Cập nhật: 04/05/2021 10:00 | Người đăng: Vũ Duyên
Hình ảnh chén thuốc và con rắn là biểu tượng của ngành Dược. Vậy biểu tượng của ngành Y là gì và ý nghĩa của biểu tượng đó như thế nào không phải sinh viêng ngành y nào cũng nắm được.
Biểu tượng ngành Y là gì?
Trong ngành Y, mỗi tổ chức và chuyên khoa Y tế sẽ có những biểu tượng khác được thể hiện qua hình tượng con rắn như sau:
- Khi một con rắn quấn quanh cây gậy của Asclépios, đó là biểu tượng của thần Y học hay đơn giản là ngành Y. Đó là Logo được dùng ở nhiều các hiệp hội chăm sóc sức khỏe nhà nghề như hiệp hội Y học Hoa Kỳ và tổ chức Y tế Thế giới.
- Khi một con rắn quấn quanh cây gậy có thêm tấm gương, đó là biểu tượng của các bác sĩ và y sĩ đoàn ở Pháp từ năm 1945.
- Khi một con rắn quấn quanh chiếc cốc của Hygie, nữ thần Sức khỏe, đó là biểu tượng của các dược sĩ. Biểu tượng này của hội Dược Paris gắn liền với ngành Dược châu Âu từ năm 1790. Hiệp hội Dược học Hoa Kỳ lấy làm Logo từ năm 1964.
- Khi một con rắn kết hợp vói một hình dạng bầu dục tượng trưng cho tử cung của phụ nữ đang mang thai, đó là biểu tượng của các bà đỡ, nữ hộ sinh.
- Khi một con rắn kết hợp với kính hiển vi và tấm gương, đó là biểu tượng của một vài phòng xét nghiệm y khoa;
- Khi một con rắn kết hợp với một âm thoa, nó đại diện cho các chuyên gia trợ thính.
Từ năm 1910, Y sĩ đoàn ở Mỹ đã chọn biểu tượng là cây gậy của Asclépios. Biểu tượng con rắn nhả nọc trên cái chén cổ của ngành dược, ám chỉ việc phải đề cao cảnh giác với các loại dược phẩm chứa độc tính trong đó có các loại thuốc được xếp vào nhóm thuốc độc bảng A.
Tại sao biểu tượng của ngành Y lại là con rắn?
Tại sao biểu tượng của ngành Y lại là con rắn?Rất nhiều sinh viên Cao đẳng Điều dưỡng, Cao đẳng Dược... của trường cao đẳng Y khoa Phạm Ngọc Thạch thắc mắc tại sao biểu tượng ngành Y Dược lại là con rắn mà không phải con vật nào khác? Thầy Nguyễn Cường - giảng viên của nhà trường có những chia sẻ rất thú vị như sau:
Cây gậy với hai con rắn quấn còn gọi là caduceus. Gậy thần gồm một bó đũa [hoặc chiếc đũa] chế từ cây thắng [tượng trưng cho sự vinh quang được người La Mã làm mũ đội cho các binh sĩ thắng trận trở về] còn hai con rắn [hoặc có khi một con] ôm quanh hai bên. Đó là biểu tượng của thần Hermès [thần thoại Hy Lạp] và sau này là thần Mecure của người La Mã, vị thần điều hành sức khỏe và sự mua bán.
Hai con rắn vừa biểu tượng cho sự thận trọng, tính khôn khéo, cũng như thế cân bằng, duy trì sự cân bằng về tâm thần và thể xác, nói lên tình trạng sức khỏe của các nhà hiền triết cổ đại. Do vậy, các thầy thuốc và dược sĩ Châu Âu đã lấy hình tượng con rắn và gậy thần làm biểu trưng cho ngành Y tế [vừa chữa bệnh, vừa kinh doanh thuốc men].
Thầy cũng giải thích thêm về biểu tượng con rắn và cái cốc có chân của ngành Dược: Đây là biểu tượng của vị thần về y học của người La Mã là Esculape, được tôn thờ từ thế kỷ thứ III trước Công Nguyên. Thần Esculape có tài chữa bệnh, kể cả việc cải tử hoàn sinh, với các biểu trưng gồm có chiếc gậy [gậy thần để chữa bệnh] con rắn [biểu hiện cho sự thận trọng và khéo léo] và cái cốc [đựng thần dược để làm khỏi bệnh].
Như vậy có thể hiểu, biểu tượng của ngành Y và ngành Dược với hình ảnh con rắn nói lên đặc điểm của ngành là chữa bệnh cứu người, đồng thời nhắc nhở những người thực hiện chăm sóc sức khỏe luôn nâng cao tinh thần trách nhiệm, hoàn thành tốt sứ mệnh của mình.
Nguồn: Trường cao đẳng Y khoa Phạm Ngọc Thạch tổng hợp
Hình tượng “con rắn quấn quanh cây gậy” là biểu tượng của ngành y đã được quốc tế hóa, màu trắng là màu của Ngành Y tế.
Bốn nét hình cung lan tỏa từ trung tâm ra ngoài bao quanh hai bên logo, thể hiện sự thống nhất, liên hoàn của 4 cấp trong ngành y tế từ trung ương [Bộ] đến tỉnh [thành phố], huyện [quận], xã [phường].
Chữ Bộ Y tế tiếng Việt và tiếng Anh được sắp xếp hợp lý trong tổng thể của bố cục.
Logo Bộ Y tế mang biểu tượng khúc triết về ý tưởng nội dung, mạch lạc và giản dị trong hình tượng, dễ nhận biết và rất Việt Nam khi giao dịch quốc tế.
Hình ảnh con rắn quấn quanh cái ly đối với những người hoạt động ngành Y Dược thì rất quen thuộc. Nhưng tại sao lại lựa chọn con rắn làm biểu tượng ngành Y chắc hẳn sẽ ít người biết?
>>> Tuyển sinh Cao đẳng Dược TPHCM năm 2019
Nhiều người sẽ không khỏi thắc mắc là tại sao biểu tượng trong ngành Y - Dược lại là con rắn mà không phải là một con gì hay vật gì khác. Khi thì thấy hai con, khi thì một con quấn quanh một cây gậy; có khi thì cái ly hay cốc [hay gặp trong ngành Dược].
Rắn là một linh vật đối với Ấn Độ giáo [Hinduism]. Tại những đền chịu ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ giáo như Campuchia và Thái Lan, chúng ta thấy tượng rắn thần Naga khắp nơi. Naga theo tiếng Phạn có nghĩa là rắn lớn, và được xem là thần rắn trong Ấn Độ giáo. Naga được gắn với hai vị thần quan trọng là Vishnu và Shiva, biểu trưng cho sự sinh thành, phát triển và huỷ diệt, nâng đỡ và bảo đảm sự ổn định của thế giới.
Thần Esculape - ông tổ của ngành Y Dược
Theo thần thoại Hy Lạp, một lần, thần Esculape đến thăm một người bạn bị bệnh, ông trông thấy một con rắn độc đang bò vào nhà và đã đánh chết nó. Ngay sau đó, một con rắn khác lại tiến vào và trên miệng ngậm một lá cỏ đến mớm cho đồng loại vừa mới bị đánh chết. Kỳ lạ thay, con rắn chết bỗng hồi sinh. Esculape tình cờ biết được thứ cỏ lạ đấy, nghiên cứu và tìm hiểu thêm, từ đó trở thành một thần y chữa bệnh cứu sống rất nhiều người.Trên thiên đình, thần vương Jupiter thấy thế, sợ tài năng của Esculape sẽ làm cho loài người thoát khỏi luật sinh tử, nên đã sai độc nhãn quỷ Cyclope tạo ra sét và đánh chết vị y sư. Cũng nhờ có cha là thần Apollon xin, nên được thần vương Jupiter cho lên ở lại chùm sao Nhân Mã [Sagittaire]…. Từ đó, Esculape được tôn vinh như vị thần y khoa, và thường lấy hình ảnh hai con rắn quấn quanh cái gậy của người làm biểu tượng cho ngành y. Ngày nay, tại thành phố cổ Epidaure vẫn còn di tích ngôi đền thờ thần Esculape.
Sử cổ La Mã chép truyện về Andro Machus, y sư của Catus Claudius, một vị tướng nổi tiếng thành Rome. Ông đã tìm ra thuốc trị rắn cắn bằng chính nọc độc của chúng, nhờ đó quân La Mã thoát chết bởi đoàn rắn độc của tướng Hung nô Annibal.
Năm 290 trước công nguyên, La Mã bị dịch, người bệnh phải dâng ly rượu cúng thần Esculape mong tai qua nạn khỏi. Vì thế, về sau người ta vẽ thêm một cái ly bên cạnh con rắn, biểu tượng cho ngành dược.
Đối với Tây y, rắn chiếm vị trí khiêm nhường trong số khổng lồ các phương thuốc trị liệu nhưng lại có vinh dự trở thành biểu tượng có tính chất truyền thống của cả ngành Y và ngành Dược. Biểu tượng ngành Y là hình con rắn quấn quanh cây gậy. Còn biểu tượng ngành Dược là con rắn có đuôi quấn quanh chân một cái ly đựng thuốc và thân của nó vòng qua miệng ly để đầu chúi xuống, thả lưỡi nếm thuốc. Biểu tượng ngành Dược thường gọi nhiều tên như: “Cái ly con rắn”, “Cái cốc con rắn” hoặc “Chén thuốc Hygeia”.
Biểu tượng ngành Y
Kể từ năm 1796, chén thuốc Hygeia được Pháp chính thức xem là biểu tượng ngành Dược và Hiệp hội Dược học Paris đã phát hành biểu tượng được đúc bằng đồng hình cái ly và con rắn. Khi Pháp xâm chiếm và phổ biến nền Y - Dược phương Tây vào đất nước ta nên mặc nhiên chúng ta cũng thừa nhận biểu tượng ngành Dược này của Pháp.
Các nhà thuốc tây ở ta trước đây luôn treo bảng hiệu có dấu thập xanh lá cây và hình cái ly con rắn. Còn ở Mỹ, Hội Dược sĩ Hoa Kỳ [APhA] chính thức công nhận chén thuốc Hygeia là biểu tượng ngành Dược từ năm 1964.
Ngoài biểu tượng con rắn và cây gậy của Asclepius, nhiều khi một y hiệu có hai con rắn cuốn một cây gậy, và hai bên có đôi cánh cũng được dùng làm biểu hiệu cho ngành y hay y sĩ. Biểu tượng có hai con rắn cuốn trên một cây gậy có cánh thường được gọi là Caduceus. Chữ Caduceus gốc Hy Lạp có nghĩa là "Đũa thần của sứ giả". Ngành Quân Y của Mỹ dùng biểu tượng này từ năm 1856 làm biểu tượng riêng của họ, khác với biểu tượng chính thức của ngành Y từ trước đó với một con rắn quấn trên một cây gậy.
Nguồn: Trường Cao đẳng Y Khoa Phạm Ngọc Thạch tổng hợp
Hình một con rắn cuốn quanh một cây gậy đã từ lâu được coi như biểu tượng của ngành Y. Tuy nhiên có một thời hình hai con rắn cuốn quanh một cây gậy và trên gần đầu cây gậy có một đôi cánh xoè ngang cũng đã được coi như biểu tượng cho ngành Y.
Hiện nay biểu hiệu một con rắn cuốn quanh một cây gậy là tượng trưng chính thức của ngành Y. Hình hai con rắn cuốn quanh một cây gậy có đôi cánh thường được dùng làm biểu tượng cho những tổ chức, những sản phẩm liên quan đến ngành y.
Bài viết ngắn này nói về nguồn gốc và sự khác biệt giữa hai biểu tượng cùng lý do đã gây nên sự lầm lẫn trong việc sử dụng hai dấu hiệu này.
Theo truyền thuyết, biểu hiệu y khoa có hình một con rắn cuốn quanh cây gậy liên quan đến thần Hy lạp tên Asclepios [Asclepius hay Aesculapius], vị thần của y khoa.
Những tổ chức nhắm vào nghề nghiệp và bệnh nhân trên thế giới kể cả Tổ chức Y tế Thế Giới [World Health Organization] đã dùng dấu hiệu cổ truyền y khoa “cây gậy của Asclepius” để làm biểu hiệu. Cây gậy Asclepius nguyên thủy có một con rắn cuốn quanh một cây gậy sần sùi có mấu khúc.
Cây gậy của Asclepius [Asklepios]
Theo truyền thuyết, Asclepius một y sĩ ngưòi Hy lạp hành nghề khoảng 1200 B.C., và được xem như là thần y khoa, thường được miêu tả như một người đàn ông có râu, mặc áo hở ngực, tay trái cầm một cây gậy có một con rắn linh thiêng cuốn chung quanh tượng trưng cho sự tái hồi trẻ trung như con rắn lột xác. Dần dần qua huyền thoại và truyền thuyết, Asclepius đuợc thờ phụng như là thần Hy lạp Asclepius chuyên chữa trị bệnh tật.
Trường y khoa ở Hy-lạp ngày xưa liên kết với những đền đài mang tên là Asclepions [Asclepieia] để tưởng nhớ Asclepius. Những trung tâm Asclepion trở nên quan trọng trong xã hội Hy-lạp. Bệnh nhân tin tưởng rằng họ có thể khỏi bệnh nếu được ngủ tại những đền đài này. Bệnh nhân thường đến thăm viếng, cho quà, hy sinh cho thần, và được chăm sóc chữa trị bởi những nhà tu hành ở đền đài đó [Asclepiadae]. Sự sùng tín Asclepius lan rộng sang tận La-mã và tiếp tục tồn tại đến tận thế kỷ thứ sáu.
Những nhà tu hành Asclepiadae là những y đạo sĩ có nhiệm vụ cai quản những nơi trị liệu linh thiêng này, và được cha truyền con nối. Những con rắn vô hại của Aesculapius được giữ trong những trung tâm chữa trị Asclepieia xây bởi Hy-lạp cổ và sau đó là La-mã để tuyên danh thần. Những con rắn này thấy ở nam Âu châu, một số vùng bên Đức, Áo, những nơi mà La mã đã cai trị. Những con rắn ở đền có thể đã thất thoát ra ngoài và sinh sôi thêm.
Rắn này có tên là Elaphe longissima, họ Colubridae, da nhẵn mềm, thân mảnh mai, lưng màu nâu, có những sọc màu đậm hơn ở sau mắt, bụng màu trắng ngà có vảy có thể bám dễ dàng trên những bề mặt làm rắn có thể bò trên cây. Đây là loại rắn nguồn gốc từ Asia Minor, và vài vùng Trung đông có lẽ do người La mã mang giống rắn này về vì đặc tính chữa bệnh của chúng.
Rắn liên quan đến khoa học gắn liền với chất độc và chết chóc, cùng mang một ý niệm siêu hình.
Và rắn đã từ lâu được xem như là một biểu hiệu cho Y Học, nghề nghiệp Y khoa, và độc chất học.
Theo lòng tin ngày xưa thì rắn có thể chữa trị hay làm lành được vết thương khi đụng đến. Rắn cũng liên hệ đến dược lực học, và khử trùng, vì rắn có đặc tính chứa chất chống nọc độc để bảo vệ chống lại chính nọc độc của mình. Cũng theo truyền thuyết thì rắn cũng ám chỉ tính cách chuyển thể giữa thế giới người chết siêu hình và người trần vì rắn bò trên mặt đất và có thể mang lại chết chóc. Khả năng lột da của rắn tượng trưng cho tuần hoàn của cuộc sống và làm cơ thể trẻ lại.
Trong ngành Y, biểu tượng rắn cuốn quanh cây gậy và trong ngành Dược biểu tượng rắn cuốn quanh một cái chén thuốc, đã đuợc biết qua những chứng tích cổ xưa ở vùng Địa Trung Hải như Hy lạp hay Ai Cập.
Là một biểu tượng cho Y Khoa cận đại, ngành độc chất học, con rắn cuốn chung quanh một cây gậy bên cạnh một cái chén dược thuốc tượng trưng cho Y Khoa và thuốc độc.
Lời thề Hippocrates nguyên thủy bắt đầu bằng câu :“Tôi thề, trước thần Y khoa Apollo và bên Asclepius và Hygeia và Panacea cùng tất cả các thần…” .
Dựa theo lời viết thì học giả viết lời thề này không phải theo trường phái y khoa Hippocrates, mà có lẽ do trường phái hoặc những kẻ theo Pythagoras.
Tên thần Asclepios cũng đã đuợc dùng để đặt cho một phân họ trong ngành thảo mộc. Loại cây có mủ như sữa [milkweed] thuộc giống Asclepias, và dược thảo asclepias tuberosa [rễ pleurisy]. Ngoài ra asclepias syriaca cho hoa và chất nhựa latex như thụ dịch [sap]. Asclepias syriaca thuộc bộ Gentianales, gia đình Apocynaceae, họ Asclepiaoideae
Ngoài biểu hiệu chữa bệnh trong ngành y, cây gậy của Asclepius [gậy của Asclepios, Asculapius, hay Askepian] là một tượng trưng cổ xưa Hy-lạp liên quan đến thiên văn, gậy Asclepius tượng trưng cho Ophiuchus, còn được gọi làOphiuchus serpentarium, biểu hiệu thứ mười ba của thiên văn [sidereal zodiac].
Về nguồn gốc câu chuyện cây gậy và con rắn cuốn quanh thì có nhiều giải thích khác nhau. Biểu hiệu được đặt tên theo một truyền thuyết của Hy- lạp, dù rằng cây gậy và con rắn có thể đã được truyền tụng lâu hơn trước nữa.
Thần thoại Hy-Lạp:
Theo thần thoại Hy-Lạp, Asclepius, vị thần chữa bệnh, là con của Apollo và nữ thủy thần Coronis. Khi có thai Asclepius, Coronis bí mật có một người tình hạ giới. Khi Apollo khám phá ra, Apollo sai Artemis giết Coronis. Sau khi Coronis chết, thì Apollo cứu thai nhi còn sống trong bụng Coronis và nuôi Asclepius. Asclepius đã học y thuật từ vị thần đầu người thân ngựa [nhân mã] Chiron. Asclepius chữa bệnh rất giỏi và có lần đã cứu sống được một bệnh nhân đã được coi như đã chết.
Asclepius đã được kể lại là có một lần đã làm Hippolytus sống lại sau khi Hippolytus bị con ngựa của ông ta chạy cuồng kéo đến gần chết sau khi bị một con bò rừng làm hoảng sợ. Chỉ đến khi Asclepius sắp sửa làm nhà săn nổi tiếng Orion sống lại sau khi Orion bị người tình vô ý bắn bằng một mũi tên, thì chúa thần diêm vương Hades không kiên nhẫn được nữa. Hades than phiền với Zeus rằng càng ngày càng ít người xuống âm phủ, và uy tín của diêm vương Hades có thể bị suy giảm. Hades nêu lên rằng chỉ có thần mới được bất tử, nay nếu Asclepius được phép làm người chết sống lại thì loài người cũng trở nên bất tử.
Chúa thần thiên giới Zeus đồng ý với Hades vì cảm thầy sự bất tử của các Thần trên trời có thể bị đe doạ nên ra lệnh giết Asclepius bằng một cơn sấm sét. Apollo rất tức giận khi biết Asclepius bị sấm đánh chết. Sau một thời gian, Zeus cảm phục tài của Asclepius nên đặt Asclepius vào trong chòm sao trên trời, mang tên là Ophiuchus [Thần mang rắn].
[Xin lưu ý là những chuyện thần thoại chỉ nên được coi như là thần thoại, để tránh sự đả kích của khoa học gia, thiên văn gia với những nghiên cứu nghiêm túc và có căn bản khoa học].
Asclepius có ba người con gái tên là Meditrina, Hygeia và Panacea tượng trưng cho Y học, khoa học về sức khỏe, và vạn năng [tất cả đều có nghĩa là chữa khỏi bệnh], và hai con trai tên Machaon và Podalirius, cả hai người con trai đều là y sĩ trong quân đội Hy lạp [chuyện viết trong Homer’s Iliad].
Lưu ý là Lời thề Hippocrates ngày xưa viết “…thề trước thần y khoa Apollo, Aesculapius, Hygeia, và Panacea…”
Trong thời Ki tô giáo cổ, chòm sao Ophiuchus [Snake Nebula] được nhắc đến liên quan đến thánh Saint Paul cầm Maltese Viper.
Cũng có truyền thuyết Hy-lạp cho rằng Podalirius, con trai của Asclepius, đã chiến đấu bên cạnh dân Achaeans trong trận chiến Trojan, và chữa khỏi bệnh cho Philoctetes với vết rắn cắn nổi tiếng mà Philoctetes đã phải chịu đựng dai dẳng cả mười năm.
Thuyết “Con giun”
Một vài học giả lại viết rằng biểu hiệu này là biểu tượng cho một con giun cuốn quanh một cây gậy, giun này là một ký sinh trùng giun chỉ mang tên Dracunculus medinensis. Giun này còn được gọi là “con rắn dữ dằn”, “con rồng của Medina”, “con giun thử nghiệm”. Đây là một loại giun ký sinh thường thấy trong thời cổ, nó nằm ẩn dưới da, được y sĩ chữa trị bằng cách rạch da nơi có giun nằm ẩn. Khi con giun bò ra khỏi vết cắt thì y sĩ lấy ra bằng cách cuốn nó từ từ quanh một cây gậy cho đến khi cuốn được hết con giun ra. Người ta cho rằng y sĩ thời đó có thể đã quảng cáo dịch vụ của họ bắng một cái bảng hiệu có vẽ một con giun cuốn quanh một cây gậy. Thời Trung cổ đã tưởng lầm rằng con giun này là một con rắn và từ đó đã miêu tả hình ảnh này như một con rắn cuốn quanh một cây gậy.
Nguồn gốc Thánh Kinh
Biểu tượng con rắn bằng đồng có tên Nehushtan đã được nhắc đến trong Thánh kinh. Trong Bộ sách những con số [số 21:6] của Thánh kinh có viết rằng người Do thái [Israelites] than phiền với Moses và Chúa về hoàn cảnh tuyệt vọng của họ [Tại sao ngài lại mang chúng tôi…để chết trong trong hoang dã? Vì chắng có thức ăn và nước uống….”[21:5].Ngoài nguồn gốc thần thoại Hy Lạp, và nguồn gốc dân dả, còn có nguồn gốc Thánh kinh.
Sự than phiền này làm Chúa nổi giận nên sai rắn hung dữ tấn công người Do thái. Nhiều người chết quá làm người Do thái phải chạy đến Moses và cầu khẩn Chúa tha tội cho họ. Chúa nguôi giận, bèn sai Moses làm một cây gậy có một con rắn bằng đồng cuốn quanh. Những người nào đã bị rắn cắn chỉ cần nhìn vào cây gậy này là tự nhiên khỏi bệnh. Có thể cũng vì lý do này mà Nehushtan đã mang ảnh hưởng đến cho cây gậy Asclepius và đuợc dùng sau đó như một biểu tượng cho y khoa và ngành y.
Hình 1: Năm 1508, dưới sự tài trợ của Pope Julius II, Michelangelo Buonarroti đã vẽ trên trần toà Sistine Chapel một cảnh minh họa thiên tai rắn với dân Do thái và sự thành hình của rắn bằng đồng.
Hình 2: Hình thứ hai cho thấy Moses cầm gậy có rắn đồng, chữa rắn cắn cho dân Do-thái.
Hình 1 Hình 2
Cây gậy như biểu tượng cho ngành y
Từ đầu thế kỷ thứ 16, cây gậy Asclepius và cây gậy sứ giả caduceus của Hermes đã đuợc dùng như là dấu hiệu của nhà in, đặc biệt in sách cho dược điển [pharmacopoeia] vào thế kỷ thứ 17 và 18. Dần dần cây gậy và con rắn của Asclepius xuất hiện như một biểu hiệu riêng rẽ cho ngành y.
Mặc dù cây gậy của Asclepius được coi là đại diện cho y khoa và chữa trị, dấu hiệu cây gậy sứ giả của Hermes [caduceus] với một cây gậy và hai con rắn cuốn quanh dưới đôi cánh xoè ngang được xem như là biểu hiệu y khoa thông dụng hơn tại Hoa Kỳ. Nhiều người đã dùng chữ caduceus với ám chỉ có ý nghĩa cho cả hai biểu tượng.
Ứng dụng trong Nghề nghiệp
Hình con rắn và cây gậy của Asclepius được dùng làm biểu tượng cho rất nhiều cơ quan liên hệ đến ngành Y. Một số được kể như sau:
Dịch vụ cấp cứu y khoa Star of Life American Medical Association American Veterinary Medical Association American Osteopathic Association Australian Medical Association Bristish Royal Army Medical Association American Hippocratic Registry World Health Organization Australian Veterinary Association Malaysian Medical Council
MediAlert
Một số biểu tượng trên thế giới:
Như đã đề cập, ngoài biểu tượng con rắn và cây gậy của Asclepius, nhiều khi một y hiệu có hai con rắn cuốn một cây gậy, và hai bên có đôi cánh cũng được dùng làm biểu hiệu cho ngành y hay y sĩ. Biểu tượng có hai con rắn cuốn trên một cây gậy có cánh thường được gọi là Caduceus. Chữ Caduceus gốc Hy Lạp có nghĩa là “Đũa thần của sứ giả”.
Ngành Quân Y của Mỹ dùng biểu tượng này từ năm 1856 làm biểu tượng riêng của họ, khác với biểu tượng chính thức của ngành Y từ trước đó với một con rắn cuốn trên một cây gậy.
Sự nhầm lẫn này xẩy ra đã lâu, và gần đây hơn y hiệu Caduceus cũng đã được một vài cơ quan dùng làm biểu tượng sau khi Quân Y Hoa Kỳ chính thức dùng biểu hiệu này.
Sự nhầm lẫn dấu hiệu tượng trưng cho ngành y xẩy ra sớm từ thế kỷ thứ 19 [1956]. Năm 1902 dấu hiệu được thêm vào đồng phục của giới Quân Y. Sự không hợp nhất về dấu hiệu y khoa đã được nhân viên thư viện lưu ý giới chức có thẩm quyền, nhưng dấu hiệu vẫn không thay đổi.
Năm 1901, ngành quân y Pháp đã được đặt là La Caducée. Sau đó nãm 1902 dấu hiệu caduceus được ngành Quân y Hoa Kỳ chính thức dùng. Sau Đệ nhất Thế chiến, dấu caduceus được coi là dấu hiệu của Bộ Quân Y và Cục bộ Nhà thương Hải quân [Navy Hospital Corps.]. Hiệp hội Y khoa Hoa kỳ cũng dùng y dấu caduceus một thời gian nhưng đến nãm 1912 thì loại bỏ và sau đó cây gậy của Asclepius được dùng thay thế.
Góp phần vào sự lầm lẫn này là một số nhà in sách đã dùng dấu caduceus in vào nhiều sách học y khoa như một dấu ấn của nhà in, và điều này làm nhiều người hiểu nhầm đó là dấu hiệu dành cho ngành y.
Một chút thống kê
Năm 1992, một bản thống kê của Walter J. Friedlander tìm hiểu về cách sử dụng dấu y khoa ở Hoa kỳ tường trình rằng 62% nghề nghiệp liên quan đến ngành y dùng cây gậy và một con rắn của Asclepius, còn 76% tổ chức thương mại dùng dấu caduceus.
Friedlander quan sát 242 dấu hiệu hay huy hiệu của những tổ chức hay cơ quan Hoa kỳ liên quan đến y tế và y khoa đã dùng dấu caduceus hay cây gậy của Asclepius từ năm 1970 đến những nãm 1980s. Tác giả nhận thấy những hiệp hội nghề nghiệp thì thường dùng cây gậy Asclepius nhiều hơn [62%], trong khi những cơ sở thuơng mại thì lại thường dùng dấu caduceus hơn [76%].
Ngoại lệ là trong nhà thương, chỉ có 37% dùng cây gậy Asclepius so với 63% dùng y dấu caduceus [có lẽ vì nhà thương ở Hoa kỳ thường là những tổ chức thương mại có phúc lợi].
Tác giả Friedlander cũng cho rằng trong khi sự hiện hành của caduceus trên phương diện thương mãi có lẽ được coi như nhiều-hay-ít đều thích hợp, thì hiệp hội nghề nghiệp chuyên môn hiểu rõ ý nghĩa hai dấu hiệu nên tôn vinh biểu tượng cây gậy Asclepius, còn những tổ chức thương mãi thì trú trọng nhiều hơn đến sự bắt mắt của dấu hiệu hiện diện trên những sản phẩm quảng cáo của họ [caduceus nhìn đẹp, cân đối, và quen thuộc] nên dùng caduceus.
Tìm hiểu thêm về dấu Caduceus của Mercury [La mã] và Karykeion của Hermes [Hy lạp]
Nhiều tổ chức liên quan đến ngành y dùng biểu hiệu một cây gậy ngắn được cuốn quanh bởi hai con rắn [caduceus], và trên đỉnh có một đôi cánh xoè ra hai bên. Biểu hiệu này đúng ra là một biểu hiệu cho cây đũa thần của thần Hy lạp Hermes [hay thần La mã Mercury], một vị sứ giả của thần, một nhà sáng tạo ảo thuật, một kẻ điều khiển chết chóc, và che chở cho thương gia và kẻ trộm.
Chữ caduceus nguyên thủy từ chữ karykeion của Hy lạp [có nghĩa cái cây gậy của người truyền tin], chữ này tự nó căn cứ theo từ eruko có nghĩa là kiềm chế, câu thúc.
Sự sử dụng caduceus của những tổ chức thương mại như hãng bào chế thuốc và quân đội [Hoa kỳ] đã làm caduceus bị hiểu nhầm là tượng trưng cho ngành y.
Cây gậy của thần Hermes [The Caduceus of Hermes]
Tưởng cũng cần nói về thần Hermes và cây gậy có đôi rắn cuốn quanh.
Thần Hy lạp Hermes còn được gọi là thần Thoh ở Ai cập, thần Taaut của dân Phoenix, và thần Mercury của La mã. Tất cả đền mang chung một đặc điểm liên hệ đến cây gậy thần và đôi rắn.
Huyền thoại nguyên thủy về cây gậy thần có đôi rắn cuốn quanh đã được miêu tả trong câu chuyện “Bộ ngực của Tiresias”, chuyện kể nhà tiên tri Tiresias Poulenc thấy hai con rắn đang giao hợp nên dùng gậy thần đâm vào giữa để chia rẽ đôi rắn. Ngay sau đó Tiresias lập tức bị biến thành một người đàn bà trong 7 năm trường. Cái quyền lực biến đổi trong câu chuyện này mạnh đủ để hoàn tất sự đảo ngược ngay cả lưỡng cực thể chất của nam nữ, từ sự hợp nhất của hai con rắn, truyền lên cây gậy. Cây gậy của Tiresias với đôi rắn sau đó được truyền lại cho Hermes.
Liên quan huyền bí của cây gậy Hermes: Một miêu tả kỳ bí về cây gậy của Hermes là đôi rắn có thể tượng trưng cho năng lực âm dương trong thiền phái Kundalini khi năng lực này [con rắn cuốn nằm ở đáy cột sống] chuyển từ những khung quay như bánh xe đạp [chakras] và chung quanh cột sống [cây gậy] lên đến đầu là nơi thông tin tiếp cận trí tuệ với linh hồn qua đôi cánh thế lực của Hermes.
Cây gậy năng lực trên đây thường thấy bầy bán ở nhiều tiệm bán đồ ma thuật phù thuỷ miêu tả một cây gậy như dương vật tượng trưng cho tiềm năng của đàn ông, được cuốn sát quanh bằng hai con rắn đang giao hợp.
Lý do cây gậy caduceus được dùng như một biểu tượng Y học.
Theo một bài viết thì sự liên kết giữa Hermes, cây gậy của Hermes và Y học đuợc coi như bắt nguồn từ sự nối liến Hermes với alchemy. Vào cuối thế kỷ thứ 16, ngoài y khoa và ngành dược, sự nghiên cứu về alchemy bao gồm cả hóa học, quặng mỏ, và thuật luyện kim.
Dấu hiệu Y khoa hiện đại: Tại sao một rắn lại nhiều hơn hai rắn
Với những ai chú ý đến lịch sử Y khoa thì bài viết trong The Annals số ngày 15 tháng 4 2003 của Robert A. Wilcox và Emma M. Whitman [vol. 138 Issue 8/ p. 673-677] rất đáng đọc. Phần tóm lược của bài viết như sau.
Ngày nay mô hình hai con rắn thường dùng để tượng trưng cho thực hành và nghề nghiệp y khoa. Trên toàn thế giới, biểu tượng thông dụng nhất trong ngành y là một con rắn cuốn quanh một cây gậy của Asklepios [Latin: Aesculapius], một vị thần y khoa của Hy lạp-La mã. Tuy nhiên, trong Hoa Kỳ, cây gậy của Asklepios với một con rắn và biểu hiệu hai con rắn cuốn quanh cây gậy phía trên đầu gậy có đôi cánh chim xoè ra [dấu hiệu caduceus] đều thông dụng như biểu tượng cho ngành y. Dấu hiệu hai rắn thường được coi như là “sứ giả y khoa” cũng tương tự như dấu hiệu caduceus cổ xưa với cây gậy của thần Hy lạp-La mã tên là Hermes [Latin, Mercury]. Nhiếu y sĩ sẽ ngạc nhiên khi biết rằng y dấu caduceus có nguồn gốc khá mới. Sự sáng chế ra y dấu này không phải dựa theo cây gậy của thần Hermes mà là dấu hiệu của nhà in của một nhà xuất bản sách y khoa nổi tiếng vào thế kỷ thứ 19. Thêm vào đó, y dấu mới này chỉ trở nên thông dụng sau khi được Tổ chức Quân Y Hoa Kỳ chính thức dung vào đầu thế kỷ thứ 20.
Trong bài viết, những chữ gốc Hy lạp được dịch sang Anh ngữ với lối viết tương tự nhất như lối viết Hy lạp. Do đó những chữ Asklepios, Hygieia, Hippokrates, và Epidavros đã được dùng thay vì Asclepius, Hygeia, Hippocrates, và Epidaurus.
Bàn thêm về Rắn
*Trong lịch sử Ai-cập, rắn giữ một vai trò quan trọng với con rắn hổ mang của sông Nile trang điểm trên vương miện của pharaoh ngày xưa. Rắn được thờ như một thần linh và cũng được dùng trong những mục đích hiểm ác như giết đối phương hay lễ nghi tự tử [Cleopatra].
*Trong thần thoại Hy-lạp, rắn thường được liên kết đến đối kháng chết người và nguy hiểm. Rắn cũng được xem là biểu tượng gắn liền với đất. Con quái vật giống rắn chín đầu Hydra của Lerna là thần giữ cửa của diêm vương. Hydra sau bị Heracles [Hercules] giết chết với công tác thứ 2 trong 12 công tác của Hercules. Ngoài Hydra còn Medusa. Medusa với mái tóc toàn rắn là một nữ quái vật có khả năng biến đàn ông thành đá khi bị Medusa nhìn. Medusa bị Perseus giết chết, cắt đầu như hình ảnh thần thoại đã miêu tả.
Hercules và rắn Hydra 9 đầu Perseus chém đầu Medusa
* Ấn-độ thường được gọi là đất của rắn. Rắn được thờ như thần. Hiện nay vẫn còn hình ảnh đàn bà Ấn-độ đổ sữa vào bình mang dạng rắn. Rắn hổ mang được thấy mang trên cồ trong hình Shiva và Vishnu ngủ trên rắn có 7 đầu với con rắn cuộn tròn. Nhiều điện đài ở Ấn-độ chỉ thờ rắn hổ mang, mệnh danh là Nagraj. Họ tin rằng rắn mang lại trù phú. Hàng năm cũng có một ngày lễ Ấn-độ gọi là Nag Panchami để vinh danh rắn.
* Trong Ki-tô giáo và đạo Do thái, rắn đã được biết đầu tiên như là động lực làm Eva quyến rũ Adam với trái cấm của Cây Kiến thức. Rắn trở lại Thánh kinh qua câu chuyện kể Nehushtan như đã viết ở trên. Và sau cùng rắn cũng là biểu hiệu cho Satan trong bộ Tân Ước Kinh.
* Chữ Ouroboros [Hy-lạp] hay Oroboros là một biểu hiệu cổ miêu tả một con rắn nuốt đuôi của chính nó và tạo thành một vòng tròn. Vòng tròn này tượng trưng cho đời người và tái sinh, dẫn đến bất tử.
* Rắn là động vật sằp hàng thứ sáu trong 12 năm biểu hiệu 1 con giáp tính theo âm lịch.
Kết luận:
Rắn có lẽ là một trong những sinh vật huyền bí được nhắc nhở rất nhiều trong văn chương lịch sử. Biểu hiệu của ngành Y với con rắn cuốn quanh cây gậy có nguồn gốc từ Asclepius hay nguồn gốc nào khác cũng như cái chén thuốc có một con rắn biểu hiệu cho ngành Dược là một đề tài thích thú với tác giả những hàng chữ này. Bài viết với nhiều chi tiết còn thiếu sót, được viết với mục đích duy nhất là để chia sẻ với độc giả.
Tài liệu thu lượm trên mạng lưới điện tử là nguồn cung cấp chính. Xin lưu ý sự thiếu sót ghi nhận tác giả những hình ảnh hay tài liệu là ngoài sự mong muốn của người viết.
Nguồn SVQY
Tài liệu sử dụng thu thập :
- Emerson, John [July 2003]. Eradicating Guinea worm disease: Caduceus caption.//www.backspace.com/notes/2003/07/27/x.html.
- Engle, Bernice S., “The Use of Mercury’s Caduceus as a Medical Emblem”, The Classical Journal Vol 25, No. 3 December 1929:204-208.
- Friedlander, Walter J [1992]. The Golden Wand of Medicine: A History of the Caduceus symbol in medicine.Greenwood Press. ISBN 0-313-28023-1.
- Garrison, Fielding H. , “The use of the caduceus in the insignia of the Army medical officer,” Bulletin of the Medical Library Association 9 [1919-20:13-16].
- Jayne, W.A., The Healing Gods of Ancient Civilization, Yale University Press, 1925, pp 331-34; Berdoe E., Origin and Growth of the Healing Art, London, Sonnenschein, 1893, p150, footnote]
- Tyson, Stuart L., “The Caduceus”, The Scientific Monthly, Vol. 34, No. 6, June 1932: 492-498
- Wilcox, Robert A; Whitham, Emma M [15 April 2003]. “The symbol of modern medicine: why one snake is more than two”. Ann Intern Med. 2003;138:673-677.
//en.wikipedia.org/wiki/Rod_of_Asclepius
//en.wikipedia.org/wiki/Dracunculiasis
//en.wikipedia.org/wiki/Nehushtan
//www.annals.org/cgi/content/abstract/138/8/673.
//www.perseus.tufts.edu/Herakles/hydra.html
//en.wikipedia.org/wiki/Medusa
Trịnh Nguyễn Đàm Giang
Nguồn: //vietnamnet.vn/vn/khoa-hoc/tai-sao-ran-la-bieu-tuong-nganh-y-108844.html