Giáo trình dẫn luận ngôn ngữ học Hoàng Dũng - Bùi Mạnh Hùng

Tags:

[You must log in or sign up to reply here.]

Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỂ CHUNG VỀ NGÔN NGỮ VÀ NGÔN NGỮ HỌC [Bùi Mạnh Hùng viết]

Chương 2. NGỮ ÂM HỌC [Hoàng Dũng viết]

Chương 3. NGỮ PHÁP HỌC [Bùi Mạnh Hùng viết]

GIO TRNH DN LUN NGN NG HC

GIO TRNH

DN LUN NGN NG HC

Tc gi: HONG DNG - BI MNH HNG

Chng 1. NHNG VN CHUNG V NGN NG V NGN NG HC1. NGN NG

1.1. Ngn ng l g?

C ngn ng v kh nng s dng ngn ng l c trng quan trng phn bit con ngi v ng vt. Khng c mt con ngi bnh thng no khng dng ngn ng. Ngn ng gn gi, thn thit nh nhng g gn gi v thn thit nht m con ngi c th c. Nhng t ai t cu hi Ngn ng l g?. iu cng ging nh khng kh rt quan trng i vi con ngi, song khng my khi ta nghe mt ngi no hi Khng kh l g?. Tuy nhin Ngn ng l g? l mt trong nhng cu hi u tin m Ngn ng hc phi tr li v cng l mt trong nhng vn u tin m mt ngi hc Ngn ng hc phi bit.

Ngn ng l mt h thng du hiu c bit, c dng lm phng tin giao tip quan trng nht v phng tin t duy ca con ngi.

Trong giao tip hng ngy, chng ta thng dng nhng t nh ngn ng ca loi hoa, ngn ng ca loi vt, ngn ng m nhc, ngn ng hi ha, ngn ng iu khc, ngn ng c th, ngn ng lp trnh, ngn ng ton, v.v... T ngn ng trong nhng cch dng nh vy khng c hiu theo ngha gc ca n, m ch c dng vi ngha phi sinh theo php n d, da trn c s nt tng ng gia ngn ng vi nhng i tng c ni n: cng c dng biu t, th hin mt iu g .

1.2. Bn cht ca ngn ng

1.2.1. Ngn ng l mt hin tng x hi v l mt b phn cu thnh quan trng ca vn ha

Ngn ng c th c hiu nh l sn phm ca nhn loi ni chung hay nh l sn phm ca mt cng ng c th. D hiu nh th no th ngn ng cng l mt hin tng x hi. Ngn ng ch c hnh thnh v pht trin trong x hi. Khng c ngn ng no tch ri khi cng ng v khng mt ngi no khi mi sinh ra, sng tch ri khi cng ng m kh nng s dng ngn ng c hnh thnh. iu lm cho ngn ng khc v c bn vi nhng hin tng c tnh cht bn nng con ngi nh n, ung, i li.

Ngn ng ch c hnh thnh do quy c nn khng c tnh cht di truyn nh nhng c im v chng tc. a tr sinh ra mang nhng c im di truyn ca nhng ngi thuc th h trn n nh mu da, mu mt, mu tc, v.v... nhng ngn ng m ca n c th khng phi l ngn ng m ca b m n.

Ngn ng khng ch l mt hin tng x hi m cn l mt b phn cu thnh quan trng ca vn ho. Mi h thng ngn ng u mang m du n vn ho ca cng ng ngi bn ng. Chnh v vy, mun s dng mt ngn ng, khng ch phi bit ng m, t vng, ng php, m cn phi nm vng ci du n vn ha c th hin trong ngn ng na. Gi gn v pht trin mt ngn ng cng chnh l gp phn gi gn v pht trin mt nn vn ho.

1.2.2. Ngn ng l mt h thng du hiu c bit

Trc ht ngn ng l mt h thng, v nh tt c nhng h thng khc, ngn ng l mt th thng nht cc yu t c quan h vi nhau. Mi yu t trong h thng ngn ng c th coi l mt n v. Cc n v trong h thng ngn ng c sp xp theo nhng quy tc nht nh. S tn ti ca n v ngn ng ny quy nh s tn ti ca n v ngn ng kia.

Ngn ng l mt h thng du hiu v mi n v ngn ng l mt du hiu. Nh tt c nhng loi du hiu khc, du hiu ngn ng l mt thc th m hnh thc vt cht ca n bao gi cng biu t mt ci g . Ngha l mi du hiu ngn ng c hai mt: hnh thc m thanh v ci m hnh thc biu t. F. de Saussure, nh Ngn ng hc Thu S, ngi c mnh danh l cha ca Ngn ng hc hin i gi mt th nht l ci biu t v mt th hai l ci dc biu t v hnh dung mi quan h gia hai mt ny ca du hiu ngn ng nh sau:

Chng hn t cy trong ting Vit l mt du hiu ngn ng. m cy chnh l ci biu t. Ni chnh xc hn, hnh nh m thanh cy, tc du vt tm l ca ci m , ch khng phi bn thn m nh mt hin tng thun vt l l ci biu t, v ci biu t ca du hiu ngn ng tn ti ngay c khi ta khng pht m ra thnh li. Khi nim cy [thc vt c r, thn, l r rt, hoc vt c hnh th ging nhng thc, vt c thn, l] l ci c biu t. Ci biu t ca du hiu ngn ng c to nn t cht liu m thanh [theo ngha m thanh nh va nu]. Khi du hiu ngn ng c th hin bng ch vit th cht liu m thanh c thay th bng nhng ng nt. Nh vy cn lu , ch vit ch l loi du hiu ghi li ci biu t ca du hiu ngn ng, ch bn thn n khng phi l ci biu t ca du hiu ngn ng [xem thm phn Ng m hc].

Ngn ng l mt h thng du hiu c bit v l loi du hiu ch c con ngi v c nhng nt c th. Sau y l nhng c im c bn ca ngn ng:

a. Tnh v on

Gia ci biu t v ci c biu t ca du hiu ngn ng khng c mt mi quan h t nhin mi quan h ny ch do ngi bn ng quy c.

Cng biu t khi nim ng vt c xng, sng di nc, bi bng vy v th bng mang, nhng cc ngn ng khc nhau dng nhng m rt khc nhau, chng hn ting Vit dng m c, ting Nga dng m ryba, ting Anh dng m fish, v.v...

Trong ngn ng c mt s du hiu khng c tnh v on, tc gia ci biu t v ci c biu t c mt mi quan h t nhin, chng hn nhng t tng thanh nh mo, chch che, b, v.v..., nhng s lng nhng t ny khng ng k. Hn na, tuy m phng m thanh t nhin, nhng t tng thanh cng mang c trng ring ca tng ngn ng do nh hng cch la chn ca ngi bn ng. Chng hn cng m phng ting mo ku, nhng t tng thanh trong ting Anh, ting c, ting Php, ting Ty Ban Nha, ting Hebrew c m l [miaw], cn trong ting rp l [mawmaw], trong ting Hn l [meaw], trong ting Nht l [niaw]. V th xt cho cng th ngay c t tng thanh cng c mt phn tnh v on.

b. Tinh a tr

Gia ci biu t v ci c biu t ca du hiu ngn ng khng c mi quan h mt i mt; mt v ng m c th dng biu t nhiu ngha [th hin qua hin tng a ngha v ng m], v ngc li, mt ngha c th c biu t bng nhiu v ng m khc nhau [th hin qua hin tng ng ngha]. Nh c tnh cht ny m ngn ng tr thnh mt phng tin biu t rt tinh t v sinh ng, th hin r nht ngn ng vn chng:

Cn tri, cn nc, cn non

Cn c bn ru anh cn say sa.

[Ca dao]

Say sa c th c hiu l mt trng thi sinh l [v ru m say] v cng c th l mt trng thi tm l [v c bn ru m say]. Chnh cch hiu nc i ny to ra s v ca cu ca dao.

c. Tnh phn on i

H thng ngn ng c t chc theo hai bc, trong bc th nht gm mt s lng hn ch nhng n v m c bn, khng c ngha, c th kt hp vi nhau to ra nhng n v thuc bc th hai, gm mt s lng ln nhng n v c ngha. Nhng n v m c bn c gi m v. S lng m v trong mi ngn ng thng khong 40. Cc m vi kt hp vi nhau to ra khong vi nghn hnh v. Cc hnh v kt hp li vi nhau to thnh t vi chc nghn n vi trm nghn t. Cc t kt hp vi nhau to thnh mt s lng v hn nhng ng on v cu [v khi nim m v, hnh v, t, ng on v cu, xin xem chi tit 2.3.2. Cc yu t ca h thng ngn ng].

Nhiu du hiu giao tip khc ca con ngi v nhng du hiu giao tip ca loi vt khng c cu trc hai bc nh vy. mi n v c bn gn vi mt ngha, c bao nhiu n v c bn th c by nhiu ngha c biu t.

C th thy r iu ny khi so snh ngn ng vi h thng n giao thng. Chng hn, mt cu nh: "Mi ngi phi dng li" c cu to t hai n v c ngha nh hn: mi ngi v phi dng li, ri mi ngi v phi dng li c cu to t nhng n v c ngha nh hn na: mi, ngi, phi, dng, li. n lt mnh, cc n v c ngha nh nht [khng th phn tch thnh nhng n v c ngha nh hn] nh mi, ngi, phi, dng, li c cu to t nhng n v m thanh c hnh thc ch vit l m, o, i, ng, , ph, a, d, v.v... Du hiu n trong h thng n giao thng c th truyn i mt thng bo tng t, nhng n giao thng khng c cu trc hai bc. Ta khng th no phn tch ci du hiu n ny thnh nhng yu t nh hn.

Nh c cu trc hai bc m ngn ng c tnh nng sn. Bt k mt ngi bnh thng no cng c th ni nhng cu m trc ngi cha bao gi ni, c th nghe hiu nhng cu trc cha bao gi nghe. Kh nng to ra nhng cu mi ca ngn ng l v hn. Tng t nh mt s lng rt hn ch cc con s [0, 1,...9] c th kt hp vi nhau to thnh v s nhng con s ln hn.

d. Khc vi cc h thng du hiu giao tip ca loi vt, ngn ng c th thng bo v nhng g din ra khng phi ngay ti thi im v a im m du hiu ngn ng c s dng, thm ch con ngi c th dng ngn ng ni v mt th gii tng tng no . Phng tin giao tip ca loi ong c th thng bo v nhng vng c hoa cch xa v tr ca cc ch th giao tip, nhng kh nng ny rt hn ch. Mt con vt c th bt chc rt ti tnh nhng m thanh do con ngi pht ra nh Xin cho khch; Vui qu; ng i, tri ma, V.V.:., nhng n tuyt nhin khng c kh nng to ra nhng chui m thanh mi mang ngha.

Tng hp tt c nhng c im trn y to nn tnh c bit ca du hiu ngn ng.

1.3. Chc nng ca ngn ng

1.3.1. Ngn ng l phng tin giao tip quan trng nht ca con ngi

Giao tip l hot ng truyn t, trao i thng tin. Phng tin giao tip c rt nhiu loi- phung tin giao tip ca con ngi v phng tin giao tip ca loi vt, phng tin giao tip ngn ng v phng tin giao tip phi ngn ng, v.v... Ring con ngi dng nhiu loi phng tin giao tip khc nhau nh n giao thng, c ch, ting chung bo hiu [gi hc, gi tu khi hnh, gi tan tm, v.v...], v.v... nhng khng c phng tin no quan trng nh ngn ng, bi v:

a. Ngn ng l phng tin giao tip ph bin nht: ngn ng cn thit i vi tt c mi ngi, c th c s dng bt k lc no v bt k u. Ni cch khc, phm vi s dng ca ngn ng l khng hn ch.

b. Ngn ng l phng tin c kh nng th hin y v chnh xc tt c nhng t tng, tnh cm, cm xc m con ngi mun th hin. Giao tip bng c ch ni dung rt ngho nn, i khi c th gy hiu lm. Nhng phng tin khc nh m nhc, hi ha, v.v... c th biu t rt c o, su sc v tinh t nhng tnh cm, cm xc, v.v... ca con ngi, nhng d sao nhng phng tin ny cng hn ch v phm vi s dng, khng c kh nng biu t r rng tt c nhng g m con ngi mun biu t nh ngn ng.

Cn phn bit du hiu c dng lm phng tin giao tip v du hiu mang thng tin, v phng tin giao tip bao gi cng c tnh ch , cn du hiu mang thng tin c th khng c tnh ch . Chng hn, st cao l du hiu mt ngi b bnh, m my en l du hiu tri sp c ma to. l nhng du hiu mang thng tin, nhng khng phi l nhng du hiu c dng lm phng tin giao tip. Trong nhng trng hp ny khng c ai giao tip vi ai c.

Chc nng giao tip ca ngn ng bao hm nhiu chc nng b phn: chc nng truyn thng tin n ngi khc, chc nng yu cu mt ngi khc hnh ng, chc nng bc l cm xc ca ngi ni, chc nng xc lp, duy tr quan h gia cc thnh vin trong mt cng ng, v.v... Ngn ng khng ch l phng tin giao tip gia cc thnh vin trong cng mt th h, cng sng mt thi k, m cn l phng tin giao tip gia cc th h, l phng tin con ngi truyn i nhng thng ip cho cc th h tng lai.

1.3.2. Ngn ng l phng tin t duy

Ngn ng khng ch l phng tin giao tip, m cn l phng tin t duy. Ngha l nh c ngn ng m con ngi c th thc hin cc hot ng t duy. Con ngi khng ch dng ngn ng khi cn trao i t tng, tnh cm, cm xc vi ngi khc, tc l khi cn giao tip, m cn dng ngn ng ngay c khi ni mt mnh, thm ch khi suy ngh mt mnh v khng pht ra mt li no. Cc khi nim, phn on hay suy l, tc nhng hnh thc c bn ca t duy, u tn ti di hnh thc biu t l ngn ng.

V ngc li, nu khng c t duy th cng khng c ngn ng. V khi cc n v ngn ng ch cn l nhng m thanh trng rng, v ngha. Ngn ng v t duy nh hai mt ca mt t giy, khng th tch mt ny ra khi mt kia.

Ngn ng v