri thức khoa học văn hóa.
- Khởi nghĩa Nông Văn Vân sử dụng loại tri thức khoa học lịch sử.
- Con giun đất sử dụng loại tri thức khoa học sinh vật.
b] Để có được những tri thức đó chúng ta phải quan sát, học tập, tích lũy kiến thức.
- Quan sát không đơn thuần là nhìn mà chọn những đặc điểm tiêu biểu của sự vật [đặc điểm có tính ý nghĩa về nội dung và hình thức]. Biết cách phân tích đặc điểm của sự vật đó.
- Vai trò của quan sát, học tập, tích lũy là để làm cơ sở, tiền đề cho việc làm bài văn thuyết minh. Có kiến thức thực tế thì bài viết mới trở nên thuyết phục, hấp dẫn.
c] Bằng tưởng tượng, suy luận không thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh.
Mục 2
2. Phương pháp thuyết minh
Câu 2 [trang 126 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1]
a] Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích
- Huế là một trong những trung tâm văn hóa, nghệ thuật lớn của Việt Nam.
[Huế]
- Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc [Cao Bằng].
[Khởi nghĩa Nông Văn Vân]
Trong đoạn văn trên ta thường gặp từ gì? Sau từ ấy người ta cung cấp một kiến thức như thế nào? Hãy nêu vai trò và đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong văn bản thuyết minh.
Trả lời:
Trong các câu văn trên, ta thường gặp từ là. Sau từ ấy, người ta cung cấp một kiến thức quy sự vật được định nghĩa vào loại của nó và chỉ ra đặc điếm, công dụng riêng cúa nó.
b] Phương pháp liệt kê
Phương pháp liệt kê có tác dụng như thế nào đối với việc trình bày tính chất sự việc. [trang 127 SGK Ngữ văn 8 tập 1]
Trả lời:
Trong các câu văn trên, phương pháp liệt kê nhằm trình bày tính chất của sự vật một cách cụ thể, dễ nắm bắt và có sức thuyết phục.
c] Phương pháp nêu ví dụ
Chỉ ra và nêu tác dụng của các ví dụ trong đoạn trích [trang 127 SGK Ngữ văn 8 tập 1]
Trả lời:
Trong đoạn trên, ví dụ là ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm phạt 500 dôla. Ví dụ này có tác dụng làm cho người đọc dễ liên hệ thực tế nên cảm nhận vấn đề sâu sắc hơn làm cho những điều có giá trị thuyết phục hơn.
d] Phương pháp dùng số liệu, con số
Đoạn văn [trang 127 SGK Ngữ văn 8 tập 1] cung cấp những số liệu, con số nào? Nếu không có số liệu, có thể làm sáng tỏ vai trò của cỏ trong thành phố không?
Trả lời:
- Dưỡng khí chiếm 20% thể tích.
- Thán khí chiếm 3%.
- 500 năm.
- 1 hécta cỏ hấp thụ mỗi ngày 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí.
Nếu không có số liệu làm cơ sở thực tế thì vấn đề trình bày sẽ trừu tượng, khó nắm bắt và ít sức thuyết phục.
e] Phương pháp so sánh
Đọc câu văn [trang 128 SGK Ngữ văn 8 tập 1] và cho biết tác dụng của phương pháp so sánh.
Trả lời:
Tác dụng của phương pháp so sánh: đối chiếu, so sánh để làm nổi bật, cụ thể hóa đối tượng cần thuyết minh đó là Biển Thái Bình Dương.
g] Phương pháp phân loại phân tích
Hãy cho biết bài Huế đã trình bày đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt nào?
Trả lời:
Bài Huế trình bày các đặc điểm của thành phố Huế là một thành phố đẹp: Đẹp của thiên nhiên Việt Nam, đẹp của thơ, đẹp của những con người sáng tạo, anh dũng.
Câu 1
Trả lời câu 1 [trang 128 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1]
Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất kĩ để nên lên yêu cầu chống nạn thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết.
Lời giải chi tiết:
Bài viết sự hiểu biết sâu sắc của người viết về vấn đề trình bày:
- Kiến thức y học:
+ Khói thuốc chứa nhiều chất độc.
+ Vòm họng, phế quản, nang phổi bị chất hắc ín trong khói thuốc làm tê liệt.
+ Khói thuốc gây ho hen viêm phế quản.
+ Trong khói thuốc lá có chất đi-o-xin… giảm sút sức khỏe con người.
+ Khói thuốc ung thư vòm họng, ung thư phổi.
+ Chất ni-co-tin trong thuốc lá làm huyết áp tăng cao, tắc động mạch, nhồi máu cơ tim.
- Sự hiểu biết về tâm lí xã hội, sự quan tâm tới vấn đề xã hội
+ Bệnh viêm phế quản… hại sức khỏe cộng đồng.
+ Hút thuốc lá nơi công cộng… sinh con suy yếu
+ Từ điếu thuốc sang cốc bia rồi đến ma túy… từ điếu thuốc.
⟶ Những hiểu biết trên được trình bày chứng tỏ tác giả là người có tầm am hiểu sâu sắc về khoa học, có trình độ chuyên môn và có ý thức trách nhiệm với xã hội.