So sánh hệ thống pháp luật anh và mỹ năm 2024
Lời mở đầu ............................................................................................................
Lời mở đầu ............................................................................................................Thế giới đang ngày càng hội nhập, xu hướng toàn cầu hóa diễn ra nhanh chóng, đòi hỏi việc nắm bắt và hiểu biết về các hệ thống pháp luật ngày càng cao. Sự hiểu biết về pháp luật, văn hóa hay cách sống của mối dân tộc khác nhau tạo điều kiện cho chúng ta trong việc mở rộng giao thương, giao lưu quốc tế. Giúp chúng ta hiểu rõ hơn về pháp luật nước mình và đồng thời nhìn nhận hệ thống pháp luật nước mình dưới 1 quan điểm mới. Là một trong bốn dòng họ pháp luật - Common law đã thực sự thể hiện được vị trí của mình khi có đến một phần ba các nước trên thể giới chịu ảnh hưởng của nó, mà điển hình là hai cường quốc Anh và Mỹ. Anh và Mỹ là hai quốc gia thuộc dòng họ Common law nên hệ thống pháp luật của hai nước có những nét tương đồng nhất định. Tuy nhiên không phải vì thế mà chúng không có điểm khác biệt, điều này được thể hiện rõ qua cấu trúc nguồn luật của hai hệ thống pháp luật. Khi tiến hành nghiên cứu và so sánh nguồn luật của hai quốc gia này, chúng em tập trung làm rõ và phân tích về án lệ bởi vì án lệ đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong hệ thống pháp luật Common law, cũng như trong hệ thống pháp luật của Anh và Mỹ. Nhìn chung, trong cấu trúc nguồn luật của hai quốc gia đều gồm án lệ, các văn bản pháp luật và các tác phẩm của các học gia pháp lý có uy tín. Án lệ là nguồn luật được sử dụng phổ biến nhất. Án lệ của Anh và Mĩ đều có chung nguyên tắc Stare decisis , đều được ghi chép, xuất bản để sử dụng. Cả Anh và Mỹ đều thừa nhận và sử dụng các tác phẩm của các học giả pháp lí giống như là một nguồn luật. Các tác phẩm này thường được trích dẫn bởi các luật sư và thẩm phán trong quá trình hành Từ đó khi tiến hành so sánh về nguồn án lệ của Anh và Mỹ, chúng ta có thể dễ dàng nhận ra được ưu, nhược điểm của từng cách áp dụng án lệ tại các quốc gia này, từ đó áp dụng vào thực tiễn pháp luật tại Việt Nam. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu trong bài tiểu luận của nhóm chúng em là nguồn luật của Anh và Mỹ, trọng tâm là án lệ. Phương pháp nghiên cứu
1. Khái niệm án lệ Án lệ là “vụ án đã được giải quyết tạo cơ sở cho việc xét xử các vụ án sau này mà có những sự kiện hoặc vấn đề pháp lý tương tự”. Trong đó, án lệ cũng được áp dụng đối với việc giải thích luật thành văn, có nghĩa là tòa cấp dưới phải tuân theo cách giải thích luật của tòa cấp trên. Cần lưu ý rằng, về mặt kỹ thuật, nói một cách chặt chẽ, khi xét xử, các thẩm phán không phải tuân theo quyết định (decision) được đưa ra trong vụ án trước, mà chỉ phải tuân theo quy tắc pháp lý trong phần luận cứ chính (ratio decidendi) được đưa ra trong bản án trước. Án lệ về hình thức là những bản án đã trở thành luật, tạo thành một thứ luật có tên gọi là luật án lệ (case law) hay luật do thẩm phán làm ra (judge-made law), bên cạnh luật do nghị viện ban hành (legislation hay statutory law). Tuy nhiên, như Blackstone lưu ý, luật và ý kiến của thẩm phán thể hiện trong án lệ không phải lúc nào cũng là một, vì có lúc thẩm phán cũng nhầm lẫn về luật. Do đó, án lệ không phải là tuyệt đối tuân theo đối với tòa án và thẩm phán trong các vụ án tương tự sau này, khi họ cho rằng, án lệ đã không còn phù hợp với bối cảnh mới hoặc không bảo vệ được công lý. Về bản chất, án lệ là một nguyên tắc tố tụng, theo đó: những bản án sắp sửa được tuyên không được trái với những rằng con ốc sên hoàn toàn khác với cái đinh. Trong tình huống đó sự giải thích của thẩm phán đóng một vai trò rất quan trọng để giải quyết vụ việc. II. Các điểm khác biệt Tuy nhiên, pháp luật Anh và Mỹ tồn tại một cách độc lập, mỗi nước đều có chủ quyền riêng và hoàn cảnh kinh tế xã hội khác nhau làm cho việc áp dụng án lệ giữa hai nước Anh và Mỹ cũng mang những điểm khác biệt. 1. Lịch sử hình thành án lệ a. Lịch sử hình thành án lệ ở Anh Đối với Anh là một đất nước theo hệ thống Common Law thì án lệ là một nguồn luật yếu và vô cùng quan trọng, được dẫn chiếu khi xét xử. Án lệ Anh được sử dụng trong hoạt động xét xử như nguồn luật chủ yếu vì nó gắn liền với sự hình thành và phát triển của pháp luật và hệ thống tòa án của nước này. Có thể nói án lệ có nguồn gốc từ nước Anh, án lệ xuất hiện từ thế kỷ XI (1066) ở Anh sau cuộc chinh phục của người Norman và là hệ quả của quá trình xây dựng chế độ phong kiến tập trung của Hoàng gia Anh. Vào thế kỷ XII nước Anh thành lập hệ thống Tòa án Hoàng gia, dần dần thay thế các toà truyền thống và nhanh chóng được các bên ưa chuộng. Thẩm phán Hoàng gia Anh trở thành thẩm phán “lưu động” đi xét xử khắp đất nước và họ làm quen với các tập quán khác nhau. Hàng năm các thẩm phán này tập trung về London để trao đổi kinh nghiệm xét xử thảo luận với nhau, so sánh điểm mạnh yếu của chúng, từ đó thống nhất nguyên tắc xét xử. Kết quả là các thẩm phán Hoàng gia ngày càng áp dụng thường xuyên hơn các quy định pháp luật giống nhau trên khắp đất nước từ đó mà án lệ ra đời. Trong một thời gian dài Common Law đã giữ vị trí độc tôn trong hệ thống pháp luật Anh. Tới thế kỷ XVI sự ra đời của Luật Công Bình (Equity Law) đã dẫn đến Common Law và Luật Công Bình tồn tại song song với nhau. Cả Common Law và Luật Công Bình đều tạo ra án lệ. Vào thế kỷ XVII, trào lưu luật La Mã xâm nhập vào Châu Âu và dần khẳng định được vị trí của mình thì lúc đó Commom Law gặp khó khăn. Cuộc đấu tranh giữa hai xu thế đưa đến kết quả Common Law đã thắng, án lệ tiếp tục được sử dụng trong hoạt động xét xử. Năm 1789 cách mạng tư sản Pháp thành công xác lập sự tối cao của luật thành văn, có ảnh hưởng lớn, được lan rộng ở các nước châu Âu. Tuy nhiên vào thời điểm đó Anh vẫn là một đế chế hùng mạnh với hệ thống thuộc địa lớn nhất thế giới, cùng với sự chặt chẽ, bảo thủ của thẩm phán, Common Law vẫn tồn tại ở Anh hơn thế nữa nó còn được lan rộng sang các nước khác, đặc biệt các thuộc địa của Anh như Ấn Độ, Hồng Kông, Singapore... Hiện nay ở Anh, án lệ vẫn là nguồn luật chủ yếu tồn tại bên cạnh luật thành văn và các nguồn luật khác, mặc dù khi có sự mâu thuẫn giữa án lệ và luật thành văn thì về nguyên tắc luật thành văn luôn được ưu tiên áp dụng nhưng các thẩm phán Anh luôn tìm cách hạn chế áp dụng luật thành văn để áp dụng án lệ vào xét xử. Sở dĩ án lệ dược sử dụng lâu dài như vậy trong pháp luật Anh vì ngay từ khi hình thành đất nước hoàng đế William đã khỏi sự ràng buộc khống chế của Anh về tất cả mọi mặt. Pháp luật Mỹ vẫn tiếp thu truyền thống pháp luật của Anh một cách có chọn lọc nhưng có thể thấy một cách rõ ràng pháp luật của Mỹ đã có những cải cách lớn trong công tác lập pháp, hành pháp, và tư pháp. Năm 1787 quốc hội Mỹ đã phê chuẩn và thông qua bản Hiến pháp Mỹ đây là một bản hiến pháp thành văn có giá trị lớn trong lịch sử Mỹ mà trong suốt hơn 200 năm qua vẫn còn nguyên giá trị. Án lệ trong pháp luật Mỹ mặc dù còn mang đậm dấu ấn của pháp luật Anh nhưng rõ dàng đã và đang được áp dụng một cách mềm dẻo, linh hoạt trong hoạt động xét xử chứ không cứng nhắc như pháp luật Anh. 2. Ý nghĩa, tầm quan trọng của án lệ a. Ý nghĩa, tầm quan trọng của án lệ ở Anh Ở Anh người ta coi trọng án lệ, vì cho rằng đây là phương thức đạt được công lý[1]. Pháp luật được đặt ra và áp dụng một cách công bằng, nhất quán và xác đáng hay thỏa đáng. Khi một nền pháp luật tạo ra và bảo đảm được ba giá trị đó thì xã hội sẽ có công lý. Khi xã hội có công lý thì người dân sẽ được an toàn bởi các quan hệ xã hội sẽ trở nên “có thể tiên liệu” và ổn định. Theo các nhà nghiên cứu, một vấn đề trung tâm của án lệ là nó tạo ra sự nhất quán trong khi giải thích luật đối với các vụ án, kèm theo đó là sự ổn định, tiên liệu của hệ thống pháp luật trải qua thời gian[2]. Nhờ có tính ổn định, tiên liệu được, các bên trong giao dịch pháp lý sẽ lên kế hoạch hành động được tốt hơn. Từ nhận thức ấy, có một nguyên tắc mà đến nay đã trở thành tiêu chí ở Anh quốc: trong cùng một quốc gia, không thể xử những vụ án giống nhau bằng những bản án khác nhau. Nguyên tắc này là nền tảng cho “sự thống trị của luật” (rule of law), là bức tường thành chống đỡ sự xét xử tùy tiện hoặc độc đoán của cá nhân, chống lại “sự thống trị của cá nhân”[3]. Án lệ tạo nên hiệu suất trong hoạt động của tòa án khi tránh cho tòa không phải mất công sức quá nhiều vào việc nghiên cứu, xem xét lại những vấn đề cũ, cũng như tiết kiệm công sức cho các bên có tranh chấp trên phương diện này. Cần lưu ý rằng giá trị của án lệ nằm ở phần tinh túy nhất của nó: Phần luận cứ. Giá trị của một án lệ chính là trí tuệ, kinh nghiệm, tâm huyết của các thẩm phán trong việc vận dụng pháp luật, đúc kết lên thành những luận cứ có sức thuyết phục cao, làm nền tảng cho phán quyết của mình. Ở Anh quốc, án lệ được phổ biến công khai, ai cũng có thể đọc và tìm hiểu vì sao các thẩm phán lại phán quyết như vậy. Tại Anh các án lệ bắt buộc thường được ghi chép trong Law Reports, All England Law Reports, Weekly Law Reports. Các sinh viên luật khi học là học những tinh hoa được chưng cất từ thực tiễn ấy chứ không chỉ học lý thuyết suông. Một bản án được xét xử nghiêm túc, đúng đắn chứa đựng tinh hoa của trí tuệ và lương tâm của thẩm phán. Những giá trị ấy phải được kế thừa và lan truyền, được tôn trọng, bổ sung và hoàn thiện. Tầm quan trọng của án lệ là khi áp dụng án lệ, thực tiễn toà án ở Anh còn tạo ra quy phạm pháp luật[4]. Những quy tắc trong các quyết định toà án cần được áp dụng trong tương lai, nếu khác đi sự ổn định của thông luật sẽ bị phá vỡ và sự tồn tại của nó sẽ bị đe doạ. Các luật gia Anh xem xét luật pháp nước mình chủ yếu như luật pháp của toà án.
được sử dụng để hướng dẫn cho các bộ phận của Toà tối thượng và Toà Vương miện. Hình thức của những quyết định toà án Anh - Tiền lệ bắt buộc - Tiền lệ tham khảo Ranh giới cơ bản khi giải thích án lệ của Anh là sự khác nhau giữa Ratio decidendi và Obiter dicta. Ratio decidendi và Obiter dicta là hai bộ phận trong phần lập luận của một bản án của toà án. Chỉ có những bản án được coi là có tính bắt buộc mới tạo thành án lệ và có giá trị pháp lý. Trong một bản án thì chỉ có phần lập luận mới được coi là án lệ, còn phần phán quyết không được coi là án lệ vì chỉ liên quan đến từng trường hợp cụ thể. Các bên tham gia phiên toà có thể viện dẫn rất nhiều án lệ. Trong vụ Donoghue kiện Stevenson có 32 án lệ đã được viện dẫn trong phán quyết. Ratio decidendi là lý do để quyết định, đây là nội dung bắt buộc trong quá trình suy luận dẫn tới quyết định của toà án. Lý do để quyết định của các toà án cấp trên là bắt buộc đối với các toà án cấp dưới trên cơ sở học thuyết tiền lệ của luật án lệ. Ratio decidendi có tính chất bắt buộc vì nó là quy định pháp luật mà toà án dựa vào đó để đưa ra phán quyết cho vụ việc nghĩa là quy định pháp luật cần thiết cho việc đưa ra quyết định. Obiter dicta là lời nhận xét bình luận của thẩm phán không có giá trị bắt buộc. Obiter dicta chỉ là tuyên cáo không chi phối đối với quyết định và vì thế không có tính bắt buộc đối với các vụ việc trong tương lai. Nguyên nhân khiến Obiter dicta không có tính bắt buộc trước hết là vì nó được đưa ra mà không có sự kiểm nghiệm và xem xét hậu quả thực tế từ phía thẩm phán. Tuy nhiên Ratio decidendi của phán quyết được đưa ra không phải có giá trị một cách vĩnh cửu. Một số quyết định trước đây một thời được coi là những án lệ quan trọng nhưng khi mà vị thẩm phán chỉ ra sự khác biệt giữa án lệ đó với vụ việc ông ta xem xét, thậm chí chỉ bằng một chi tiết khác biệt cũng làm cho án lệ đó mất giá trị mà không cần có một toà án nào tuyên bố rõ ràng. Đây là một biểu hiện của nguyên tắc “Toà án không áp dụng án lệ chỉ trong trường hợp chỉ ra được sự khác biệt cơ bản giữa án lệ và vụ án đang xét xử”. Hoặc một số bản án chứa đựng những vấn đề đã quá lạc hậu chẳng hạn như những quan điểm về trọng nam khinh nữ sẽ bị huỷ bỏ tư cách án lệ. Ngoài nguyên tắc Stare decisis là nguyên tắc cơ bản và quan trọng nhất trong việc áp dụng án lệ ở Anh, ở Anh còn có một vài nguyên tắc khác như:
nghiên cứu cẩn thận. Tương tự, các phán quyết của toà án bang về những vấn đề mang tính liên bang cũng không ràng buộc các toà án liên bang. Đối với các phán quyết của toà án phúc thẩm khu vực của liên bang thì các phán quyết này chỉ mang tính bắt buộc tuân theo đối với các toà án cấp dưới nằm trong lãnh thổ khu vực đó chứ không ràng buộc các toà án khu vực khác. Tương tự, các phán quyết của toà án cấp trên của bang là án lệ chỉ có giá trị ràng buộc đối với các toà án cấp dưới của bang đó. Tuy nhiên thực tế cho thấy các phán quyết của toà án cấp trên vẫn được toà án cấp dưới áp dụng. Ở Mỹ luật thành văn có giá trị cao nhất, trong luật thành văn thì Hiến pháp là đạo luật cơ bản, có giá trị cao nhất của pháp luật Mỹ. Mặc dù án lệ là loại nguồn phổ biến và quan trọng nhưng luật thành văn vẫn được ưu tiên áp dụng. Các án lệ trong pháp luật Mỹ được hình thành từ các phán quyết của các thẩm phán toà án Mỹ, toàn án Liên bang và toà án các bang. Ở Mỹ về nguyên tắc toà cấp dưới tuân thủ toà án cấp trên, nhưng các toà án cùng cấp không phải tuân thủ án lệ của nhau, toà án bang này không có nhiệm vụ tuân thủ án lệ của bang khác. Án lệ trong hệ thống pháp luật Mỹ được sử dụng một cách mềm dẻo và linh hoạt hơn trong hệ thống pháp luật Anh vì thẩm phán ở Mỹ rất linh hoạt trong xét xử và họ có thực quyền trong tay cao hơn so với thẩm phán ở Anh mặc dù pháp luật Mỹ chịu ảnh hưởng rất lớn bởi pháp luật Anh, vì vậy mà thẩm phán và luật sư ở Mỹ được đào tạo rất bài bản, phải đáp ứng những tiêu chuẩn khắt khe vì thế nghề luật ở Mỹ rất phát triển. Mỹ là quốc gia được hợp bởi 50 bang, mỗi bang lại có pháp luật riêng của mình trong đó bang này không bị ràng buộc bởi pháp luật của bang kia nên việc sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử là rất quan trọng, giúp cho các thẩm phán giải quyết vụ việc một cách nhanh chóng hơn. trong kinh tế và văn hóa xã hội, vì vậy điều trên là không thể tránh khỏi. Sau khi tìm hiểu về án lệ của Anh và Mỹ, chúng em nhận thấy án lệ là một nguồn luật thực tế và linh hoạt, gần gũi với thực tiễn đời sống. Hiện nay, ở Việt Nam, có rất nhiều cuộc thảo luận về việc sử dụng án lệ. Vậy nhưng, chưa có quyết định chính thức về việc đưa án lệ trở thành một nguồn luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, án lệ vẫn được sử dụng như một loại nguồn không chính thức trong quá trình xét xử thông qua những báo cáo hướng dẫn công tác xét xử của ngành toà án. Nghiên cứu những báo cáo xét xử hàng năm của toà án nhân dân tối cao đã cho thấy những dấu hiệu của việc hình thành án lệ. Mặc dù những báo cáo này vẫn chưa đủ để cấu thành một hệ thống án lệ hoàn chỉnh nhưng đây cũng là dấu hệu tích cực cho thấy án lệ được sử dụng trong công tác xét xử. Một sự cố gắng của ngành toà án trong việc bước đầu hình thành án lệ ở Việt Nam. Bài tiểu luận của chúng em về nguồn luật hệ thống pháp luật Anh và Mỹ tập trung chủ yếu vào án lệ dưới góc độ so sánh còn nhiều thiếu sót, chúng em mong nhận được sự góp ý để bài tiểu luận của chúng em được hoàn thiện hơn. Chúng em xin chân thành cảm ơn. Phụ lục Chú thích [1]Stefanie Lindquist & Frank Cross, Empirically Testing Dworkin’s Chain Novel Theory: Studying the Path of Precedent. |
