Giáo trình dẫn luận ngôn ngữ học Hoàng Dũng - Bùi Mạnh Hùng

Home Forums > Thư Viện Tổng Hợp > Tủ Sách Giáo Dục Đại Học > Đại Học Sư Phạm (Toàn Quốc) >

Tags:

(You must log in or sign up to reply here.)

Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỂ CHUNG VỀ NGÔN NGỮ VÀ NGÔN NGỮ HỌC (Bùi Mạnh Hùng viết)

Chương 2. NGỮ ÂM HỌC (Hoàng Dũng viết)

Chương 3. NGỮ PHÁP HỌC (Bùi Mạnh Hùng viết)

GIO TRNH DN LUN NGN NG HC

GIO TRNH

DN LUN NGN NG HC

Tc gi: HONG DNG - BI MNH HNG

Chng 1. NHNG VN CHUNG V NGN NG V NGN NG HC1. NGN NG

1.1. Ngn ng l g?

C ngn ng v kh nng s dng ngn ng l c trng quan trng phn bit con ngi v ng vt. Khng c mt con ngi bnh thng no khng dng ngn ng. Ngn ng gn gi, thn thit nh nhng g gn gi v thn thit nht m con ngi c th c. Nhng t ai t cu hi Ngn ng l g?. iu cng ging nh khng kh rt quan trng i vi con ngi, song khng my khi ta nghe mt ngi no hi Khng kh l g?. Tuy nhin Ngn ng l g? l mt trong nhng cu hi u tin m Ngn ng hc phi tr li v cng l mt trong nhng vn u tin m mt ngi hc Ngn ng hc phi bit.

Ngn ng l mt h thng du hiu c bit, c dng lm phng tin giao tip quan trng nht v phng tin t duy ca con ngi.

Trong giao tip hng ngy, chng ta thng dng nhng t nh ngn ng ca loi hoa, ngn ng ca loi vt, ngn ng m nhc, ngn ng hi ha, ngn ng iu khc, ngn ng c th, ngn ng lp trnh, ngn ng ton, v.v... T ngn ng trong nhng cch dng nh vy khng c hiu theo ngha gc ca n, m ch c dng vi ngha phi sinh theo php n d, da trn c s nt tng ng gia ngn ng vi nhng i tng c ni n: cng c dng biu t, th hin mt iu g .

1.2. Bn cht ca ngn ng

1.2.1. Ngn ng l mt hin tng x hi v l mt b phn cu thnh quan trng ca vn ha

Ngn ng c th c hiu nh l sn phm ca nhn loi ni chung hay nh l sn phm ca mt cng ng c th. D hiu nh th no th ngn ng cng l mt hin tng x hi. Ngn ng ch c hnh thnh v pht trin trong x hi. Khng c ngn ng no tch ri khi cng ng v khng mt ngi no khi mi sinh ra, sng tch ri khi cng ng m kh nng s dng ngn ng c hnh thnh. iu lm cho ngn ng khc v c bn vi nhng hin tng c tnh cht bn nng con ngi nh n, ung, i li.

Ngn ng ch c hnh thnh do quy c nn khng c tnh cht di truyn nh nhng c im v chng tc. a tr sinh ra mang nhng c im di truyn ca nhng ngi thuc th h trn n nh mu da, mu mt, mu tc, v.v... nhng ngn ng m ca n c th khng phi l ngn ng m ca b m n.

Ngn ng khng ch l mt hin tng x hi m cn l mt b phn cu thnh quan trng ca vn ho. Mi h thng ngn ng u mang m du n vn ho ca cng ng ngi bn ng. Chnh v vy, mun s dng mt ngn ng, khng ch phi bit ng m, t vng, ng php, m cn phi nm vng ci du n vn ha c th hin trong ngn ng na. Gi gn v pht trin mt ngn ng cng chnh l gp phn gi gn v pht trin mt nn vn ho.

1.2.2. Ngn ng l mt h thng du hiu c bit

Trc ht ngn ng l mt h thng, v nh tt c nhng h thng khc, ngn ng l mt th thng nht cc yu t c quan h vi nhau. Mi yu t trong h thng ngn ng c th coi l mt n v. Cc n v trong h thng ngn ng c sp xp theo nhng quy tc nht nh. S tn ti ca n v ngn ng ny quy nh s tn ti ca n v ngn ng kia.

Ngn ng l mt h thng du hiu v mi n v ngn ng l mt du hiu. Nh tt c nhng loi du hiu khc, du hiu ngn ng l mt thc th m hnh thc vt cht ca n bao gi cng biu t mt ci g . Ngha l mi du hiu ngn ng c hai mt: hnh thc m thanh v ci m hnh thc biu t. F. de Saussure, nh Ngn ng hc Thu S, ngi c mnh danh l cha ca Ngn ng hc hin i gi mt th nht l ci biu t v mt th hai l ci dc biu t v hnh dung mi quan h gia hai mt ny ca du hiu ngn ng nh sau:

Chng hn t cy trong ting Vit l mt du hiu ngn ng. m cy chnh l ci biu t. Ni chnh xc hn, hnh nh m thanh cy, tc du vt tm l ca ci m , ch khng phi bn thn m nh mt hin tng thun vt l l ci biu t, v ci biu t ca du hiu ngn ng tn ti ngay c khi ta khng pht m ra thnh li. Khi nim cy (thc vt c r, thn, l r rt, hoc vt c hnh th ging nhng thc, vt c thn, l) l ci c biu t. Ci biu t ca du hiu ngn ng c to nn t cht liu m thanh (theo ngha m thanh nh va nu). Khi du hiu ngn ng c th hin bng ch vit th cht liu m thanh c thay th bng nhng ng nt. Nh vy cn lu , ch vit ch l loi du hiu ghi li ci biu t ca du hiu ngn ng, ch bn thn n khng phi l ci biu t ca du hiu ngn ng (xem thm phn Ng m hc).

Ngn ng l mt h thng du hiu c bit v l loi du hiu ch c con ngi v c nhng nt c th. Sau y l nhng c im c bn ca ngn ng:

a. Tnh v on

Gia ci biu t v ci c biu t ca du hiu ngn ng khng c mt mi quan h t nhin mi quan h ny ch do ngi bn ng quy c.

Cng biu t khi nim ng vt c xng, sng di nc, bi bng vy v th bng mang, nhng cc ngn ng khc nhau dng nhng m rt khc nhau, chng hn ting Vit dng m c, ting Nga dng m ryba, ting Anh dng m fish, v.v...

Trong ngn ng c mt s du hiu khng c tnh v on, tc gia ci biu t v ci c biu t c mt mi quan h t nhin, chng hn nhng t tng thanh nh mo, chch che, b, v.v..., nhng s lng nhng t ny khng ng k. Hn na, tuy m phng m thanh t nhin, nhng t tng thanh cng mang c trng ring ca tng ngn ng do nh hng cch la chn ca ngi bn ng. Chng hn cng m phng ting mo ku, nhng t tng thanh trong ting Anh, ting c, ting Php, ting Ty Ban Nha, ting Hebrew c m l [miaw], cn trong ting rp l [mawmaw], trong ting Hn l [meaw], trong ting Nht l [niaw]. V th xt cho cng th ngay c t tng thanh cng c mt phn tnh v on.

b. Tinh a tr

Gia ci biu t v ci c biu t ca du hiu ngn ng khng c mi quan h mt i mt; mt v ng m c th dng biu t nhiu ngha (th hin qua hin tng a ngha v ng m), v ngc li, mt ngha c th c biu t bng nhiu v ng m khc nhau (th hin qua hin tng ng ngha). Nh c tnh cht ny m ngn ng tr thnh mt phng tin biu t rt tinh t v sinh ng, th hin r nht ngn ng vn chng:

Cn tri, cn nc, cn non

Cn c bn ru anh cn say sa.

(Ca dao)

Say sa c th c hiu l mt trng thi sinh l (v ru m say) v cng c th l mt trng thi tm l (v c bn ru m say). Chnh cch hiu nc i ny to ra s v ca cu ca dao.

c. Tnh phn on i

H thng ngn ng c t chc theo hai bc, trong bc th nht gm mt s lng hn ch nhng n v m c bn, khng c ngha, c th kt hp vi nhau to ra nhng n v thuc bc th hai, gm mt s lng ln nhng n v c ngha. Nhng n v m c bn c gi m v. S lng m v trong mi ngn ng thng khong 40. Cc m vi kt hp vi nhau to ra khong vi nghn hnh v. Cc hnh v kt hp li vi nhau to thnh t vi chc nghn n vi trm nghn t. Cc t kt hp vi nhau to thnh mt s lng v hn nhng ng on v cu (v khi nim m v, hnh v, t, ng on v cu, xin xem chi tit 2.3.2. Cc yu t ca h thng ngn ng).

Nhiu du hiu giao tip khc ca con ngi v nhng du hiu giao tip ca loi vt khng c cu trc hai bc nh vy. mi n v c bn gn vi mt ngha, c bao nhiu n v c bn th c by nhiu ngha c biu t.

C th thy r iu ny khi so snh ngn ng vi h thng n giao thng. Chng hn, mt cu nh: "Mi ngi phi dng li" c cu to t hai n v c ngha nh hn: mi ngi v phi dng li, ri mi ngi v phi dng li c cu to t nhng n v c ngha nh hn na: mi, ngi, phi, dng, li. n lt mnh, cc n v c ngha nh nht (khng th phn tch thnh nhng n v c ngha nh hn) nh mi, ngi, phi, dng, li c cu to t nhng n v m thanh c hnh thc ch vit l m, o, i, ng, , ph, a, d, v.v... Du hiu n trong h thng n giao thng c th truyn i mt thng bo tng t, nhng n giao thng khng c cu trc hai bc. Ta khng th no phn tch ci du hiu n ny thnh nhng yu t nh hn.

Nh c cu trc hai bc m ngn ng c tnh nng sn. Bt k mt ngi bnh thng no cng c th ni nhng cu m trc ngi cha bao gi ni, c th nghe hiu nhng cu trc cha bao gi nghe. Kh nng to ra nhng cu mi ca ngn ng l v hn. Tng t nh mt s lng rt hn ch cc con s (0, 1,...9) c th kt hp vi nhau to thnh v s nhng con s ln hn.

d. Khc vi cc h thng du hiu giao tip ca loi vt, ngn ng c th thng bo v nhng g din ra khng phi ngay ti thi im v a im m du hiu ngn ng c s dng, thm ch con ngi c th dng ngn ng ni v mt th gii tng tng no . Phng tin giao tip ca loi ong c th thng bo v nhng vng c hoa cch xa v tr ca cc ch th giao tip, nhng kh nng ny rt hn ch. Mt con vt c th bt chc rt ti tnh nhng m thanh do con ngi pht ra nh Xin cho khch; Vui qu; ng i, tri ma, V.V.:., nhng n tuyt nhin khng c kh nng to ra nhng chui m thanh mi mang ngha.

Tng hp tt c nhng c im trn y to nn tnh c bit ca du hiu ngn ng.

1.3. Chc nng ca ngn ng

1.3.1. Ngn ng l phng tin giao tip quan trng nht ca con ngi

Giao tip l hot ng truyn t, trao i thng tin. Phng tin giao tip c rt nhiu loi- phung tin giao tip ca con ngi v phng tin giao tip ca loi vt, phng tin giao tip ngn ng v phng tin giao tip phi ngn ng, v.v... Ring con ngi dng nhiu loi phng tin giao tip khc nhau nh n giao thng, c ch, ting chung bo hiu (gi hc, gi tu khi hnh, gi tan tm, v.v...), v.v... nhng khng c phng tin no quan trng nh ngn ng, bi v:

a. Ngn ng l phng tin giao tip ph bin nht: ngn ng cn thit i vi tt c mi ngi, c th c s dng bt k lc no v bt k u. Ni cch khc, phm vi s dng ca ngn ng l khng hn ch.

b. Ngn ng l phng tin c kh nng th hin y v chnh xc tt c nhng t tng, tnh cm, cm xc m con ngi mun th hin. Giao tip bng c ch ni dung rt ngho nn, i khi c th gy hiu lm. Nhng phng tin khc nh m nhc, hi ha, v.v... c th biu t rt c o, su sc v tinh t nhng tnh cm, cm xc, v.v... ca con ngi, nhng d sao nhng phng tin ny cng hn ch v phm vi s dng, khng c kh nng biu t r rng tt c nhng g m con ngi mun biu t nh ngn ng.

Cn phn bit du hiu c dng lm phng tin giao tip v du hiu mang thng tin, v phng tin giao tip bao gi cng c tnh ch , cn du hiu mang thng tin c th khng c tnh ch . Chng hn, st cao l du hiu mt ngi b bnh, m my en l du hiu tri sp c ma to. l nhng du hiu mang thng tin, nhng khng phi l nhng du hiu c dng lm phng tin giao tip. Trong nhng trng hp ny khng c ai giao tip vi ai c.

Chc nng giao tip ca ngn ng bao hm nhiu chc nng b phn: chc nng truyn thng tin n ngi khc, chc nng yu cu mt ngi khc hnh ng, chc nng bc l cm xc ca ngi ni, chc nng xc lp, duy tr quan h gia cc thnh vin trong mt cng ng, v.v... Ngn ng khng ch l phng tin giao tip gia cc thnh vin trong cng mt th h, cng sng mt thi k, m cn l phng tin giao tip gia cc th h, l phng tin con ngi truyn i nhng thng ip cho cc th h tng lai.

1.3.2. Ngn ng l phng tin t duy

Ngn ng khng ch l phng tin giao tip, m cn l phng tin t duy. Ngha l nh c ngn ng m con ngi c th thc hin cc hot ng t duy. Con ngi khng ch dng ngn ng khi cn trao i t tng, tnh cm, cm xc vi ngi khc, tc l khi cn giao tip, m cn dng ngn ng ngay c khi ni mt mnh, thm ch khi suy ngh mt mnh v khng pht ra mt li no. Cc khi nim, phn on hay suy l, tc nhng hnh thc c bn ca t duy, u tn ti di hnh thc biu t l ngn ng.

V ngc li, nu khng c t duy th cng khng c ngn ng. V khi cc n v ngn ng ch cn l nhng m thanh trng rng, v ngha. Ngn ng v t duy nh hai mt ca mt t giy, khng th tch mt ny ra khi mt kia.

Ngn ng v