Nhiều lần ngồi với bạn, Nam [ngụ quận Ba Đình] đốt liên tục chục điếu vì "không hút thì lại thấy nhớ". Sau khi lập gia đình, Lan, vợ anh, nhiều lần nhắc nhở chồng hút ít lại, nhất là vào mùa hè, mùi thuốc ám vào tóc và quần áo, len lỏi từng ngóc ngách trong nhà. Thỉnh thoảng đi làm phải ngồi chung xe, Lan đau đầu vì mùi thuốc còn Nam hậm hực khiến hai vợ chồng thêm căng thẳng.
Nam nghĩ "mình vẫn kiểm soát được việc hút thuốc, không bị nghiện". Anh từng bỏ thuốc một lần lúc vợ mang thai con đầu lòng nhưng không thành công. Cuối năm 2021, Nam bị đau dạ dày, người gầy rạc, phải vào viện. Vài tháng sau, anh và vợ mắc Covid, sức khỏe yếu hơn. Cùng lúc đó, Lan mang thai bé thứ hai, Nam quyết định bỏ thuốc lần nữa nên liên lạc Bệnh viện Phổi Trung ương nhờ tư vấn cách cai.
Thạc sĩ, bác sĩ Vũ Văn Thành, Trưởng khoa Bệnh phổi mạn tính, Bệnh viện Phổi Trung ương, cho biết Nam là một trong rất nhiều người gọi đến được tư vấn cai nghiện sau nhiều lần tự cai không thành công. Điểm chung là hầu hết mọi người đều không nhận mình nghiện thuốc vì cho rằng bản thân kiểm soát được thời gian và số lượng hút. Ngoài ra, tất cả người hút thuốc biết tác hại nhưng "bị cột chặt vào thói quen hút và không bỏ được dù đa phần đều muốn bỏ".
Để hỗ trợ bệnh nhân, bác sĩ cung cấp thông tin, tác hại của thuốc, các vấn đề sau khi cai thuốc và bảng đánh giá mức độ nghiện để có tư vấn phù hợp. Trường hợp nặng, bác sĩ chỉ định nhập viện điều trị.
Theo ông Thành, hút thuốc lá là một trong những chứng nghiện khó cai nhất. Người nghiện xem đây một nhu cầu không thể thiếu, không thể cưỡng lại do cơ chế lệ thuộc nicotine. Đây là chất gây nghiện mạnh, chỉ sau heroin, giúp người hút cảm thấy tỉnh táo, sảng khoái và tập trung hơn. Khi ngưng hút thuốc, họ sẽ xuất hiện những triệu chứng như trằn trọc, khó ngủ và cảm giác thèm được hút thuốc, thèm ăn, thậm chí ốm, sốt... Do đó, hơn 70% người có ý định cai đều hút lại sau một thời gian bỏ.
"Người nghiện phải tiếp tục hút thuốc lá để duy trì được những cảm giác dễ chịu do thói quen này mang lại", bác sĩ nói.
Hút thuốc còn gây ra sự lệ thuộc về tâm lý. Nhiều người hút vì có cảm giác thư giãn và đương đầu tốt hơn với những tình huống khó khăn trong công việc hay cuộc sống, hoặc giúp họ có cảm giác tự tin hơn. Một số khác hút thuốc chỉ vì cảm thấy buồn chán. Hút thuốc tạo ra cảm giác thỏa mãn khó cưỡng. Lâu dần, người hút thuốc có tâm lý chối bỏ, "biết hút thuốc là có hại nhưng tự tin mình không nghiện và tác hại không ghê gớm như tuyên truyền" hoặc "không nghĩ mình bị nghiện vì vẫn kiểm soát được tần suất hút".
Khói thuốc lá gây nên nhiều căn bệnh nguy hiểm. Ảnh: Scientificamerican.
Để xác định một người có nghiện thuốc hay không, bác sĩ thăm khám lâm sàng và hỏi bệnh. Nếu người bệnh thiếu thuốc thấy thèm, hút xong thấy sảng khoái, hàng ngày không có phải đi tìm, đi mua, không có không chịu được là nghiện.
Thông thường, với người nghiện nặng, việc đầu tiên khi thức dậy là hút thuốc thay vì các hoạt động vệ sinh cá nhân, ăn uống, vận động. Số điếu thuốc hút trong ngày, cảm giác khó chịu khi phải nhịn hút ở nơi cấm hút thuốc lá... cũng là một dấu hiệu về mức độ nặng. Người có vấn đề sức khỏe tâm thần [trầm cảm, rối loạn lo âu...] cũng là đối tượng khó cai thuốc lá. Họ cần điều trị chuyên khoa tâm lý - tâm thần, song song với cai thuốc lá.
Trường hợp hút thuốc không thường xuyên, không thấy nhớ, thấy thèm và chỉ hút trong các tình huống cụ thể, như sau khi ăn cơm xong, khi uống cà phê vào buổi sáng, khi gặp bạn bè... chỉ là hút theo thói quen. Tùy thuộc vào mức độ hút nặng, trung bình, nhẹ để bác sĩ có tư vấn phù hợp.
Theo Tổ chức Y Tế Thế Giới [WHO], mỗi năm thuốc lá cướp đi sinh mạng gần 8 triệu người. Một triệu người trong số đó hút thuốc lá thụ động - hình thức hít phải khói thuốc lá từ không khí, mà không trực tiếp hút thuốc lá.
Tại Việt Nam, 97% bệnh nhân ung thư phổi có hút thuốc lá. Số tử vong do các bệnh không lây nhiễm chiếm 73% tổng số ca tử vong do bệnh tật và thương tích ở Việt Nam, một trong những nguyên nhân là sử dụng thuốc lá.
Ước tính mỗi năm có khoảng 40.000 người Việt chết liên quan đến thuốc lá, nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.
Việt Nam là nước có tỷ lệ hút thuốc lá cao. Trong đó, Hà Nội, Khánh Hòa và TP HCM là ba tỉnh, thành phố có tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất, lần lượt là gần 8%, 6% và hơn 5%.
Bác sĩ cho biết, cai thuốc rất khó do người hút bị lệ thuộc vào nicotine và nghiện hành vi, động tác hút thuốc. Người nghiện thuốc sau khi bỏ thường dễ bị dao động, có thể hôm nay quyết tâm rất lớn nhưng ngày mai gặp bạn bè, bị stress... dẫn đến hút lại. Chưa kể, sau cai thuốc, người hút dễ xảy ra tình trạng tinh thần và thể chất khó chịu như mệt mỏi, thèm ăn hoặc ăn nhiều hơn.
Số liệu của Chương trình phòng chống tác hại thuốc lá quốc gia [VINACOSH] cho thấy tỷ lệ cai thuốc lá thành công tại Việt Nam chỉ đạt 25%. Ở Mỹ, Pháp, tỷ lệ này còn thấp hơn, dưới 10%.
"Đối với người nghiện thuốc lá, lời khuyên đầu tiên là hãy bỏ thuốc tuyệt đối, dứt khoát nhưng phải có kế hoạch để tránh quyết tâm bị cùi mòn, nhanh nản", bác sĩ nói.
Trước hết bạn cần hạn chế các vấn đề căng thẳng trong cuộc sống lẫn công việc, tránh việc dùng thuốc như công cụ để giải tỏa stress. Khi cai thuốc, bạn có thể bị mất ngủ, mất tập trung, bứt rứt, không làm được việc, tăng cân do bỏ thuốc. Lúc đó, người bệnh nên gọi điện lại bác sĩ để được hướng dẫn, kết hợp tập thể dục để vừa nâng cao sức khỏe vừa kiểm soát cân nặng, tăng cường bổ sung rau xanh, hoa quả và không dùng biện pháp hút thuốc để giảm cân.
Ngừng hút thuốc lá trong hai tuần đến 3 tháng giúp phổi và hệ tuần hoàn cải thiện rõ rệt; 1-5 năm giảm nguy cơ bệnh tim mạch, đột quỵ. Hiện có nhiều chương trình tư vấn miễn phí qua hình thức trực tuyến, gia đình có thể liên hệ đến tổng đài để được hỗ trợ. Nhà trường nên đưa vấn đề tác hại của thuốc lá vào giáo trình giảng dạy để nâng cao nhận thức, tránh xa thuốc lá.
Còn gia đình Nam, sau thời gian không thể đoạn tuyệt hoàn toàn với thuốc lá, hai vợ chồng quyết định "sống chung với lũ". "Thay vì tôi hút cả bao thì một ngày 2-3 điếu, không hút trong nhà và trước mặt con. Vậy là cố gắng rất nhiều rồi", Nam chia sẻ.
* Tên nhân vật đã thay đổi.
Thùy An
Bạn chỉ cần chưa đầy 5 phút để hút hết 1 điếu thuốc, nhưng cơ thể bạn sẽ phải mất thời gan dài gấp 100 lần để thải bỏ độc tố từ khói thuốc
Điểm đáng lưu ý, khả năng người hút thuốc lá thụ động khi sống và làm việc trong môi trường có nhiều khói thuốc cũng có khả năng giảm tuổi thọ. Theo điều tra, khi có 1 người hút thuốc lá, khói thuốc sẽ kết hợp với các chất ô nhiễm trong nhà như ozne và axit nitơ tạo ra 11 loại hỗn hợp khói thuốc có nguy cơ gây ung thư cao bao gồm: butan, toluene, asen, chì, carbon monoxide, thậm chí poloni phóng xạ cao 210 và các chất gây ung thư khác.
Hỗn hợp khói sẽ lắng thành bụi, bám vào bề mặt đồ nội thất hoặc thấm vào vật liệu xốp và tường thạch cao. Khói thuốc cũng có thể đọng lại trên tóc, da, ghế sofa, tường, thảm, quần áo,đồ chơi và móng tay của người hút thuốc lá.
Một trong những hợp chất trong khói thuốc lá bám vào đồ vật được gọi là NNA có thể gây tổn thương ADN, tổn thương tế bào và tăng nguy cơ phát triển ung thư ở trẻ nhỏ. Không chỉ làm tăng nguy cơ ung thư, khói thuốc lá có thể gây ra các vấn đề sức khỏe khác, bao gồm cả bệnh hen suyễn và dị ứng. Điều đáng lưu tâm hơn nữa là mức độ độc hại sẽ tăng dần theo nồng độ khói tích tụ và rất khó kiểm soát.
Khi hút thuốc, các chất độc hại tác động lên tế bào bề mặt của đường hô hấp gây nên tình trạng viêm mạn tính, phá hủy tổ chức, biến đổi tế bào dẫn đến các bệnh nguy hiểm như ung thư, tim mạch, bệnh về đường hô hấp…
Nếu nguy cơ chết vì bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính ở người không hút thuốc là 1 thì nguy cơ này tăng lên 66 lần ở người nghiện nặng. Nguy cơ gây ung thư phổi tăng gấp 10 lần.
Tỷ lệ tử vong do ung thư phổi ở nam giới có hút thuốc lá cao hơn gấp 22 lần so với người không hút thuốc lá. Nguy cơ ung thư thực quản tăng gấp 8-10 lần và nguy cơ ung thư thanh quản cao gấp 12 lần so với người không hút thuốc lá. Nguy cơ tai biến mạch máu não tăng gấp 2 - 4 lần. Nguy cơ mắc bệnh tim mạch gấp 2 - 3 lần.
Các bác sĩ cảnh báo, mỗi giây có 1 người chết vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Số người tử vong do thuốc lá gây ra gấp 3 lần số người chết vì HIV và tai nạn giao thông. Vì vậy, hãy từ bỏ thuốc lá trước khi quá muộn.
Hút thuốc với bất kì liều lượng nào cũng có thể dẫn đến nghiện và gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe. Ngay cả khi bạn không hút thuốc thường xuyên, chỉ thỉnh thoảng hút một điếu thuốc cũng sẽ gây nguy hiểm cho sức khỏe và tương lai của bạn.
“Tôi chỉ hút thuốc khi đi ra ngoài.” “Tôi chỉ hút thuốc một chút.” “Vài ngày tôi mới hút một điếu thuốc, nên tôi không nghiện thuốc lá.”
“Thỉnh thoảng tôi chỉ hút ké thuốc từ bạn bè thôi mà.”
Bạn có thấy những câu nói này quen không?
Bạn có thể nghĩ rằng việc hút thuốc lá của bạn không phải là vấn đề gì lớn cả, nhưng nếu bạn hút thuốc dù chỉ một chút hoặc thỉnh thoảng là bạn cũng đang đặt sức khỏe bạn vào nguy hiểm và làm tăng khả năng bạn trở thành người hút thuốc cả đời. Hút thuốc lá nhẹ, hút thuốc không thường xuyên và hút thuốc lá xã giao [trong một số tình huống giao tiếp xã hội nhất định] cũng dẫn đến những nguy cơ về sức khỏe tương tự như các kiểu hút thuốc nặng hơn.
Đây là những gì bạn nên biết về hút thuốc [ngay cả với số lượng nhỏ]:
• Trung bình, mỗi điếu thuốc bạn hút sẽ rút ngắn cuộc sống của bạn thêm 11 phút. • Ở một số thanh thiếu niên, chỉ cần hút1 điếu thuốc mỗi tháng có thể dẫn đến dấu hiệu nghiện. • Thanh thiếu niên hút thuốc làm cho phổi phát triển nhỏ hơn, yếu hơn làm cho phổi không thể phát triển hết cỡ và không thể hoạt động một cách tốt nhất.Hút thuốc lá nhẹ
Hút thuốc lá nhẹ là hút thuốc thường xuyên, nhưng không hút nhiều điếu cùng một thời điểm, có thể một vài điếu thuốc mỗi ngày. Thuật ngữ “nhẹ” không có nghĩa là loại hút thuốc này ít gây hại hơn. Hút thuốc nhẹ gây ra những nguy cơ đến sức khỏe tương tự như hút thuốc nặng và có thể dẫn đến nghiện.Hút thuốc gián đoạn
Hút thuốc xã giao
Hút thuốc xã giao là hút thuốc trong các tình huống giao tiếp xã hội, như trong các bữa tiệc hoặc khi đi chơi với bạn bè. Những người hút thuốc xã giao vẫn được xem là người hút thuốc và có những nguy cơ về sức khỏe tương tự như những người hút thuốc thường xuyên. Bạn có thể thấy hút thuốc xã giao là một việc khá phổ biến nhưng sự thật là 9 trên 10 học sinh trung học không hút thuốc..Điểm mấu chốt: Không có lượng thuốc lá an toàn. Bỏ thuốc lá bây giờ là lựa chọn tốt nhất bạn có thể làm để bảo vệ sức khỏe của mình. Tương lai của chính bạn sẽ biết ơn bạn về điều này!
Nguồn: Vquit.vn dịch và hiệu chỉnh từ teens.smokefree.gov
Các bài viết khác:
Nicotine & Nghiện nicotine
Những lầm tưởng về: Hút thuốc và mang thai
Hút thuốc ảnh hưởng tới hệ tiêu hóa như thế nào [P2]
Hút thuốc ảnh hưởng tới hệ tiêu hóa như thế nào [P1]
Hút thuốc và bệnh tiểu đường
Tác hại của thuốc lá đối với khả năng sinh sản ở nữ giới
Hút 50 điếu thuốc lá sẽ gây ra một đột biến ADN ở mỗi tế bào phổi
Hút thuốc làm giảm khả năng sinh sản và rối loạn tình dục ở nam giới
Những con số giật mình về tác hại của thuốc lá