Hỏi: Xin giải đáp giúp: Ý nghĩa các từ thái trong động thái, kê trong bảo kê, vấn trong vấn nạn. Dùng như thế đúng hay sai? Phải chăng nên dùng các từ tổ hành động, bảo trợ, tệ nạn thay các từ tổ trên?
Nguyễn Xuân Doanh [25 Kim Biên, TPHCM]
Dùng Từ điển tiếng Việt [2000] do Hoàng Phê chủ biên, chúng tôi lần lượt so sánh các cặp từ tổ gần nghĩa để giúp bạn phân biệt:
a] Động thái: biểu hiện biến đổi của một tình trạng theo thời gian, theo sự phát triển.
Thái là từ Hán Việt có nghĩa là tình trạng bề ngoài.
Hành động:
I. [Danh từ]: việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định: một hành động dũng cảm, thống nhất ý chí và hành động.
II. [Động từ]: Làm việc cụ thể nào đó, ít nhiều quan trọng, một cách có ý thức, có mục đích: bắt đầu hành động: giờ hành động đã đến.
Từ động thái có nét nghĩa biến đổi trong thời gian, còn hành động thì không.
b] Bảo kê: I. [động từ]: 1. [cũ, địa phương]: Bảo hiểm. 2. [khẩu ngữ], Bảo vệ [thường cho những hoạt động không lành mạnh]: bảo kê sòng bạc: được bọn đầu gấu bảo kê.
II. [Danh từ, khẩu ngữ]: Người làm công việc bảo kê: thuê đầu gấu làm bảo kê.
Chưa rõ từ kê này do đâu mà ra, có nghĩa riêng là gì.
Bảo trợ: Đỡ đầu và giúp đỡ: Ban bảo trợ dân quân: quỹ bảo trợ.
Bảo kê có nét nghĩa tiêu cực, còn bảo trợ có nét nghĩa tích cực.
c] Vấn nạn vốn có nghĩa là nêu câu hỏi để quấy rầy người ta. Vấn là từ Hán Việt có nghĩa là hỏi.
Về sau, vấn nạn có nghĩa là vấn đề khó khăn lớn có tính chất xã hội, đang phải đương đầu đối phó.
Tệ nạn: Thói quen tương đối phổ biến trong xã hội gây tác hại lớn như rượu chè, cờ bạc.
Vấn nạn có các nét nghĩa khó khăn lớn, còn tệ nạn có các nét nghĩa xấu xa, tác hại lớn.
Tóm lại, ba cặp từ tổ trên chỉ là những từ tổ gần nghĩa, chứ không đồng nghĩa, nên không thay thế được.
PGS.TS Lê Trung Hoa