Phương pháp lớp học đảo ngược ở tiêu học

UED Journal of Social Sciences, Humanities & Education – ISSN 1859 - 4603TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤCVẬN DỤNG MÔ HÌNH LỚP HỌC ĐẢO NGƯỢC TRONG DẠY HỌCNhận bài:14 – 08 – 2017Chấp nhận đăng:30 – 09 – 2017http://jshe.ued.udn.vn/MÔN TOÁN LỚP 4Nguyễn Thị Kim Thoaa*, Hồ Thị Minh TrangbTóm tắt: Bài viết trình bày một trong những mô hình dạy học kết hợp đang được nghiên cứu và ứngdụng thành công ở nhiều nước phát triển trên thế giới như Mỹ, Australia,… Dựa trên các nghiên cứu líluận về mô hình lớp học đảo ngược, bài viết tập trung phân tích những lợi thế cũng như những khó khănkhi áp dụng vào bối cảnh dạy học ở Việt Nam. Bài viết cũng nêu ra quy trình vận dụng tổ chức lớp họcđảo ngược trong dạy học môn Toán ở Tiểu học và lấy ví dụ minh họa về một bài học cụ thể trongchương trình Toán 4.Từ khóa: mô hình; lớp học đảo ngược; e-learning; dạy học kết hợp; vận dụng.giáo dục hiện nay.1. Đặt vấn đềThế kỉ 21 được xem là thế kỉ bùng nổ công nghệthông tin (CNTT) trên tất cả mọi lĩnh vực của xã hội,trong đó có giáo dục. Hiện nay, giáo dục Việt Nam đangtrong giai đoạn cải tiến nội dung, đổi mới phương phápvà hình thức tổ chức dạy học thì không thể không nhắctới vai trò của ứng dụng công nghệ thông tin (ƯDCNTT)vào hoạt động dạy học. Với nhiều ưu điểm nổi bật,E-learning là giải pháp hữu hiệu cho nhu cầu “Học mọinơi, học mọi lúc, học mọi thứ, học mềm dẻo, học mộtcách mở và học suốt đời” của mọi người và trở thành mộtxu hướng quan trọng trong giáo dục và đào tạo.Tuy nhiên, có thể thấy rằng, E-learning vẫn chưathể phủ nhận vai trò chủ đạo của các hình thức dạy họctruyền thống, máy tính vẫn chưa thể thay thế hoàn toànphấn trắng bảng đen. CNTT mang lại sự tiện nghi,nhanh gọn và tiết kiệm chi phí, tuy nhiên lại làm ngườihọc dễ dàng mất đi động cơ học tập và mất đi cơ hộigiao tiếp, tương tác như trong lớp học truyền thống. Vìvậy, việc tìm ra giải pháp kết hợp học truyền thống vớicác giải pháp E-learning là điều hết sức cần thiết trongBài viết trình bày mô hình lớp học đảo ngược(Flipped classroom) - một phương thức dạy học kết hợptrực tiếp và trực tuyến đang được nhiều nhà giáo dụctrên thế giới nghiên cứu và áp dụng vào dạy học. Từ đóđề xuất những ý kiến để ứng dụng vào dạy học ở cấpTiểu học của Việt Nam.2. Cơ sở lí luận của mô hình lớp học đảo ngược2.1. Cơ sở khoa học của mô hình lớp học đảo ngượcLớp học đảo ngược là một mô hình dạy học kếthợp. Về mặt lí luận, mô hình này dựa trên cơ sở líthuyết về học tập tích cực mà cụ thể là quan điểm dạyhọc chủ động khám phá, tiếp cận kiến thức thông quaquá trình tương tác (Vygotsky, 1978, [3]).Nhìn từ góc độ nhận thức, cơ sở khoa học củaphương thức dạy học đảo ngược dựa trên thang đo cấpđộ nhận thức của Bloom (2011, [3]). Thang đo Bloomchỉ ra rằng “nhớ, hiểu” kiến thức là những hoạt động đòihỏi ở mức tư duy thấp nhất; còn việc áp dụng, phân tíchvà sáng tạo dựa trên kiến thức tiếp nhận được chính làhoạt động đòi hỏi mức tư duy đào sâu hơn [4].a,bTrườngĐại học Sư phạm - Đại học Huế* Liên hệ tác giảNguyễn Thị Kim ThoaEmail: ạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 7, số 3 (2017), 93-98 | 93Nguyễn Thị Kim Thoa, Hồ Thị Minh Tranghọc tập của bản thân. Trong mô hình dạy học này, GVcó nhiều cơ hội hơn trong quan sát, tiếp cận để hỗ trợ,đánh giá từng HS.2.2.2. Lấy học sinh làm trung tâmHình 1. Thang đo tư duy BloomsVới mô hình lớp học đảo ngược, việc tìm hiểu kiếnthức được định hướng bởi người thầy thông qua các bàigiảng E-learning do giáo viên (GV) đã chuẩn bị và cungcấp cho học sinh (HS), nhiệm vụ của HS là tự tiếp cậnvới các kiến thức này và làm bài tập mức độ thấp ở nhà.Thời gian học trên lớp, thay vì thụ động nghe giảng, cácem sẽ được GV tổ chức các hoạt động để tương tác vàchia sẻ lẫn nhau. GV sẽ hướng dẫn, hỗ trợ các em làmbài tập khó và kiểm tra được trình độ tiếp thu kiến thứccủa HS để có hướng hỗ trợ thêm hay hướng dẫn nộidung học kế tiếp. Các hoạt động tư duy bậc cao đượcthực hiện tại lớp, dưới sự hỗ trợ của thầy giáo và cácbạn cùng nhóm, nhờ đó mà HS dần nâng cao năng lựcnhận thức của bản thân.HS tự kiểm tra lại kiến thức và nghiên cứu, tìm hiểuthêm thông tin khi tự học. Như vậy, công việc trên lớpcủa thầy và trò sẽ chỉ còn dừng ở việc giải đáp các thắcmắc về bài học, thầy giáo hướng dẫn HS đào sâu kiếnthức, thực hành, thực hiện các hoạt động nhóm phù hợpcũng như dành nhiều thời gian hơn trong việc luyện tậpvà tư duy… quá hấp dẫn và hứng thú cho cả thầy lẫn trò.Chính vì thế, mô hình lớp học đảo ngược (flippedclassroom) ra đời và được xem như giải pháp cho bàitoán làm cách nào để tăng thời gian hỗ trợ của GV chonhững thời điểm HS cần tư duy đào sâu kiến thức.2.2. Những ưu điểm của mô hình lớp học đảo ngược2.2.1. Môi trường học tập linh hoạtLớp học đảo ngược cho phép HS lựa chọn cáchthức, vị trí và thời gian học tập phù hợp với điều kiệncủa cá nhân [1]. Mô hình tạo không gian để HS năngđộng hơn trong việc thu nhận kiến thức, hợp tác, traođổi với thầy cô, bạn bè và có thể đánh giá được kết quả94Lớp học đảo ngược khiến việc giảng dạy lấy HSlàm trung tâm [1]. Trong các lớp học truyền thống, GVlà trung tâm của thông tin. Nếu HS thảo luận câu hỏi thìtất cả đều xoay quanh những ý kiến chủ đạo của GV.Còn ở lớp học đảo ngược, chúng ta có thể nhận thấy vaitrò của GV và HS có sự chuyển đổi rất lớn. GV khôngchỉ lên lớp truyền giảng như thường lệ mà có nhiệm vụtổ chức các hoạt động học tập, định hướng, giúp đỡ HS,xây dựng các nội dung giúp HS tự nghiên cứu. Đối vớiHS, giờ đây, không chỉ thụ động thu nạp, ghi nhớ thôngtìn mà còn phải biết cách phân tích, tổng hợp, xử lýthông tin một cách hiệu quả.Trong giờ học trên lớp, các em sẽ cùng nhau thảoluận theo chủ đề, gây được sự hứng thú và phong trào họctập tích cực trong lớp. Có thể nói, môi trường học tập sôiđộng, đầy hứng thú này sẽ giúp các em học tập một cáchtập trung nhất, tạo ra những cơ hội học tập thú vị, gópphần xây dựng môi trường học tập hiệu quả nhất.2.2.3. Thực hiện dạy học phân hóaLớp học đảo ngược hướng vào dạy học cá thể. Vớicác bài giảng E-learning, video do GV cung cấp, HS sẽcó cơ hội học theo nhịp độ suy nghĩ và năng lực của cánhân. HS có thể dừng hình, tua lại hoặc dừng hẳn đểhọc theo tốc độ tiếp nhận kiến thức của mình. Đây làcách giải quyết cho vấn đề, ở lớp học truyền thống, đôikhi GV khó xác định chính xác khái niệm nào HS dễnắm bắt và khái niệm nào thì khó khăn. Đôi khi, giảngkĩ một khái niệm cho nhóm người học này sẽ lấy đi thờigian của các nhóm HS đã hiểu còn lại.Trong một lớp học như thế này, những HS khá giỏitiết kiệm được thời gian không phải nghe thầy giảng lạibài hoặc giảng chậm cho những bạn khác trong lớp, nhờđó mà các em có tư duy tốt sẽ có thời gian để mở rộngkiến thức. Bên cạnh đó, GV sẽ có nhiều thời gian đểkèm cặp những HS yếu hơn. Những HS nào chưa nắmvững bài giảng hay gặp khó khăn khi giải quyết bài tậpthì GV sẽ chú ý hướng dẫn, hỗ trợ nhiều hơn. Điều nàyrất quan trọng, giúp nâng cao chất lượng của buổi học.2.2.4. Tăng cường tính tương tácĐối với loại hình học tập này, HS có cơ hội tươngtác nhiều hơn với GV và các bạn cùng lớp. Những bàiISSN 1859 - 4603 - Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 7, số 3 (2017), 109-112giảng cũng như các yếu tố thường thấy trong lớp họctruyền thống chuyển hóa tập trung hơn vào tương tác cánhân, ví dụ như việc cùng thảo luận và giải quyết vấn đềtheo nhóm nhỏ [2]. Trong quá trình chuẩn bị bài ở nhà,nếu có thắc mắc, các em có thể trao đổi với GV haythảo luận với bạn học thông qua các diễn đàn nhưfacebook, zalo… Sự hỗ trợ kịp thời này sẽ giúp các emhiểu bài một cách bản chất nhất, tránh được hiện tượngchán nản mỗi khi gặp bài khó và học tập hiệu quả hơn.Giờ học trên lớp cũng chú trọng tăng cường kĩ năng làmviệc nhóm và tập trung vào các hoạt động tương tác nhưthảo luận, giải đáp thắc mắc, trình bày hiểu biết. Các emsẽ làm việc cùng nhau để xây dựng kiến thức cho mình.HS được trao đổi và học hỏi lẫn nhau nhiều hơn.2.3. Những khó khăn khi áp dụng mô hình dạyhọc đảo ngược ở Việt NamLà một mô hình sử dụng công nghệ thông tin để hỗtrợ giảng dạy, bất lợi lớn nhất của nó dường như nằm ởchính công nghệ. Sự thiếu bình đẳng về công nghệ cóthể là rào cản đối với việc học tập của những HS thiếuđiều kiện tiếp cận với công nghệ [3]. Cơ sở hạ tầng vềcông nghệ thông tin ở Việt Nam rất khác biệt do điềukiện kinh tế và hoàn cảnh từng vùng miền khác nhaucủa HS [1]. Sự thiếu hụt về cơ sở vật chất phục vụ chomô hình học tập này dẫn tới việc triển khai không đồngbộ giữa các vùng miền, có thể tạo ra sự phân hóa rõ rệtkhi người học học tập trung cùng nhau theo phươngpháp truyền thống.Nhiều HS vẫn còn phong cách học tập thụ động theophương thức đọc chép hay xem chép, học vẹt và tỏ ra bốirối khi GV yêu cầu tự học trực tuyến. Bên cạnh đó, khihọc theo mô hình này, yêu cầu các em phải dành nhiềuthời gian hơn cho việc tiếp xúc với máy tính và mạng;nếu không có ý thức tự giác và kỉ luật cao thì các em sẽrất dễ sa vào những thứ tiêu khiển, không quan trọng.Mô hình dạy học này đòi hỏi GV phải là những nhàsư phạm chuyên nghiệp. Vai trò của một nhà sư phạmchuyên nghiệp với các lớp học đảo ngược thậm chí cònkhắt khe hơn trong các lớp học truyền thống. Muốn thựchiện các bài giảng E-learning và sử dụng các PMDH đểtổ chức hoạt động học tập trong lớp thì đòi hỏi GV phảigiỏi về công nghệ và vững về phương pháp [4]. Trongthời gian trên lớp, GV phải thường xuyên bao quát HScủa mình để hỗ trợ các em đúng thời điểm, đánh giá đúngnăng lực của HS. Ngoài ra, để tạo ra những sản phẩmchất lượng gửi đến HS, buộc GV phải nổ lực rất nhiều vềthời gian, tiền bạc, công sức và năng lực công nghệ.3. Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược trongdạy học môn Toán lớp 43.1. Quy trình tổ chức lớp học đảo ngượcQuá trình tổ chức dạy học đảo ngược bao gồm hai giaiđoạn với 4 quy trình cùng các bước tiến hành như sau:Bảng1. Quy trình tổ chức lớp học đảo ngượcBước 1: Xác định mục tiêu dạy họcBước 2: Phân tích logic cấu trúc nội dung dạy họcQuy trình 1:Xây dựng bài họctheo hình thức dạyhọc giáp mặtGiai đoạn 1:Xây dựng bài họcBước 3: Sưu tầm và xây dựng các phương tiện dạy học kỹ thuật sốphù hợp với nội dung dạy họcBước 4: Thiết kế kế hoạch bài học trên lớpBước 5: Nhập liệu thông tin từ kế hoạch vào phần mềm hình thànhbài học đa phương tiệnQuy trình 2:Xây dựng bài họctrựctuyếntrênwebsiteBước 1: Thiết kế trang Web quản lí bài bọc trên website (có thể sửdụng những website có sẵn)Bước 2: Đưa bài học đa phương tiện lên websiteBước 3: Chạy thử bài học đa phương tiện trên websiteBước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiệnBước 5: Viết hướng dẫn sử dụng bài học đa phương tiện trên website95Nguyễn Thị Kim Thoa, Hồ Thị Minh TrangBước 1: Tự xác định nhiệm vụ học tậpBước 2: Tự kiểm tra kiến thức cũQuy trình 1:Học trực tuyếnBước 3: Tự học bài mớiBước 4: Tự củng cố, hoàn thiện kiến thứcBước 5: Tự kiểm tra, đánh giá kiến thức mớiBước 6: Đưa ra những câu hỏi thắc mắc.Giai đoạn 2:Tổ chức bài họcBước 1: Kiểm tra bài cũBước 2: Tổng hợp những câu hỏi thắc mắcQuy trình 2:Học trên lớpBước 3: Tổ chức thảo luậnBước 4: Kết luận, chính xác hóa kiến thứcBước 5: Vận dụng vào thực tiễn và đời sốngBước 6: Hướng dẫn cách học bài sau.3.2. Ví dụ minh họaTrong phạm vi của bài báo, chúng tôi chỉ minh họagiai đoạn 2: Tổ chức dạy học đảo ngược khi dạy học bài“Hình bình hành” (Toán 4, trang 102).a. Quy trình 1: Học trực tuyếnHS tiến hành tự học trực tuyến ở nhà thông qua bàigiảng được GV đăng tải trên trang Violet.vn, theo tiếntrình như sau:- Bước 1: Xác định mục tiêu học tập thông quaSlide bài giảng- Bước 3: Tự học bài mớiHS nghiên cứu nội dung bài học mới khi xem Slidebài giảng sau:- Bước 2: Tự ôn kiến thức cũ liên quan đến bài họcHS ôn lại các đặc điểm của hình chữ nhật và hìnhvuông.96ISSN 1859 - 4603 - Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 7, số 3 (2017), 109-112Trong quá trình học trực tuyến, để tìm hiểu nhữngđặc điểm của hình bình hành, HS sẽ độc lập suy nghĩ đểđưa ra câu trả lời cho các câu hỏi liên quan đến nội dunghọc mà chúng tôi đã thiết kế trên bài giảng trực tuyến.- Bước 4: Tự củng cố, hoàn thiện kiến thức mớiHS sẽ được củng cố kiến thức về biểu tượng hìnhbình hành qua việc so sánh hình bình hành và hình chữnhật, nhận ra những điểm giống nhau và khác nhau giữahai hình học này.Sau khi nộp bài, hệ thống sẽ thông báo kết quả đạtđược của các em và HS có thể xem lại đáp án đúng củabài tập.Kết hợp với việc quan sát một số hình ảnh ứngdụng của hình bình hành trong thực tiễn cuộc sống, HSsẽ củng cố và khắc sâu biểu tượng hình bình hành trongtrí óc của các em. Từ đó HS có thể tự liên hệ và tìm ranhững đồ vật xung quanh có dạng của hình bình hành.- Bước 5: Tự kiểm tra, đánh giá kiến thức mớiHS sẽ tự làm một số bài tập đơn giản để củng cốbiểu tượng về hình bình hành. Sau khi nộp bài, hệ thốngsẽ thông báo kết quả đạt được của các em và HS có thểxem lại đáp án đúng của bài tập.- Bước 6: Đưa ra những câu hỏi thắc mắc.Qua nghiên cứu nội dung học trực tuyến, HS đưa ramột số câu hỏi thắc mắc cho nội dung bài học này như sau:Câu hỏi 1: Hình vuông có phải là một hình bìnhhành không?97Nguyễn Thị Kim Thoa, Hồ Thị Minh Trangb. Quy trình 2: Học trên lớpSau khi HS tự nghiên cứu trước bài học thông quahọc trực tuyến bài giảng E-learning do GV cung cấp, cácem sẽ tham gia vào lớp học truyền thống.Chúng tôi tiến hành các hoạt động ở lớp học truyềnthống như sau:- Bước 1: Kiểm tra bài cũBước này đã thực hiện ở đầu tiết học.- Bước 2: Tổng hợp những câu hỏi thắc mắcGV tổng hợp những kết quả tự học và câu hỏi thắcmắc của HS đặt ra trong quá trình học trực tuyến. Ngoàira, GV cũng có thể nêu ra câu hỏi để đánh giá mức độhiểu bài của HS.- Bước 3: Tổ chức thảo luậnGV tổ chức cho HS thảo luận, trao đổi thống nhất ýkiến trả lời cho các câu hỏi GV nêu ra hay câu hỏi thắcmắc của HS:Câu hỏi 1: Hình bình hành có những đặc điểm gì?tam giác) thành 2 mảnh để ghép lại thành 1 hình bìnhhành.- Bước 6: Hướng dẫn cách học bài sau4. Kết luậnQua làm rõ cơ sở khoa học của mô hình lớp họcđảo ngược cùng với việc phân tích những điểm mạnh,hạn chế của mô hình khi áp dụng vào dạy học, ngườiviết nhận thấy đây là một phương thức dạy học sẽtiếp tục được phát triển và thúc đẩy bởi những kếtquả đã được chứng minh. Mô hình được kì vọng sẽgia tăng những sự gắn kết và cung cấp cho HS nhữngtrải nghiệm học tập mang tính cá nhân, tính tương tácvà hiệu quả hơn là những giá trị nổi bật mà mô hìnhgiáo dục này hứa hẹn mang lại trong thời kỉ nguyênsố. Để áp dụng mô hình dạy học này vào hoạt độnggiảng dạy đồng nghĩa với việc đòi hỏi sự thay đổithực sự trong giáo dục gồm phương pháp, hình thức,đầu tư cơ sở vật chất,…Câu hỏi 2: Hình vuông có phải là hình bình hành không?Tài liệu tham khảo- Bước 4: Kết luận, chính xác hóa kiến thức[1]GV kết luận, chính xác hóa kiến thức nội dung họctrên cơ sở phân tích và đưa ra đáp án cho những câu hỏithảo luận trên.- Bước 5: Vận dụng kiến thức vào thực tiễn và đời sốngGV tổ chức cho HS thực hiện cắt ghép mỗi tấm bìacó hình dạng cho sẵn (hình chữ nhật, hình vuông, hìnhNguyễn Chính (2016). Dạy học theo mô hìnhflipped classroom. Tiasang.com.vn, 04/04/2016.[2] Tô Nguyên Cương (2012). Dạy học kết hợp - mộthình thức tổ chức dạy học tất yếu của một nền giáo dụchiện đại. Tạp chí Giáo dục, 283, 1-4/2012, 27-28-38.[3] Nguyễn Văn Lợi (2014). Lớp học nghịch đảo - môhình dạy học kết hợp trực tiếp và trực tuyến. Tạp chíKhoa học Trường Đại học Cần Thơ, 34, 56-61.[4] Ngô Tứ Thành (2015). Dạy học đảo ngược phương pháp chữa bệnh “chán giảng đường” củasinh viên. Nhandan.com.vn, 17/02/2015.[5] Educause (n.d.). 7 Things You Should KnowAbout... Flipped Classrooms. Retrieved from http://net.educause.edu/ir/library/pdi/ELI7081.pdf creatingan inclusive learning environment.[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Flipped_classroom[7] http://hoctructuyen.violet.vn/present/list/cat_id/7765450.APPLYING THE FLIPPED CLASSROOM MODEL IN TEACHINGTHE 4TH GRADE MATHEMATICSAbstract: The article presents one of the blended teaching models that have been studied and successfully applied in manydeveloped countries in the world such as the USA, Australia,… Based on theoretical studies on the flipped classroom teaching model,the article focuses on analyzing the advantages and disadvantages of its application in the context of teaching and learning inVietnam. It also presents the process of implementing the procedure of organising the flipped class in teaching Mathematics atprimary school and illustrates this via an example of a specific lesson in the 4th grade mathematics curriculum.Key words: Model; flipped classroom; e-learning; blended learning; apply.98