Gần đây tôi có bài trình bày tại hội thảo về thuế thuốc lá tại Hòa Bình, Việt Nam. Hội thảo do Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội và Bộ Tài chính Việt Nam tổ chức với sự hỗ trợ của tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, Tổ chức Y tế Thế giới [WHO], và Liên minh Phòng chống tác hại thuốc lá khu vực Đông Nam Á [SEATCA].
Có một sự đồng thuận rất lớn tại Việt Nam về việc chính phủ cần tăng cường các biện pháp kiểm soát tiêu thụ thuốc lá nhằm bảo vệ cộng đồng trước những rủi ro sức khỏe do sử dụng thuốc lá. Hiện nay, gần 50% nam giới trưởng thành tại Việt Nam hút thuốc. Mặc dù tỷ lệ phụ nữ hút thuốc dưới 2%, phụ nữ và trẻ em hiện đang đối diện với tình trạng hút thuốc thụ động cao tại gia đình và các địa điểm công cộng, cũng dẫn tới các bệnh tật và tử vong. Theo tính toán khoảng 40.000 người chết sớm hàng năm tại Việt Nam do các căn bệnh có liên quan đến thuốc lá. Tại Việt Nam cũng như tại nhiều quốc gia khác trên thế giới, các căn bệnh liên quan đến thuốc lá gây tốn kém hàng triệu đô la mỗi năm, cả về chi phí y tế trực tiếp cũng như những thiệt hại do tổn thất năng suất lao động, là một gánh nặng kinh tế rất lớn đối với các hộ gia đình và các chính phủ.
Những thảo luận xung quanh tại hội thảo nhấn mạnh sự cần thiết cấp bách về sự cam kết và hành động từ các cấp cao nhất của Chính phủ nhằm cải cách cơ cấu thuế thuốc lá và nâng mức thuế suất. Theo kinh nghiệm quốc tế, thuế thuốc lá cao sẽ giúp tăng giá thuốc và từ đó giảm nhu cầu sử dụng một cách hiệu quả.
Tại Việt Nam, mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá [là một khoản thuế theo tỷ lệ phần trăm trên mức giá kê khai], hiện ở mức thấp khoảng 28% trong giá bán lẻ của nhãn hàng thuốc lá phổ biến, so với mức thuế tiêu thụ đặc biệt ở các quốc gia láng giềng như Trung Quốc [36%], Malaysia [47%], Philippines [51%], và Hàn Quốc [64%]. Mức thuế này cũng rất thấp so với tỷ lệ được WHO khuyến cáo là tỷ lệ thuế ở mức 70% giá bán lẻ một bao thuốc lá 20 điếu nhằm có tác động thực sự tới tiêu dùng. Với mức thuế thấp như vậy, thuốc lá ở Việt Nam thuộc diện rẻ nhất trên thế giới, theo đó giá bán lẻ một bao thuốc lá thuộc một nhãn hàng phổ biến chưa đến 1 đô la Mỹ, và các nhãn hàng rẻ hơn chỉ vào khoảng 15 – 20 xu Mỹ một bao.
Đề xuất cải cách thuế thuốc lá tại Việt Nam hiện đang được cân nhắc trong một kế hoạch cải cách tài khóa rộng hơn, có mục tiêu đưa ra một cơ cấu thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp, theo đó bổ sung thêm một mức thuế tuyệt đối trên phần thuế tính theo tỷ lệ phần trăm. Đây là một giải pháp chính sách tốt, vì việc áp dụng chung một mức thuế tuyệt đối với mọi nhãn thuốc lá sẽ giúp chính phủ đánh thuế thuốc lá trên số lượng bao thuốc, không chỉ trên giá kê khai, và mức thuế cao sẽ nâng giá bán của mọi nhãn hàng cùng lúc sẽ giúp tránh tình trạng người hút thuốc chuyển sang sử dụng các nhãn hàng rẻ tiền hơn. Tuy nhiên, biện pháp này đòi hỏi đi kèm với điều khoản điều chỉnh mức thuế cố định hàng năm nhằm theo kịp lạm phát và nếu được, nên ở mức cao hơn lạm phát nhằm tính đến mức tăng thu nhập theo đầu người hàng năm để bảo đảm khả năng chi trả giảm theo thời gian.
Một câu hỏi quan trọng đặt ra đối với Việt Nam là mức tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cần “cao như thế nào và nhanh ra sao”. Câu trả lời cần rất rõ ràng: cần tăng mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá một cách mạnh mẽ để tránh tình trạng đáng tiếc là một số lượng lớn người dân mắc các bệnh có thể phòng ngừa do thuốc lá và tử vong sớm như hiện nay.
Bằng chứng toàn cầu từ Ngân hàng Thế giới được trình bày tại hội thảo đã giải đáp những lo ngại từ các nhà hoạch định chính sách về những tác động tiêu cực của việc tăng thuế thuốc lá. Kinh nghiệm từ các quốc gia như Colombia, Moldova, Hàn Quốc, Ukraine, và Philippines cho thấy thay vì làm giảm số thuế thu được, việc tăng thuế thuốc lá không những đóng góp vào việc giảm các rủi ro sức khỏe gắn với việc sử dụng thuốc lá, mà còn giúp tăng thêm nguồn thu để tài trợ cho các chương trình và dự án ưu tiên thông qua ngân sách quốc gia, như việc mở rộng bảo hiểm y tế toàn dân. Bằng chứng từ một báo cáo toàn cầu gần đây cũng cho thấy việc tăng thuế thuốc lá không phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới buôn lậu. Thay vào đó, các yếu tố phi giá như hiện trạng quản trị, khuôn khổ pháp lý và các cơ chế bảo đảm thực thi yếu, cũng như sự sẵn có của các mạng lưới phân phối không chính thức là những yếu tố quan trọng hơn nhiều. Các bằng chứng cũng nêu bật việc thị trường thuốc lá lậu thường có quy mô lớn hơn tại các quốc gia có mức thuế thấp và giá thấp, trong khi lại nhỏ hơn tại các quốc gia có mức thuế cao và giá cao.
Ngoài ra, phát hiện của một báo cáo thực hiện gần đây dành cho Indonesia cũng giải đáp những quan ngại về khả năng mất việc làm trong ngành nông nghiệp, sản xuất và phân phối thường được nêu ra nhằm phản đối việc tăng thuế thuốc lá. Báo cáo cho thấy với việc đơn giản hóa cơ cấu thuế và nâng thuế thuốc lá lên mức trung bình 47% sẽ giúp giảm 2% nhu cầu tiêu thụ thuốc lá, giảm số lượng lao động trong lĩnh vực sản xuất chỉ 0.43%. Bên cạnh đó, kết quả của các đánh giá thực hiện tại 8 quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình cũng không ủng hộ lập luận cho rằng việc tăng thuế thuốc lá có tính lũy thoái và đã nêu bật những lợi ích dài hạn từ việc cải thiện sức khỏe và năng suất lao động, đặc biệt trong nhóm thu nhập thấp là những người nhạy cảm hơn với sự thay đổi của giá cả so với các khách hàng giàu có hơn.
Thông điệp kết luận tại hội thảo là với việc thông qua đề xuất tăng thuế thuốc lá mạnh mẽ vào năm tới trong một lộ trình tăng đều trong các năm tiếp theo, chính phủ Việt Nam có thể cứu nhiều người và giúp người dân khỏe mạnh hơn. Đây là một khoản đầu tư quan trọng vào nguồn vốn con người, là vấn đề ngày càng quan trọng hơn khi bản chất của công việc phát triển để đáp ứng với sự thay đổi công nghệ nhanh chóng và tầm quan trọng của nền kinh tế tri thức tiếp tục phát triển trong Thế kỷ XXI.
Vào trang World Bank Group Global Tobacco Control để tham khảo các báo cáo đánh giá toàn cầu và các quốc gia cũng như blogs, videos
Phiên bản tiếng anh của blog:
//blogs.worldbank.org/health/tobacco-taxation-vietnam-human-capital-development-imperative
10:30 27/08/2020 2980
Nhịp sống trẻ Theo dữ liệu toàn cầu của Tổ chức Y tế thế giới năm 2017, giá thuốc lá của Việt Nam nằm trong số 15 nước thấp nhất thế giới. Đây một trong những nguyên nhân chủ yếu khiến tỷ lệ hút thuốc lá tăng cao và có xu hướng giảm chậm.Trước hết là do nguyên nhân chủ quan của người sử dụng thuốc lá. Họ chưa ý thức được hoàn toàn tác hại của thuốc lá hoặc biết nhưng vẫn cố tình hút. Nhiều người còn bảo thủ cho rằng “Tôi hút, tôi chịu” hay “sống chết có số”. Nếu như ở các nước trên thế giới họ hạn chế việc hút thuốc lá nơi công cộng thì ở Việt Nam hút thuốc lá như một thói quen, một nét “văn hóa” không thể thiếu khi gặp bạn bè.
Những vấn đề cá nhân hoặc tài chính cũng có thể là nguyên nhân gây áp lực khiến con người hút thuốc để tìm kiếm lối thoát tạm thời và làm tê liệt cảm xúc. Nhiều người hút thuốc nói rằng thuốc lá gần như là một “chỗ dựa” để dựa vào trong những lúc khó khăn. Có những người coi thuốc lá như một cái vỗ vai khích lệ khi mà họ hoàn thành một nhiệm vụ và họ tự “thưởng” cho mình một điếu thuốc.
Theo dữ liệu toàn cầu của Tổ chức Y tế thế giới năm 2017, giá thuốc lá của Việt Nam nằm trong số 15 nước thấp nhất thế giới. Đây một trong những nguyên nhân chủ yếu khiến tỷ lệ hút thuốc lá tăng cao và có xu hướng giảm chậm. Giá của một bao thuốc lá tại Việt Nam rẻ nhất là chỉ 6.000 đồng/bao, phổ biến là ở mức dưới 20.000 đồng/bao.
Bên cạnh đó, thói quen hút thuốc của người Việt đang được trẻ hoá. Đa số thanh thiếu niên tìm đến thuốc lá để thể hiện bản thân, để cho mọi người thấy mình đã trưởng thành, hoặc do bạn bè rủ rê, do gia đình không quan tâm, nên xem đó là hình thức nổi loạn chống lại áp lực của phụ huynh, thầy cô.
Nếu tần suất hút 1,5 điếu thuốc/ngày, một năm mỗi người sẽ tiêu thụ hết cỡ trung bình khoảng 400 điếu thuốc. Tác hại thuốc lá gây ra trong mỗi người là lượng hắc ín [nhựa đường] đáng sợ đọng lại trong hai lá phổi.
Chính vì vậy thuốc lá là yếu tố hàng đầu làm tăng nguy cơ mắc và tử vong do các bệnh lý tim mạch như xơ vữa động mạch, bệnh lý mạch vành, bệnh lý mạch máu não, bệnh động mạch ngoại biên, rối loạn nhịp tim, phình tách động mạch chủ. Và chắc chắn rằng, các nguy cơ này sẽ tăng tỷ lệ thuận với khối lượng thuốc hút và thời gian hút thuốc của mỗi người.
Tweet