Phân tích phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
|
Quảng cáo
Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội. Định nghĩa và các yếu tố cấu thànhHọc thuyếthình thái kinh tế – xã hộilà nộidungcơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử. (Nói một cách chung nhất, chủ nghĩa duy vật lịch sử là triết học Mác – Lênin về lĩnh vực xã hội; còn chủ nghĩa duy vật biện chứng là triết học Mác – Lênin về lĩnh vực tự nhiên và nhận thức). Đồng thời, học thuyết này cũng là một trong những nộidungcơ bản của toàn bộ chủ nghĩa Mác – Lênin. Học thuyết đó vạch rõ nhữngquy luậtcơ bản của vận độngxã hội, vạch raphương phápduy nhất khoa học để giải thích lịch sử. Bằng sự kế thừa có chọn lọc tất cả những thành quả về triết học xã hội của các nhà triết học trước đó, bằng những công trình nghiên cứu tỉ mỉ về quá trình lịch sử loài người, nhất là lịch sử xã hội tư bản, C. Mác đã xây dựng nên học thuyết vềhình thái kinh tế – xã hộimà ta có thể phát biểuđịnh nghĩanhư sau: Hình thái kinh tế - xã hộilà một phạm trù củachủ nghĩa duy vật lịch sử(hay còn gọi làchủ nghĩa duy vật biện chứng về xã hội) dùng để chỉxã hộiở từng giai đoạnlịch sửnhất định, với một kiểuquan hệ sản xuấtđặc trưng cho xã hội đó, phù hợp với một trình độ nhất định củalực lượng sản xuất, và với mộtkiến trúc thượng tầngtương ứng được xây dựng trên nhữngquan hệ sản xuấtđó. Nó chính là cácxã hộicụ thể được tạo thành từ sự thống nhấtbiện chứnggiữa các mặt trong đời sống xã hội và tồn tại trong từng giai đoạnlịch sửnhất định. Hình thái kinh tế - xã hội là một hệ thống hoàn chỉnh, có cấu trúc phức tạp, trong đó có các mặt cơ bản làlực lượng sản xuất,quan hệ sản xuấtvàkiến trúc thượng tầng. Mỗi mặt của hình thái kinh tế - xã hội có vị trí riêng và tác động qua lại lẫn nhau, thống nhất với nhau. Cấu trúc cơ bản của hình thái kinh tế xã hội bao gồm: - Lực lượng sản xuất: là nền tảng vật chất-kỹ thuật của mỗi hình thái kinh tế - xã hội. Hình thái kinh tế - xã hội khác nhau có lực lượng sản xuất khác nhau. Sự phát triển của lực lượng sản xuất quyết định sự hình thành, phát triển và thay thế lẫn nhau của các hình thái kinh tế-xã hội. - Quan hệ sản xuất: Tạo thành cơ sở hạ tầng của xã hội và quyết định tất cả mọi quan hệ xã hội khác.[2]Mỗi hình thái kinh tế - xã hội có một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho nó. Quan hệ sản xuất là tiêu chuẩn khách quan để phân biệt các chế độ xã hội. Tổng hợp lại những quan hệ sản xuất cấu thành cái mà người ta gọi là những quan hệ xã hội, cái gọi là xã hội mà lại là một xã hội ở một giai đoạn phát triển lịch sử nhất định, một xã hội có tính chất độc đáo, riêng biệt. Xã hội cổ đại, xã hội phong kiến, xã hội tư bản đều là những tổng hợp các quan hệ sản xuất theo loại đó mà mỗi tổng thể ấy đồng thời lại tiêu biểu cho một giai đoạn phát triển đặc thù trong lịch sử nhân loại –Karl Marx[3] - Kiến trúc thượng tầngđược hình thành và phát triển phù hợp với cơ sở hạ tầng, nhưng nó lại là công cụ để bảo vệ, duy trì và phát triển cơ sở hạ tầng đã sinh ra nó. - Các yếu tố khác: Ngoài ra, hình thái kinh tế-xã hội các hình thái kinh tế - xã hội còn có quan hệ về gia đình, dân tộc và các quan hệ xã hội khác. Nó còn bao gồm các lĩnh vực chính trị, lĩnh vực tư tưởng và lĩnh vực xã hội. Mỗi lĩnh vực của hình thái kinh tế-xã hội vừa tồn tại độc lập với nhau, vừa tác động qua lại, thống nhất với nhau gắn bó với quan hệ sản xuất và cùng biến đổi với sự biến đổi của quan hệ sản xuất. Trong triết học thì hình thái kinh tế xã hội là một trong những kiến thức quan trọng, là một phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Vậy qua nội dung bài viết dưới đây hãy cùng chúng tôi đi tìm hiểu về Hình thái kinh tế xã hội là gì? Hình thái kinh tế xã hội là gì?Hình thái kinh tế xã hội với tư cách là một phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử là để chỉ xã hội ở từng giai đoạn lịch sử nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội đó phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và với một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy. Các yếu tố để hợp thành một hình thái kinh tế – xã hội gồm: – Phương pháp luận của sự phân tích các yếu tố cấu thành một hình thái kinh tế – xã hội Xã hội là tổng thể chưa đựng nhiều lĩnh vực với những mối quan hệ xã hội phức tạp. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác – Lênin đã vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng để phân tích đời sống xã hội tiến hành trừu tượng hóa các mối quan hệ trong xã hội và phân tách ra những quan hệ sản xuất, tức là những quan hệ kinh tế còn tồn tại một cách khách quan, tất yếu không phụ thuộc vào ý chí của con người, tiến hành bóc tách những quan hệ đó. Đồng thời tiến hành phân tích những quan hệ đó trong mối quan hệ phụ thuộc của nó với thực trạng phát triển của lực lượng sản xuất, phân tích những quan hệ đó với những quan hệ khác trong xã hội. V.I. Lênin từng phân tích rằng: “ Chỉ có đem quy những quan hệ xã hội vào những quan hệ sản xuất và đem quy những quan hệ sản xuất vào trình độ của những lực lượng sản xuất thì người ta mới có được một cơ sở vững chắc để quan niệm sự phát triển của những hình thái xã hội là một quá trình lịch sử – tự nhiên”. Một là: Các lực lượng sản xuất trong xã hội ở một trình độ phát triển nhất định, đóng vai trò là cơ sở vật chất – kỹ thuật của cả xã hội đó Hai là: Hệ thống quan hệ sản xuất được hình thành trên cơ sở thực trạng phát triển của lực lượng sản xuất, đóng vai trò như hình thức kinh tế của các lực lượng sản xuất đó, những quan hệ sản xuất này đã hợp thành một cơ cấu kinh tế của xã hội, đóng vai trò là cơ sở hạ tầng kinh tế của việc xác lập trên một kiến trúc thương tầng nhất định. Ba là: Hệ thống kiến trúc thượng tầng được xác lập trên cơ sở hạ tầng của nền kinh tế, đóng vai trò là các hình thức chính trị, pháp luật, đạo đức, văn hóa…của tất cả các quan hệ sản xuất của xã hội. Nhân tố chủ quan có vai trò như thế nào đối với tiến trình phát triển của lịch sử?Chủ nghĩa Mác – Lênin khẳng định vai trò của các nhân tố khác đối với tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại nói chung và lịch sử mỗi cộng đồng người cụ thể nói riêng. Đây là sự tác động của các nhân tố thuộc về điều kiện địa lý, tương quan lực lượng chính trị của các giai cấp, tầng lớp xã hội, truyền thống văn hóa của mỗi cộng đồng dân cư, điều kiện tác động của tình hình quốc tế đến tiến trình phát triển của mỗi cộng đồng người trong lịch sử,… Chính do sự tác động của các nhân tố kể trên đã khiến cho tiến trình phát triển của mỗi cộng đồng người có thể diễn ra với những con đường, hình thức và bước đi khác nhau, tạo nên tính phong phú đa dạng trong sự phát triển của lịch sử nhân loại. Tính chất phong phú, đa dạng trong tiến trình phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội có thể bao hàm những bước phát triển “bỏ qua” một hay một vài hình thái kinh tế – xã hội nhất định. Tuy nhiên, những sự “bỏ qua” như vậy đều phải có những điều kiện khách quan và chủ quan nhất định. Như vậy, lịch sử nhân loại nói chung, lịch sử phát triển của mỗi cộng đồng người nói riêng vừa phải tuân theo tính tất yếu quy luật xã hội, vừa phải chịu sự tác động đa dạng của các nhân tố khác nhau, trong đó bao gồm cả nhân tố hoạt động chủ quan của con người, nó đóng vai trò là các nhân tố thuộc cơ chế vận động, phát triển của lịch sử nhân loại. Từ đó lịch sử phát triển của xã hội được biểu hiện ra là lịch sử thông nhất trong tính đa dạng và đa dạng trong tính thống nhất của nó. Ý nghĩa phương pháp luận của lý luận hình thái kinh tế – xã hộiTrước khi chủ nghĩa Mác xuất hiện thì chủ nghĩa duy tâm giữ vai trò chủ đạo trong khoa học xã hội. Với sự ra đời của chủ nghĩa duy vật lịch sử đã mang đến một phương pháp luận thực sự khoa học trong nghiên cứu về lĩnh vực xã hội. Thứ nhất: Theo lý luận hình thái kinh tế – xã hội, sản xuất vật chất được xác định là cơ sở của đời sống xã hội, phương thức sản xuất quyết định đến trình độ phát triển của nền sản xuất và do đó cũng được nhận định là nhân tố quyết định hàng đầu đến trình độ phát triển của đời sống xã hội và lịch sử nói chung. Vì vậy, không thể xuất phát từ ý thức, tư tưởng hoặc từ ý chí chủ quan của con người để giải thích cho các hiện tượng trong đời sống xã hội, mà phải xuất phát từ bản thân thực trạng phát triển của nền sản xuất xã hội, đặc biệt là từ trình độ phát triển của phương thức sản xuất xã hội với cốt lõi là trình độ phát triển của lực lượng sản xuất hiện thực. Thứ hai: Theo lý luận hình thái kinh tế – xã hội, xã hội không phải là sự kết hợp một cách ngẫu nhiên, mà là một cơ thể sống động. Các phương tiện của đời sống xã hội tồn tại trong một hệ thống có kết cấu thống nhất, chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau, trong đó quan hệ sản xuất đóng vai trò cơ bản nhất, quyết định đến các quan hệ xã hội khác, là tiêu chuẩn khách quan để phân biệt các chế độ xã hội khác nhau. Thứ ba: Theo lý luận hình thái kinh tế – xã hội, sự vận động, phát triển của xã hội là một quá trình lịch sử – tự nhiên, có hiệu quả những vấn đề của đời sống xã hội thì phải đi sâu nghiên cứu các quy luật vận động, phát triển của xã hội. Với nội dung bài viết phía trên, chúng tôi đã giải thích cho Quý khách về Hình thái kinh tế xã hội là gì? Nếu còn gì thắc mắc về vấn đề này thì Quý khách hãy liên hệ đến chúng tôi để được hỗ trợ trực tiếp. |
