Tình huốngLớp bạn đang chủ nhiệm có một học sinh vi phạm nghiêm trọng nội quy của nhà trường. BGH yêu cầu bạn phải đưa em đó về tận nhà để nói chuyện với bố mẹ. Nhưng khi chưa kịp để giáo viên trình bày tường tận mọi việc, bố của em học sinh đó đã đứng dậy tát em học sinh tới tấp vì đã làm “xấu mặt” gia đình. Vào địa vị của người giáo viên chủ nhiệm này, bạn xử lý tình huống này sao đây?
Hướng giải quyếtTrong tình huống này, bạn thực sự đã gặp phải một thách thức lớn vì phụ huynh quá nóng tính và cư xử có phần hơi thô lỗ, đánh con ngay trước mặt giáo viên. Bạn có thể giữ im lặng vì nghĩ đó là quyền giáo dục con của gia đình, chỉ là một giáo viên chủ nhiệm thế nên bạn không có quyền can thiệp. Sẽ có nhiều người lựa chọn phương án xử lý này vì dù sao thì đó cũng là hình phạt thích đáng dành cho một cậu học trò nghịch ngợm. Thế nhưng liệu học sinh sẽ nghĩ gì về thái độ “thờ ơ”, phó mặc đó của giáo viên chủ nhiệm của mình? Biết đâu em ấy sẽ nghĩ rằng chính việc “tố cáo” của bạn là nguyên nhân đã khiến em phải chịu một trận đòn ngay trước mặt “người ngoài”. Và sự bực tức, thậm chí coi thường cô giáo sẽ ngấm ngầm hình thành trong em ấy và những lời dạy bảo về sau của bạn sẽ trở nên vô tác dụng. Dù học sinh có mắc khuyết điềm thế nào đi chăng nữa thì không một giáo viên nào lại muốn học sinh phải chịu những trận đòn chí mạng. Vì trách nhiệm với học sinh cưa mình, bạn sẽ không thể chọn một giải pháp chỉ vì sự “an toàn” của bản thân được.
Đứng trước tình huống khó xử này bạn nên thật bình tĩnh và khéo léo. Trước hết bạn cần tìm cách chấm dứt ngay hành động đánh con của phụ huynh và phân tích để phụ huynh nhận ra rằng trong việc giáo dục con cái bằng bạo lực không bao giờ đem lại kết quả tốt đẹp mà đôi khi việc đó còn phản tác dụng. Sau khi phụ huynh đó có vẻ bình tĩnh trở lại, bạn nên bắt đầu câu chuyện của mình một cách thật nhẹ nhàng, cởi mở. Bạn phải giải thích cho phụ huynh hiểu rằng nhà trường luôn coi trọng vai trò của gia đình trong việc phối hợp để giáo dục các em học sinh, nhất là khi chúng phạm lỗi. Dù đó có thể là một học sinh nghịch ngợm, hay thường vi phạm nội quy của trường, lớp nhưng nhà trường không bao giờ mong muốn gia đình lại giáo dục em bằng bạo lực. Vì các em đang ở độ tuổi còn quá nhỏ và mọi thứ chỉ như vừa mới bắt đầu đối với các em, thế nên sự nhẹ nhàng, ân cần nhưng tuyệt đối nghiệm khắc mới có tác dụng khi chúng có lỗi. Bạo lực hay sự xúc phạm quá đáng chỉ khiến chúng dễ nảy sinh tâm lý chống đối và trở nên ương ngạnh hơn mà thôi. Những cố gắng của bạn sẽ có ý nghĩa hơn chỉ khi thẳng thắn đề xuất với gia đình những biện pháp thật cụ thể để cùng giúp đỡ em học sinh đó trở nên tiến bộ. Sự điềm tĩnh, khéo léo cũng như tình thương yêu, trách nhiệm với học trò chính là điều kiện quan trọng để bạn xử lý thành công tình huống này.
Chủ Đề:Tham vấn tâm lý đối với trẻ tiểu học nhút nhát ngại giao tiếpI. Đặt vấn đề.Giao tiếp là hoạt động không thể thiếu đối với con người nói chungvà học sinh tiểu học nói riêng. Giao tiếp có ý nghĩa quan trọng đối vớicuộc sống cũng như sự phát triển của học sinh tiểu học: trong giao tiếp,mỗi học sinh vừa là nguồn phát ra thông tin, vừa là nơi tiếp nhận thôngtin. Thu nhận và xử lý thông tin là con đường quan trọng để hình thành,phát triển và hoàn thiện nhân cách. Qua giao tiếp, các em thiết lập vàvận hành được mối quan hệ với bạn, với thầy cô, nhờ vậy mà tìm đượcsự bình yên trong đời sống tình cảm để vượt qua những khó khăn trongcuộc sống nhà trường, đặc biệt là trong học tập. Hơn thế, nhờ giao tiếp,các em hiểu nhau, có được những ấn tượng tốt về nhau qua đó có tìnhcảm với nhau. Giao tiếp góp phần to lớn trong việc hình thành và pháttriển khả năng hợp tác, tinh thần cộng đồng trách nhiệm để hoàn thànhnhững nhiệm vụ chung của tổ, tập thể lớp...Tuy nhiên, do đặc điểm lứa tuổi, phạm vi giao tiếp của học sinh tiểuhọc thường hẹp. Các em chủ yếu quan hệ với những người thân trong giađình, bạn bè cùng xóm phố; với bạn cùng tổ, cùng lớp và với thầy cô giáophụ trách lớp. Nội dung giao tiếp của các em thường xoay quanh việchọc tập, vui chơi, sinh hoạt tập thể, trao đổi về sách báo, "bàn luận" vềnhững điều xảy ra trong cuộc sống thực của các em. Nhìn chung, giaotiếp của các em còn đơn giản và mang tính chất cảm xúc.... Đây là nhữngvấn đề mà học sinh nói chung và học sinh tiểu học nói riêng đã và đangvướng mắc cần sự trợ giúp của người khác.Nước ta trong quá trình công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước,chúng ta đã có được những thành tựu bước đầu trong kinh tế và côngtác chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần cũng như các chính sách xãhội cho người dân. Tuy nhiên, vấn đề sức khoẻ tâm lí vẫn chưa đượcquan tâm theo đúng nghĩa của nó, nhất là sức khoẻ tâm lí của học sinhnói chung và học sinh tiểu học nói riêng - lứa tuổi cần được xã hội đặcbiệt quan tâm chăm sóc và bảo vệ. Trong khi đó, do sức ép của thời kì hộinhập, của sự thay đổi các giá trị sống từ xã hội truyền thống sang hiệnđại, sức ép của các mối quan hệ xã hội ngày càng phức tạp, sức ép củacác thông tin ngày càng phong phú, biến động, đa chiều và trên hết làsức ép của toàn xã hội đối với việc học tập, tu dưỡng của thanh thiếuniên trong thời đại mới, đã dẫn đến một bộ phận không nhỏ học sinh rơivào các trạng thái dồn nén, căng thẳng, lo âu, thậm chí rối loạn tâm lí.Nhu cầu được chia sẻ, được hướng dẫn, giải toả và được chăm sóc vềtâm hồn của trẻ em học sinh, tức là nhu cầu tham vấn tâm lí cho các emđã và đang trở thành vấn đề hiện hữu, mang tính phổ biến và bức xúctrước toàn xã hội.Để đáp ứng nhu cầu tham vấn- tư vấn tâm lí của học sinh nói chungvà học sinh tiểu học nói riêng, trợ giúp các em khắc phục những khókhăn tâm lí của mình trong học tập, quan hệ, ứng xử và tu dưỡng, ởnhiều tỉnh, thành phố trong cả nước đã xuất hiện các hoạt động thamvấn dưới nhiều hình thức; do nhiều tổ chức, cá nhân thực hiện và đãphần nào mang lại kết quả hữu ích bước đầu. Vậy để hiểu rõ hơn về thamvấn tâm lí cho học sinh tiểu học chúng ta sẽ cùng tìm hiểu vấn đề này ởphần dưới đây.II. Nội dung.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu.2.1.1. Thế giới:Tham vấn tâm lý học đường [School Counseling] hay còn gọi làtham vấn học đường là một nhánh của ngành tham vấn tâm lý đượcxuất hiện vào đầu thế kỷ 20 tại Hoa Kỳ. Jesse B. Davis có thể được xem làmột trong những người đầu tiên trong lĩnh vực này khi giới thiệu mộtchương trình “Những hướng dẫn về nghề nghiệp và đạo đức”[Vocational and Moral Guidance] cho học sinh các trường học công.Frank Parsons, được xem như cha đẻ của nghề Hướng dẫn [còn gọi Khảiđạo], đã viết cuốn sách “Chọn lựa một nghề ” [Choosing a Vocation] vàonăm 1909 qua đó trình bày phương pháp kết nối những đặc điểm tínhcách của một cá nhân với một nghề nghiệp. Jesse Davis, Frank Parsons,Eli Weaver và nhiều người khác nữa đã tạo thành một trào lưu thúc đẩycho sự phát triển của ngành tham vấn học đường.Thế chiến thứ nhất, xuất hiện nhu cầu đánh giá [trắc nghiệm] cáccá nhân, từ lúc này thuật ngữ nhà tham vấn [counselor], thường được đềcập như là những chuyên gia làm việc với những người trầm cảm, đã bắtđầu trở thành một phần trong từ điển của các nhà giáo dục.Thế chiến thứ hai kết thúc với những hậu quả nặng nề làm nảy sinhmột nhu cầu rất lớn về các trắc nghiệm tâm lý và nó đã tác động mộtcách trực tiếp đến hoạt động khải đạo trong trường học. Cũng vào thờigian thế chiến thứ hai này, chính phủ Hoa Kỳ đã đưa ra yêu cầu cho cácnhà tham vấn làm công việc sàng lọc, tuyển chọn các quân nhân vànhững chuyên gia cho các ngành công nghiệp.Những năm 1930, lý thuyết đầu tiên về Khải đạo được giới thiệu: Lýthuyết về các nhân tố và đặc điểm của E. G. Williamson, [E. G.Williamson’s Trait and Factor theory]. Lý thuyết này trở nên nổi tiếngnhư là một sự chỉ đạo cho hoạt động tham vấn.Năm 1940, đạo luật George Barden [George Barden Act] – đạo luậtvề giáo dục hướng nghiệp – ra đời đã mang lại những nguồn lực quantrọng cho sự phát triển và hỗ trợ hoạt động khải đạo và tham vấn trongmôi trường học đường cũng như những môi trường khác. Đây là lần đầutiên những nhà tham vấn học đường, những kiểm huấn viên địa phươngvà các tiểu ban nhận được những sự hỗ trợ chính thức từ chính phủ [sựđiều hành, tài chính và nguồn nhân lực…].Năm 1957, năm mà vệ tinh Sputnik của Nga được phóng vào quỹđạo cũng là thời điểm mà ngành tham vấn và khải đạo được “phóng lên”.Tiếp theo đó, đạo luật Nat’l Defense Ed. Act [NDEA] ra đời năm 1958.Đạo luật NDEA tập trung vào hai vấn đề:1]. Cung cấp những nguồn lực để các bang thiết lập và duy trì cáchoạt động tham vấn, trắc nghiệm và khải đạo trong trường học;2]. Ủy quyền và cho phép các trường cao đẳng và đại học thiết kếcác chương trình đào tạo tham vấn học đườngNăm 1953, hiệp hội các nhà tham vấn tâm lý học đường Hoa Kỳ[ASCA] tham gia vào APGA [American Personnel and GuidanceAssociation], tiền thân của hiệp hội tham vấn tâm lý Hoa Kỳ ACA[American Counseling Association] ngày nay. Năm 1962, cuốn sách củaWrenn, Nhà tham vấn trong một thế giới thay đổi [The Counselor in aChanging World] đã định chế hóa các mục tiêu của tham vấn học đường.Năm 1964, ASCA phát triển các vai trò và chức năng dành cho các nhàtham vấn học đường.Năm 1965, đạo luật Giáo dục Tiểu học và Trung học [Elementaryand Secondary Education Act] ra đời và cung cấp nguồn quỹ để pháttriển những cơ hội giáo dục cho những gia đình nghèo. Đến những năm80s và 90s, nhu cầu về việc làm rõ những đặc tính và vai trò của nhàtham vấn học đường được xuất hiện với sự “chín muồi” của những vấnđề pháp lý liên quan.Năm 1997, Tiêu chuẩn quốc gia dành cho các chương trình thamvấn học đường [National Standards for School Counseling Programs] rađời và kể từ đó, ngành tham vấn học đường được xem là đã hoàn thiện.Hiện nay, hiệp hội các nhà tham vấn học đường Hoa Kỳ [ASCA]được xem là nguồn tham khảo và kiểu mẫu cho các chương trình thamvấn tâm lý học đường của hầu hết các nước trên thế giới. ASCA hiện tạicó hơn 23.000 hội viên trên toàn thế giới và là một phân hội của ACA vớihơn 60.000 hội viên trên toàn thế giới.2.2.2. Việt NamNăm 2003, hội thảo “Nhu cầu tư vấn học đường tại Tp. HCM” đượcViện Nghiên cứu Giáo dục, trường ĐHSP Tp. HCM tổ chức với sự thamgia của nhiều nhà tâm lý, giáo dục và hiệu trưởng các trường có hoạtđộng tham vấn học đường để “mổ xẻ” và kêu gọi sự quan tâm của giớichuyên môn cũng như các cơ quan chính phủ trong việc có các chiếnlược nhằm phát triển hoạt động tham vấn học đường tại Việt Nam. Cũngtrong thời gian này, một vài sinh viên khoa Tâm lý – Giáo dục trườngĐHSP TP. HCM đã chọn đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình về vấn đềtham vấn học đường. Những “sự kiện” này được xem là những bước khởiđầu cho nhiều sự thay đổi tiếp theo của ngành tham vấn học đường tạiViệt Nam.Năm 2004, Trung tâm Hỗ trợ tư vấn tâm lý [CACP] thuộc trườngĐại học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội được thành lập và cũng đềcập đến hoạt động nghiên cứu và hỗ trợ hoạt động tham vấn học đường.Năm 2005, với sự chấp thuận của Ủy ban Dân số – Gia đình – Trẻ emTP. HCM và sự hỗ trợ của UNICEF, Văn phòng tư vấn trẻ em Tp. HCM đãtổ chức hội thảo “Kinh nghiệm bước đầu thực hiện mô hình tham vấntrong trường học” cũng nhận được sự quan tâm và chia sẻ kinh nghiệmthực tế của nhiều chuyên gia và những nhà lãnh đạo các trường học.Đầu năm 2006, hội nghị toàn quốc về “Tư vấn tâm lý – giáo dục – thựctiễn và định hướng phát triển” do Hội khoa học Tâm lý – Giáo dục Tp.HCM tổ chức cũng đề cập đến vấn đề tham vấn học đường như là mộtđiều “khẩn thiết” nhằm hỗ trợ học sinh và nhà trường trong hoạt độnggiáo dục. Sở Giáo dục – Đào tạo Tp. HCM cũng tổ chức những buổi sinhhoạt đề cập đến hoạt động tư vấn học đường trong thời gian này với sựtham gia của các nhà tâm lý, giáo dục, nhà trường và phụ huynh họcsinh.Trong khoảng thời gian này, một văn bản của Bộ Giáo dục đã đượcban hành nhằm chỉ đạo và hướng dẫn các Sở và trường học cùng nhữngtổ chức liên quan trong việc triển khai thực hiện chương trình tham vấnhọc đường.Ngoài ra, chuyên mục tham vấn học đường do báo Phụ nữ Tp. HCMkhởi xướng [ThS. Nguyễn Thị Oanh phụ trách] cũng nhận được sựhưởng ứng rất nhiệt tình của đông đảo học sinh, phụ huynh và cáctrường học. Tháng 06 năm 2006, cuốn sách “Tư vấn tâm lý học đường”của tác giả Nguyễn Thị Oanh đã được nhà xuất bản Trẻ phát hành trêntoàn quốc.Buổi lễ kí kết được tổ chức tại Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhânvăn, Đại học Quốc gia Hà Nội, dưới sự chứng kiến của ông Micheal W.Michalak-Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, cùng đại diện Bộ Giáo dục-Đàotạo, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, đại diện Viện Tâm lý học ViệtNam và đại diện một số trường đại học Việt Nam và Hoa Kỳ.Ngày 12 tháng 1 năm 2010, Trường ĐHSP-ĐHĐNđã tham gia lễ kíkết thành lập Ban Chỉ đạo và Ban Điều hành Đề án Phát triển Tâm lý Họcđường Việt Nam [gọi tắt là CASP-V].CASP-là một liên hiệp quốc tế, được thành lập nhờ sáng kiến vànhững nỗ lực vận động của các nhà nghiên cứu tâm lý Việt Nam và HoaKỳ. CASP-V bao gồm sự tham gia của Viện Tâm lý học Việt Nam cùng 8trường Đại học Việt Nam và 5 trường Đại học Hoa Kỳ.Mục đích chủ yếu của CASP-V là để xây dựng ngành và nghề tâm lýhọc đường tại Việt Nam, thúc đẩy việc thực hiện chương trình đào tạo vàthực hành ngành tâm lý học đường với chất lượng tốt nhất.Đến nay, vấn đề tham vấn học đường tại Việt Nam đã trở thành mộtđề tài nóng bỏng và nhận được nhiều sự ủng hộ từ các em học sinh, phụhuynh, nhà trường, các nhà tâm lý – giáo dục và các tổ chức thuộc chínhphủ cũng như các tổ chức phi chính phủ. Tuy nhiên, diện mạo của mộtngành nghề chuyên nghiệp vẫn chưa thật sự được định hình.2.2. Khái niệm chính của chủ đề.Tham vấn tâm lý: là hoạt động tương tác giữa nhà tham vấn vàthân chủ [và cả gia đình] nhằm hỗ trợ, giúp đỡ thân chủ giải quyếtnhững khó khăn trong nhận thức, cảm xúc và hành vi và qua đó, pháttriển nhân cách, định hướng nghề nghiệp, cách sống lành mạnh vànhững vấn đề khác thuộc về các rối loạn cảm xúc và nhân cách.Trợ giúp – Là sự giúp đỡ một cách có hệ thống và có phương pháp.Người giúp đỡ cần có kỹ năng và phẩm cách làm cho người có nhu cầugiúp đỡ tự giải quyết vấn đề của mình bằng cách tìm hiểu, khám phá vàhành động.Nhà tham vấn: là người được đào tạo một cách bài bản trongngành tâm lý và cụ thể là tham vấn tâm lý. Họ có đủ các phẩm chất và kỹnăng cần có của một nhà tham vấn cũng như những kinh nghiệm sốngvà một tâm thế bình ổn để có thể trợ giúp tốt nhất cho thân chủ.Thân chủ: là khách hàng, họ là những người có lứa tuổi khác nhauđang gặp những khó khăn tâm lý như: Họ đang bị “stress” trong côngviệc, đời sống gia đình; họ có thể gặp khó khăn trong việc nuôi dạy concái, quan hệ đồng nghiệp, quan hệ hôn nhân, tình yêu, tình dục...hay họđang mất niềm tin...cũng có thể họ cảm thấy có những cảm xúc tiêu cựcnhư giận dữ bất thường, đau khổ, căng thẳng lo hãi kéo dài, hoảngsợ...khiến họ băn khoăn và hoang mang không biết thoát ra tình trạngmình đang gặp như thế nào...Khi đó họ cần có người chia sẻ, lắng nghevà trợ giúp họ thoát ra khỏi tình trạng hiện có. Như vậy có thể hiểu thânchủ là những người đang có vấn đề tâm lý và cần được trợ giúp.Kỹ năng tham vấn: là sự vận dụng kinh nghiệm, hiểu biết chuyênmôn và giá trị nghề nghiệp của nhà tham vấn vào hoàn cảnh tham vấncụ thể, nhằm tạo lập mối quan hệ hợp tác, qua đó giúp đối tượng tựnhận thức được bản thân và vấn đề đang tồn tại, từ đó tự xác định giảipháp để giải quyết vấn đề một cách có hiệu quả.Tiến trình tham vấn: được hiểu là một tập hợp các hoạt động tươngtác giữa nhà tham vấn và thân chủ, trong đó nhà tham vấn sử dụng cáckiến thức và kĩ năng chuyên môn tham vấn, các giá trị đạo đức nghềnghiệp để giúp đỡ thân chủ- người đang trong tình huống có vấn đề giảiquyết vấn đề của họ.Cơ chế phòng vệ là kiểu ứng xử mà cá nhân không ý thức đượcnhằm bảo vệ cá nhân thoát khỏi sự lo sợ, căng thẳng…2.3. Đặc điểm học sinh tiểu học [chân dung thân chủ].2.3.1. Về mặt tâm lý xã hội.Sự cải tổ lại hoạt động và tương tác xã hội là đặc trưng nổi bậttrong sự phát triển tâm lí tuổi nhi đồng: Hoạt động chủ đạo chuyển từtrò chơi sang hoạt động học tập, từ sự tương tác với cha mẹ là chủ yếusang tương tác xã hội [với thầy cô giáo và bạn bè]. Đối với trẻ tiểu họcthầy cô giáo là người có quyền lực và là thần tượng trực tiếp. Trẻ có nhucầu cao được bắt trước và noi theo các hành vi ứng xử của thầy cô giáo.Học tập và tương tác xã hội là tác nhân quan trọng nhất chi phối sự pháttriển tâm lí nhi đồng.Sự cải tổ hoạt động và tương tác dẫn đến cải tổ nhận thức: chuyểntrọng tâm từ tự kỉ sang nhận thức thế giới theo chuẩn bên ngoài. Tính cóchủ định chiếm ưu thế. Các hành động nhận thức được tổ chức theo mụcđích xác định. Hình thành và phát triển các thao tác trí tuệ cụ thể.Ngôn ngữ của trẻ em lứa tuổi tiểu học vừa hoàn thiện các chứcnăng ngữ pháp và ngữ nghĩa của tiếng nói vừa hình thành các kĩ năngđọc và tiếng mẹ đẻ. Đây chính là một trong những thành tựu nổi bậttrong sự phát triển ngôn ngữ của các em.Sự phát triển lòng vị tha và hung tính là hai mặt trong sự hìnhthành và phát triển xúc cảm, tình cảm của học sinh tiểu học. sự pháttriển các đặc trưng tâm lí này gắn với nhận thức các chuẩn mực đạođức, trên cơ sở đó hình thành các hành vi đạo đức đúng đắn ở các em.2.3.2. Về mặt thể chất.* Tăng chiều cao, cân nặng.* Làm nhiều việc hơn với đôi bàn tay và cơ thể vì tự kiểm soát kháhơn.* Tốc độ phát triển thể chất diễn ra chậm hơn so với các tuổi trước.Qúa trình phát triển êm ả, đồng đều, theo xu hướng hoàn thiện về giảiphẫu và chức năng cơ thể, để chuẩn bị bước sang giai đoạn thứ hai vớisự nhảy vọt là tuổi dậy thì. ảnh hưởng của sự phát triển thể chất đến sựphát triển tâm lí của tuổi nhi đồng không lớn và không trực tiếp như tuổiấu nhi và tuổi mẫu giáo.2.4. Kiến thức và kỹ năng của nhà tham vấn phù hợp với đốitượng tham vấn [chân dung nhà tham vấn].2.4.1.Kiến thức của nhà tham vấn:Nhà tham vấn hay còn gọi là chuyên viên tham vấn – Tham vấn viênlà những người:Biết cách lắng nghe thân chủ, chủ động trong các cuộc nói chuyệnvà trong các cuộc gặp gỡ .Biết sử dụng các kỹ năng giao tiếp cụ thể để “khai thác” các cảmxúc, trải nghiệm suy nghĩ và quan điểm của thân chủ, và tập hợp cácthông tin giúp thân chủ hiểu rõ về tình huống của họ.Thể hiện sự thông cảm và thấu hiểu với thân chủ, xác định các bướcthực hiện để có thể tìm ra hướng giải quyết tốt nhất cho vấn đề của họ.- Giúp thân chủ hiểu được các sự kiện trong quá khứ đã góp phầnvào các vấn đề hiện tại. Giúp thân chủ suy nghĩ và xử sự theo các cáchkhác nhằm giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực của các sự kiện quákhứ.- Giúp thân chủ phân loại các vấn đề trong cuộc sống của họ vàkhám phá sâu hơn về bản thân mình.- Giúp thân chủ bày tỏ các cảm xúc của họ và có cái nhìn sâu sắc vềviệc các cảm xúc này tác động dến cách họ ứng xử, suy nghĩ và ra cácquyết định như thế nào.2.4.2. Kỹ năng của nhà tham vấn sử dụng :+] Các kĩ năng giao tiếp không lời:Đó là việc nói tới việc sử dụng thái độ, nét mặt, cử chỉ, hành vi đểgiao tiếp với thân chủ. Sự hiện diện, tư thế, hướng tới thân chủ của nhàtham vấn thể hiện những điều khó biểu đạt bằng ngôn ngữ.Ánh mắt chứa nhiều cảm xúc, nó có thể đưa ra những cảm xúc giậndữ hay vui vẻ…. Tuy nhiên không nên nhìm chằm chằm vào thân chủ vìdễ gây cho họ cảm giác sợ sệt. Do vậy, khi nhìn thân chủ có thể đôi khinhìn đi nơi khác [giao tiếp bằng mắt].Ngồi đối diện với thân chủ cũng là cahs thể hiện sự quan tâm chú ýtoàn bộ của nhà tham vấn với thân chủ.Thể hiện tư thế cởi mở: do là một trong những quốc gia thuộc vănhóa châu Á nên nhà tham vấn cần ngả người ra phía trước một chút thểhiện sự quan tâm, sự chờ đón, sự sẵn sàng chia sẻ và lắng nghe. Tuynhiên không nên ngả người quá mức về trước vì nhiều khi tạo sự khôngthoải mái ở thân chủ.Khoảng cách và chiều cao giữa thân chủ và nhà tham vấn: do đâylà một trường hợp tham vấn cho học sinh tiểu học nên nhà tham vấn nênước chừng khoảng cách ngồi hợp lí, đồng thời nhà tham vấn nên chothân chủ ngồi trên ghế và nhà tham vấn ngồi dưới đất hoặc cúi thấpxuống gần với trẻ để giảm bớt độ cao so với trẻ.Âm giọng và tốc độ nói: với thân chủ là học sinh tiểu học nên khitham vấn âm giọng nên tỏ ra ấm áp, chân tình, có âm điệu, tránh đều đềuvô cảm. Đôi khi có những câu chuyện hài hước thiếu nhi và nụ cười trìumến sẽ tạo bầu không khí ấm cúng và thân thiện giữa hai bên.Thể hiện sự thoải mái: thái độ thoải mái của nhà tham vấn sẽ giúpcho thân chủ dễ chịu hơn và phần nào giải tỏa những trạng thái tâm lítiêu cực.+] Kỹ năng lắng nghe:oCó những hành vi quan sát tinh tế [luôn duy trì giao tiếp bằng mắt phùhợp với cách nhìn và tư thế thể hiện sự quan tâm và sẵn sàng lắng nghe.Im lặng tập trung để quan sát những hành vi, cử chỉ của đối tượng. Đưaora phản hồi với những gì quan sát được khi cần thiết].Sự tập trung chú ý: im lặng để nghe, hạn chế nói. Không làm việc kháctrong khi nghe. Tập trung tư tưởng, không phân tán, suy nghĩ về nhữngđiều khác, hãy lắng nghe để họ nói hết ý. Nghe mọi thông tin về suy nghĩ,ý tưởng, về sự kiện, con người và đặc biệt chú ý tới cảm xúc của đốiotượng. Tóm lược và đưa ra phản hồi ngắn gọn.Thái độ tôn trọng thân chủ: chấp nhận đối tượng vô điều kiện. Tôn trọngsự im lặng của thân chủ và đưa ra phản hồi để thể hiện đang chú ý vàocảm nhận tâm trạng thân chủ.Thể hiện sự thấu hiểu và khích lệ, khen ngợi. Im lặng để nghe.+] Kỹ năng hỏi:Sử dụng một cách linh hoạt các loại câu hỏi đóng mở, câu hỏihướng tới cảm xúc, suy nghĩ, hành vi. Câu hỏi hướng tới khai phá vấn đề,câu hỏi tăng năng lực, tập trung vào giải pháp. Câu hỏi tại sao, vì sao…+] Kỹ năng phản hồi:Sử dụng ngôn ngữ để truyền tải đến thân chủ những gì đã ngheđược từ họ một cách chính xác những suy nghĩ, quan điểm của thân chủđã trình bày, tránh suy diễn, phỏng đoán theo ý chủ quan của nhà thamvấn. Nhà tham vấn diễn đạt lại một cách ngắn gọn, bao hàm những chitiết quan trọng và bằng những từ gần nghĩa với thái độ tôn trọng vàthấu cảm.Ghi nhận mọi cảm xúc tích cực và tiêu cực từ thân chủ. Xác địnhcảm xúc của của thân chủ qua việc quan tâm tới biểu cảm hay ý nghĩacảm xúc đằng sau hành vi của câu nói đó. Sử dụng từ ngữ biểu cảm đểnói lại những cảm xúc đó. Sử dụng từ ngữ đầu câu dưới dang thăm dò đểkiểm tra suy nghĩ hay cảm nhận của mình nhằm tránh tạo tâm lí bị ápđặt. Trao đổi với thân chủ về cảm xúc của họ.+] Kỹ năng thấu hiểu:Thấu hiểu [Empathy] là cảm nhận điều mà thân chủ đang cảmnhận. Đó là khả năng hiểu bằng cảm xúc, hiểu biết chính xác thế giới bêntrong của thân chủ [C. Rogers].Thấu hiểu là một hoạt động tâm lí tích cực, một sự cảm nhận sâusắc, với thái độ chấp nhận và thể hiện nó ra thành những hành vi cử chỉ,lời nói.+] Kỹ năng xử lí im lặng:Nhà tham vấn cần cân nhắc thời gian tạm ngừng [khả năng duy trìsự im lặng] của mình cho phù hợp với thân chủ. Cần cân nhắc thời giantạm ngừng cho phép đối với thân chủ để không ảnh hưởng đến tiến trìnhcủa cuộc trò chuyện. Có thể duy trì sự im lặng của thân chủ trong khoảng30 giây. Sự im lặng có thể gây ra những bối rối ở nhà tham vấn [hoặc sẽnói, thay đổi chủ đề để lấp đầy khoảng trống, hoặc đánh đồng với sự thấtbại của mình].+] Kỹ năng đương đầu:Là sự thử thách đối với sự hiểu biết của thân chủ về thế giới xungquanh [Byrne, 1955]. Nhà tham vấn sử dụng kỹ năng đương đầu để thửthách và thay đổi nhận thức của thân chủ, thông qua việc chỉ ra nhữngmâu thuẫn, sự không nhất quán giữa lời nói, cảm xúc, thái độ, hành vicủa thân chủ.Và còn cần một số kỹ năng khác như: kỹ năng tóm lược vấn đề, kỹnăng khuyến khích làm rõ ý, kỹ năng khai thác suy nghĩ- cảm xúc- hànhvi, kỹ năng chai sẻ bản thân, kỹ năng cung cấp thông tin, kỹ năng giaonhiệm vụ về nhà…2.5. Mô hình tham vấn cho thân chủ.Trong tham vấn tâm lý có các mô hình tham vấn như: Mô hình thamvấn trong giai đoạn khởi đầu [theo Williamson và C. Rogers] và mô hìnhtham vấn tiếp cận từ góc đô thân chủ [theo M. Daignieault], mô hìnhtham vấn tiếp cận từ góc độ nhà tham vấn.Trong trường hợp tham vấn tâm lí cho học sinh nhút nhát, ngại giao tiếpcủa T chúng ta sử dụng mô hình tham vấn tiếp cận từ góc độ nhà thamvấn. Mô hình này có các giai đoạn sau: Mô hình tham vấn 6 giai đoạn.Tiếp xúc ban đầu:- Là buổi gặp mặt đầu tiên giữa nhà tham vấn và thân chủ. Chínhbước ban đầu này có ý nghĩa rất quan trọng cho việc tạo lập mối quan hệhợp tác giữa nhà tham vấn và thân chủ, nó ảnh hưởng đến tính chất mốiquan hệ sau này và thậm chí quyết định các buổi làm việc tiếp theo cóhay không.- Ở giai đoạn ban đầu này, nhà tham vấn cần:+ Giới thiệu mình với thân chủ [tên, vai trò vị trí chuyên môn] để tạosự tin tưởng.+ Thiết lập một bầu không khí thân thiện, tạo cho thân chủ cảmthấy an toàn và thoải mái.+ Tỏ ra cởi mở, lắng nghe và sẵn sàng giúp đỡ thân chủ+ Giữ bình tĩnh, kiên trì trong trường hợp thân chủ trong buổi đầutiếp xúc đã tỏ ra ngổ ngáo, không hợp tác+ Theo dõi thân chủ qua hành vi, cử chỉ, nét mặt, điệu bộ,..+ Lắng nghe thân chủ trình bày vấn đề của họ.Thu thập thông tin và xác định vấn đề cốt lõi.Nhà tham vấn thu thập thông tin, phân tích thông tin để tìm rathực chất vấn đề là gì, nguyên nhân nằm ở đâu, xảy ra như thế nào.- Nhà tham vấn và thân chủ cùng khám phá vấn đề của thânchủ: vấn đề xuất hiện như thế nào? Khi nào? Ở đâu? Vấn đề tồn tại baolâu, ai liên quan đến vấn đề? Liên quan như thế nào ? Mức độ nghiêmtrọng của vấn đề ? Vấn đề đã giải quyết như thế nào? Vấn đề trước mắtmuốn giải quyết là gì ? Thân chủ cảm thấy như thế nào?- Ngoài ra trong giai đoạn này, nhà tham vấn còn phải tìmhiểu thông tin về các nguồn tiềm năng của thân chủ và xã hội trong việcgiải quyết vấn đề của thân chủ để phục vụ cho việc xây dựng kế hoạchgiúp đỡ đối tượng.- Ở giai đoạn này, trong quá trình thảo luận với đối tượng nhà thamvấn cần:+ Lắng nghe tích cực khi thân chủ trình bày vấn đề của họ.+ Quan sát hành vi, ngôn ngữ.+ Phản ánh lại các cảm xúc, ý kiến quan trọng của đối tượng.+ Hướng đối tượng tập trung vào vấn đề chính, tránh lan man.+ Thỉnh thoảng yên lặng để đối tượng có dịp suy nghĩ và tìm cáchthể hiện.+ Đôi khi tóm tắt một số ý kiến mà đối tượng trình bày.Giúp đối tượng đưa ra những hướng giải pháp có thể và lựa chọn giảipháp tốt nhất, phù hợp nhất đối với hoàn cảnh của họ.Khi một vấn đề đã được xác định và hiểu rõ được nguyên nhân gâyra thì nhà tham vấn giúp thân chủ tìm kiếm các giải pháp. Sau đó trêncơ sở phân tích, nhà tham vấn giúp thân chủ nhận thức được nhu cầutiềm năng để thực hiện và chọn giải pháp thích hợp.- Trước hết nên để thân chủ tự mình đưa ra những hướng giảiquyết cụ thể.- Nếu đối tượng không thể tự ra được thì nhà tham vấn gợi ý chohọ.- Hỗ trợ thân chủ lựa chọn giải pháp thích hợp nhất bằng việc.Triển khai thực hiện.Nhà tham vấn kiểm tra tiến trình thực hiện công việc mà thân chủđã đề ra. Nếu thân chủ không thực hiện cần sử dụng kỹ năng làm mẫu đểthân chủ trải nghiệm và làm theo, hoặc tìm kíêm các nguồn hỗ trợ bênngoài cho thân chủ.Lượng giá và kết thúc:- Lượng giá thường xuyên thực hiện trong suốt quá trình tham vấnnhằm giúp thân chủ cảm nhận được mức độ tiến triển của sự việc vàgiúp nhà tham vấn kịp thời điểu chỉnh và thay đổi phương cách nhằmtrợ giúp có hiệu quả nhất cho thân chủ.- Lượng giá kết thúc đòi hỏi đánh giá toàn bộ những việc thân chủđã làm, các nguồn lực được trợ giúp, chỉ ra những cái chưa làm được[lưu ý sử dụng kỹ năng nới lỏng trong giai đoạn này].Tiếp tục theo dõi sau khi kết thúc:Sử dụng các hình thức trao đổi [thư từ, điện thoại, internet...] đểbiết sự tiến bộ của thân chủ, đảm bảo rằng thân chủ đã tự đương đầuđược với các vấn đề của họ trong cuộc sống. Thời gian trung bình kéo dàitừ vài tuần đến 6 tháng.2.6. Hình thức và quy trình tham vấn.2.6.1. Hình thức tham vấn:Có hai hình thức tham vấn là tham vấn trực tiếp và tham vấn giántiếp:Tham vấn gián tiếp: là một hoạt động tham vấn thông qua cácphương tiện truyền thông như :Tham vấn qua thư, tham vấn qua báochí, tham vấn qua điện thoại…. Hoạt động tham vấn gián tiếp chỉ có khảnăng giúp thân chủ một số ý kiến và giải quyết một số vấn đề đơn giản,không có hiệu quả và giá trị như hoạt động tham vấn trực tiếp.Để đạt kết quả tốt nhất trong trường hợp này chúng ta sử dụnghình thức tham vấn trực tiếp:Tham vấn trực tiếp: tiến hành gặp gỡ giữa nhà tham vấn [ngườitrợ giúp] và thân chủ [trẻ nhút nhát, ngại giao tiếp]. Họ gặp nhau mộtlần một tuần và những tuần đầu thì có thể sắp xếp 2-3 lần trong tuần,trong một khoảng thời gian cố định, thường là 45 phút cho đến mộttiếng đồng hồ cho một cuộc gặp gỡ tại một địa điểm được ấn định trước[tại trung tâm tham vấn hoặc có thể diễn ra tại gia đình thân chủ].Vấn đề của tham vấn có thể diễn ra từ một vài tuần tới một vàitháng: Bởi vì những vấn đề của mỗi người hình thành và phát triểntrong một khoảng thời gian, do đó cũng cần có thời gian để giải quyết.Trong trường hợp này thời gian dự kiến là từ 6 tháng cho đến 2 năm dovấn đề liên quan đến hành vi.2.6.2. Quy trình tham vấn.oTiếp xúc với thân chủ:Đây là bước quan trọng để tạo ấn tượng tốt đẹp cho thân chủ tronglần gặp gỡ đầu tiên.Trao đổi một số thông tin ban đầu với thân chủ. Những thông tincần trao đổi là: Thông tin cá nhân: Họ tên, bao nhiêu tuổi, học vấn, nghề nghiệp,tình trạng hôn nhân, địa chỉ liên lạc, số điện thoại liên lạc… Thoả thuận một số nguyên tắc và cách thức làm việc:+ Thời gian làm việc: Mỗi buổi làm việc là 45-60 phút, nếu thân chủđến trễ thì thời gian làm việc sẽ ngắn lại. Thân chủ không đến được theolịch hẹn thì gia đình phải gọi điện thông báo trước. Đúng giờ là mộttrong những yếu tố quan trọng giúp thân chủ học cách quản lý cuộc sốngcủa họ. Mục đích: tạo cho thân chủ một giới hạn ban đầu và tinh thầntrách nhiệm trong suốt tiến trình tham vấn và trị liệu.+ Mức phí cho mỗi buổi làm việc.Nguyên tắc bảo mật thông tin, tôn trọng thân chủ, không đánh giáhay phán xét thân chủ theo các giá trị đạo đức đúng sai. Mục đích: tạo sựtin tưởng ban đầu cho thân chủ, khuyến khích thân chủ thoải mái thểhiện cảm xúc và suy nghĩ của bản thân.+ Cách thức và phương pháp làm việc: Một tham vấn viên chính,một giám sát và một nhà tham vấn khác cùng hỗ trợ như một nhóm. Nếuthân chủ cảm thấy không thoải mái khi có quá nhiều người tham dự thìcó thể từ chối và đề nghị được làm việc với nhà tham vấn chính. Nhàtham vấn không giải quyết vấn đề thay cho thân chủ mà chỉ là người gợimở cho thân chủ, khơi tiềm năng vốn có của thân chủ để thân chủ tựquyết vấn đề của mình. Nhà tham vấn sẽ là người song hành xuyên suốttiến trình tháo gỡ và giải quyết vấn đề của thân chủ. Nhấn mạnh yếu tốhợp tác của thân chủ với nhà tham vấn trong việc cung cấp thông tin vàtrong tiến trình tham vấn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho tiến trình làmviệc. Tham vấn là một tiến trình, chính vì vậy mà cần phải có thời gian vàsự kiên trì của thân chủ.Thân chủ trình bày vấn đề khó khăn hiện tại của mình và mục đíchđến phòng tham vấn [lý do đến tham vấn]. Nhà tham vấn cần thống nhất về mục đích làm việc với thân chủtrong suốt tiến trình tham vấn. Từ những vấn đề khó khăn hiện tại mà thân chủ trình bày nhàtham vấn trị liệu khai thác sâu thêm một số vấn đề có liên quan như:những triệu chứng…Trong suốt giai đọan này nhà tham vấn cần phải vận dụng một số kĩnăng quan trọng trong tham vấn như: lắng nghe, thấu cảm, chấp nhậnvô điều kiện, quan tâm đến thân chủ một cách tích cực vô điều kiện, tiếpxúc bằng ngôn ngữ bằng lời và ngôn ngữ không lời [ngôn ngữ cơ thể]…Chính những điều này sẽ làm cho thân chủ tin tưởng hơn vào nhà trị liệu,để họ thấy mình là người có giá trị, quan trọng.ooĐưa ra chẩn đoán tạm thời qua những triệu chứng mà thân chủ mô tả.Tìm hiểu lịch sử gia đình: Qúa trình phát triển của thân chủ. Những biến cố mà thân chủ đã trải qua và những biến cố đó tácđộng như thế nào đối với thân chủ, mối liên hệ giữa những biến cố trongquá khứ và tình trạng hiện tại của thân chủ. Mối quan hệ với những người thân trong gia đình: bố, mẹ, anh,chị, em và những người thân thuộc và tác động của những mối quan hệnày đến tình trạng hiện tại của thân chủ. Mối quan hệ với bạn bè, đồng nghiệp hay những khó khăn trongcông việc, trở ngại trong vấn đề hôn nhân… và tác động của nó đến tìnhtrạng hiện tại của thân chủ.Trong giai đoạn này nhà tham vấn cần chú trọng đến các kĩ năngnhư: kỹ năng làm rõ vấn đề, phản hồi, thấu cảm, lắng nghe với những gìmà thân chủ đã trải qua. Trong các kỹ năng trên thì kỹ năng “lắng nghe”đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong suốt tiến trình tham vấn và trịliệu, lắng nghe là thông điệp mà tham vấn viên gửi đến với thân chủ rằng“tôi đang nghe, tôi quan tâm và tôi hiểu những gì mà anh/chị đang nói”,thông qua đó mà thân chủ thấy mình được tôn trọng và tiếp tục bộc lộvấn đề của mình.oTổng hợp và xâu chuỗi thông tin để đưa ra chẩn đoán lần 2:Sau khi tìm hiểu lịch sử gia đình, tương quan của thân chủ trongcác mối quan hệ cùng với những triệu chứng hiện tại nhà tham vấn/nhàtrị liệu phải tổ chức và sắp xếp những thông tin ấy lại với nhau và xácđịnh nguyên nhân thực sự của vấn đề và vấn đề thực sự của thân chủ làgì. Từ đó mà tham vấn viên đưa ra chẩn đoán lần 2.Trong quá trình làm việc với thân chủ để thu thập, tổng hợp, xử lýthông tin, tham vấn viên cần chú ý đến 3 vấn đề sau: Cái Tôi của thân chủ, tự đánh giá bản thân cao hay thấp.