TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAMKHOA SINH HỌCBỘ MÔN PPDH SINH HỌCĐộc lập - Tự do - Hạnh phúc-----oOo----- Hà Nội ngày 23 tháng 04 năm 2010BÁO CÁO KHOA HỌCTham gia hội nghị sinh viên nghiên cứu khoa học năm 2010Tên đề tài:"Xây dựng mô hình học kết hợp [Blended Learning] để dạy học chương virus và các bệnh truyền nhiễm sinh học 10 nâng cao sử dụng phần mềm Moodle"- Sinh viên thực hiện: Phạm Xuân Lam lớp K56A- Hướng dẫn: TS Nguyễn Văn Hiền- Chuyên ngành: Phương pháp dạy học sinh học1. Đặt vấn đề:Đề cập đến vấn đề đổi mới dạy và học hiện nay không thể không nhắc tới vai trò của việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông [CNTT & TT] trong việc cải tiến nội dung phương pháp và hình thức tổ chức dạy - học. Trong đó, E - learning là mức độ cao nhất của việc ứng dụng CNTT & TT trong dạy - học. Với nhiều ưu điểm nổi bật, E- learning là giải pháp hữu hiệu cho nhu cầu "Học mọi nơi, học mọi lúc, học mọi thứ, học mềm dẻo, học một cách mở và học suốt đời" [4] của mọi người và trở thành một xu hướng quan trọng trong giáo dục và đào tạo hiện nay, tạo ra những thay đổi lớn lao trong hoạt động dạy và học. Tuy nhiên, có thể thấy rằng, E - learning vẫn chưa thể phủ nhận vai trò chủ đạo của các hình thức dạy học truyền thống, máy tính vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn được phấn trắng bảng đen. Vì vậy, việc tìm ra giải pháp kết hợp học truyền thống với các giải pháp E - learning là điều hết sức cần thiết trong giáo dục hiện nay.Trong dạy học sinh học, những giải pháp học trên mạng Internet hiện nay thông qua các hình thức như Website, e-mail, blog, ... đang dần hình thành và phát triển, có thể thấy được những kết quả hết sức khả quan từ các mô hình này. Tuy nhiên, tất cả mới chỉ dừng lại ở mức hỗ trợ người học tự do trong việc ôn luyện, củng cố kiến thức, kiểm tra đánh giá, luyện tập cho các kỳ thi hay cung cấp kiến thức mới chứ chưa có một mô hình mang tính dạy học thực sự áp dụng trong nhà trường phổ thông. Vì vậy, để đưa ra được cơ sở cho việc xây dựng mô hình dạy học qua mạng nói chung và dạy học sinh học qua mạng nói riêng, chúng tôi tiến hành nghiên cứu vấn đề "Xây dựng mô hình học kết hợp để dạy chương Virus và bệnh truyền nhiễm sinh học 10 nâng cao sử dụng phần mềm Moodle"[1]Mục tiêu của đề tài: Nghiên cứu lý thuyết và đề xuất được mô hình tổ chức dạy học theo hướng học kết hợp, góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu qủa dạy - học sinh học THPT2. Phương pháp nghiên cứu:2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết. Nghiên cứu tài liệu và các công trình khoa học liên quan đến E - learning, học kết hợp. Nghiên cứu cấu trúc, nội dung sách giáo khoa Phần ba, Chương III. Virus và các bệnh truyền nhiễm - Sinh học 10 nâng cao Nghiên cứu ứng dụng phần mềm mã nguồn mở Moodle vào xây đựng các khóa học trên mạng2.2. Phương pháp tham vấn chuyên gia.3. Kết quả nghiên cứu: 3.1. Mô hình học kết hợp [Blended Learning]:3.1.1. Khái niệm : Học kết hợp "Blended Learning - BL" là một thuật ngữ được sử dụng nhiều trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo ở các nước phát triển như Hoa Kỳ, Nhật Bản, ... Học kết hợp xuất phát từ nghĩa của từ "Blend" tức là "pha trộn". Có nhiều định nghĩa khác nhau về học kết hợp, tuy nhiên, có ba cách định nghĩa được sử dụng rộng rãi [1].[1] BL = kết hợp các phương thức giảng dạy [hoặc cung cấp các phương tiện truyền thông] [Bersin & Associates, 2003; Orey, 2002a, 2002b; Singh & Reed, 2001; Thomson, 2002].[2] BL = kết hợp các phương pháp giảng dạy [Driscoll, 2002; House, 2002; Rossett, 2002].[3] BL = kêt hợp hướng dẫn trực tuyến và sự hướng dẫn đối mặt [Reay, 2001; Rooney, 2003; Sands, 2002; Ward & LaBranche, 2003; Young, 2002].Theo Alvarez [2005], học kết hợp là "Sự kết hợp của các phương tiện truyền thông trong đào tạo như công nghệ, các hoạt động, và các loại sự kiện nhằm tạo ra một chương trình đào tạo tối ưu cho một đối tượng cụ thể". Tác giả Victoria L. Tinio cho rằng "Học kết hợp [Blended Learning] để chỉ các mô hình học kết hợp giữa hình thức lớp học truyền thống và các giải pháp E - learning" [6,tr4]. Các khái niệm được dưa ra chủ yếu dựa trên sự kết hợp về hình thức tổ chức, nội dung và phương pháp dạy học. Ở Việt Nam, BL còn là một khái niệm mới mẻ. Tác giả Nguyễn Văn Hiền có đưa ra một khái niệm tương tự là "Học tập hỗn hợp" để chỉ hình thức kết hợp giữa cách học truyền thống với học tập có sự hỗ trợ của công nghệ, học tập qua mạng [2]. Tác giả Nguyễn Danh Nam cũng đưa ra nhận định: Sự kết hợp giữa e - learning với lớp học truyền thống trở thành một giải pháp tốt, nó tạo thành một mô hình đào tạo gọi là "Blended Learning" [3]Từ những cách định nghĩa trên, có thể hiểu một cách đơn giản, học kết hợp là sự phối hợp nội dung, phương pháp và cách thức tổ chức dạy - học giữa các hình thức học khác nhau nhằm tối ưu hóa thế mạnh mỗi hình thức, đảm bảo hiệu quả giáo dục đạt được là cao nhất. Trong nghiên cứu của mình, chúng tôi tập trung vào thiết kế mô hình học kết hợp giữa hình thức tổ chức dạy [2]học truyền thống và hình thức tổ chức dạy học qua mạng Internet nhằm đưa ra một giải pháp học hữu hiệu cho dạy học sinh học ở trường THPT.3.1.2. Đặc điểm của học kết hợp: Học kết hợp được đánh giá là một giải pháp tốt cho giáo dục và đào tạo hiện nay. Nghiên cứu của Osguthope & Graham [2003] đã chỉ ra sáu lí do để chọn thiết kế hoặc sử dụng một hệ thống học kết hợp là: [1] tính phong phú của sư phạm [2] tiếp cận với sự hiểu biết [3] sự tương tác xã hội [4] hướng tới cá nhân [5] chi phí hiệu quả [6] dễ dàng sửa đổi. Kết quả nghiên cứu của Graham, Allen & Ure [2003] cũng cho thấy, đa số người dân chọn BL vì ba lí do chính [1] hoàn thiện tính sư phạm [2] tăng tính truy cập và sự linh hoạt [3] tăng hiệu quả chi phí [1]Tác giả Victoria L. Tinio nhận định rằng "Không phải tất cả các chương trình học đều có thể được thực hiện tốt nhất trong môi trường trang thiết bị điện tử...; căn cứ để lựa chọn hình thức đào tạo là đặc điểm của môn học, mục tiêu và kết quả học tập, tính cách của học viên và bối cảnh học tập để lựa chọn hình thức, phương pháp và phương tiện giảng dạy thích hợp nhất"[6,tr8]. Như vậy, trong học kết hợp vai trò của CNTT & TT là tất yếu. Song, đó không phải là hình thức tích hợp CNTT & TT đơn thuần vào quá trình dạy và học mà quan trọng là cách sử dụng như thế nào để đạt hiệu quả cao nhất và đem lại sự tiện lợi nhất cho cả người dạy và người học.3.1.3. Mô hình học kết hợp trong dạy học qua mạng: Dạy học qua mạng là một hình thức của E - learning, trong đó Internet vừa là môi trường phân phối tài nguyên học, vừa là nơi diễn ra các hoạt động dạy - học. Việc triển khai học qua mạng hiện nay còn gặp nhiều khó khăn do yếu tố khách quan như điều kiện cơ sở vật chất và chủ quan như trình độ và kỹ năng khai thác, sử dụng. Vì vậy học kết hợp là một giải pháp hiệu quả hiện nay. Mô hình học kết hợp được thể hiện theo sơ đồ: [3]Hình 3.1 Mô hình học kết hợp [10]Theo sơ đồ, người học tham gia vào quá trình học tập bằng các học giáp mặt trên lớp [nhóm, cá nhân, seminar, hội thảo]; học hợp tác qua mạng máy tính [chat, blog, online, forum] và tự học [trực tuyến/ngoại tuyến, độc lập về không gian]. Với mỗi nội dung, người học được học bằng phương pháp tốt nhất, phương tiện tốt nhất, hình thức phù hợp nhất và khả năng đạt hiệu quả cao nhất.3.1.4. Các phương án học kết hợpCó nhiều phương án học kết hợp được đưa ra dựa trên nội dung, phương pháp tiến hành và đặc điểm của từng môn học. Việc học kết hợp được thể hiện ở nhiều mức độ khác nhau. Theo một số nghiên cứu trước đây có đưa ra bốn mức độ của sự kết hợp là: kết hợp ở mức hoạt động [Activity lever]; kết hợp ở mức độ khóa học [Courrse lever]; kết hợp ở mức độ chương trình [Program lever]; Kết hợp ở mức độ thể chế [Institutional lever] [1]. Cách phân chia này dựa chủ yếu trên nội dung học được kết hợp. Dựa vào đó, chúng tôi xin đề xuất những kiểu kết hợp sau: [1] kết hợp về mặt phương pháp giữa các phương pháp dạy học khác nhau đối với từng nội dung học và môn học cụ thể; [2] kết hợp trong một khâu hoặc trong các khâu của quá trình dạy học; [3] kết hợp về mặt nội dung [trong một hoạt động, trong một bài, trong một chương hay cả chương trình học]. Hệ thống các hình thức học kết hợp được thể hiện trong sơ đồ:[4]Hình 3.2 Những hình thức kết hợp Đối với môn sinh học, là một khoa học thực nghiệm, việc nghiên cứu tri thức đòi hỏi phải trải qua quan sát, tìm tòi, nhận xét, phân tích, đánh giá và so sánh thực tế. Vì vậy, việc dạy học sinh học sẽ phát huy hiệu quả một cách toàn diện khi có sự kết hợp giữa dạy học bằng thực nghiệm với dạy học qua mạng.3.2.5. Lộ trình triển khai:Trong điều kiện hiện nay, việc học kết hợp còn chưa được phổ biến. Do vậy, để tiến tới dạy học qua mạng đạt hiệu quả, cần phải có một lộ trình triển khai thích hợp. Qua phân tích các yếu tố ảnh hưởng và những yêu cầu cần thiết, chúng tôi xin đề xuất lộ trình triển khai việc học kết hợp qua ba bước như sau:Bước 1 - làm quen: Trong bước này, người dạy và người học được tiếp xúc với với mạng Internet và những yếu tố của học kết hợp. Rèn luyện thói quen và những kỹ năng cần thiết cho việc học kết hợp như sử dụng, khai thác mạng, làm việc với phần mềm, đăng ký và đăng nhập vào hệ thốngBước 2 - thử nghiệm: Tiến hành triển khai thí điểm một số nội dung, xem xét kết quả, phân tích và rút ra nhận định làm cơ sở cho sự điều chỉnh cải tiến các nội dung học.Bước 3 - triển khai: Áp dụng triển khai thực tế các hình thức kết hợp trong quá trình dạy học, thường xuyên nghiên cứu, cải tiến mô hình sao cho phù hợp. Trong khuôn khổ nghiên cứu này, chúng tôi trung vào thực hiện bước hai của lộ trình. Xây dựng thử nghiệm một chuyên đề dạy học kết hợp, vận hành và đánh giá hiệu quả.3.2. Phần mềm mã nguồn mở Moodle:3.2.1. Tổng quan về phần mềm mã nguồn mở Moodle:Phần mềm dạy học [PMDH] là chương trình ứng dụng chạy trên máy tính được sử dụng phổ biến trong lĩnh vực giáo dục & đào tạo giúp hỗ trợ và làm tăng hiệu quả cho việc dạy và học. PMDH là công cụ và phương tiện hỗ trợ cho nhà quản lý, giáo viên và học sinh trong các [5]