Tại sao gọi là mạnh thường quân

Giải nghĩa từ “mạnh thường quân”

Ở Việt Nam ta, khi có bất kỳ một hoạt động thiện nguyện nào đó được tổ chức, ta sẽ thấy có sự xuất hiện của rất nhiều nhà hảo tâm [tiếng Trung gọi là 热心人士], tức chỉ những người dùng vật chất hoặc tiền bạc để quyên góp, giúp đỡ cho một cá nhân, tổ chức nào đó yếu thế hơn, thường là vì mảnh đời bất hạnh, đời sống khó khăn, ốm đau bệnh tật không tiền chữa trị, kinh tế sụp đổ. Những nhà hảo tâm này còn được gọi với cái tên là “mạnh thường quân”.

Nghe từ “nhà hảo tâm” thì còn có thể hiểu, nhưng vì lí do gì lại dùng thêm một từ nghe rất khó hiểu là “mạnh thường quân” ? Liệu từ “nhà hảo tâm” và “mạnh thường quân” có đồng nghĩa với nhau ? Điều lạ hơn ở chỗ, từ “mạnh thường quân” này lại cực kỳ phổ biến luôn.

Chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu nhé!

Nguồn gốc từ “mạnh thường quân”

Mạnh Thường Quân [tiếng Trung: 孟尝君] là một nhân vật có thật trong lịch sử [? – 279 TCN]. Tên thật của ông là Điền Văn [田文], còn được biết đến với cái tên Tiết Văn [薛文] hay Tiết Công [薛公], người nước Tề [齐国] thời Chiến Quốc [战国] ở Trung Quốc xưa, nay thuộc tỉnh Sơn Đông.

Theo ghi chép trong bộ Sử Ký [史记] của Tư Mã Thiên [司马迁], Mạnh Thường Quân là một người có tính cách hướng ngoại, hiếu khách và rất thích kết giao bạn bè khắp muôn nơi, cứ mỗi nơi mà ông đi qua là ông lại tạo dựng được rất nhiều mối quan hệ. Ở thời kỳ đỉnh cao nhất trong cuộc đời, ông nắm trong tay 3000 môn khách. Môn khách ở đây ý chỉ những người có mối quan hệ tốt với Mạnh Thường Quân và được ông bao ăn ở suốt cả cuộc đời mà không cần phải làm gì.

Trong số 3000 vị môn khách này, có đủ mọi thành phần trong xã hội, người thì văn võ song toàn, kẻ thì đầu trộm đuôi cướp [鸡鸣狗盗], đứa thì chỉ biết ăn bám, không có chút tài cán gì. Do vậy, Mạnh Thường Quân chia những vị môn khách này làm ba thứ bậc:

– Loại thứ nhất: Đi đâu cũng có kẻ đón người đưa [có xe ngựa, kiệu hẳn hoi].

– Loại thứ hai: Bữa ăn nào cũng toàn sơn hào hải vị, có thịt, có cá lẫn có rượu.

– Loại thứ ba: Chỉ có cơm trắng và rau, canh.

Đọc tới đây rồi, các bạn thử nghĩ xem, 3000 vị môn khách này chắc chắn không phải hít khí trời mà sống đúng hông ? Họ cần có cơm ăn, áo mặc, xe đưa,… vậy thì Mạnh Thường Quân lấy tiền đâu ra để phục vụ nhu cầu sống của 3000 vị môn khách này ? Có phải ông đang sở hữu một khối gia tài cực kỳ khổng lồ, ăn chơi nhiều đời không hết ? Không hề! Sự giàu có của Mạnh Thường Quân đến từ việc cho vay nặng lãi [高利贷].

Mạnh Thường Quân giàu lên nhờ cho vay nặng lãi

Phụ thân [bố ruột] của Mạnh Thường Quân là Điền Anh [田婴]. Vua nước Tề lúc bấy giờ đã phong Điền Anh làm tướng quốc và được nhà vua cho cai trị vùng đất [ấp] Tiết [薛邑]. Sau khi Điền Anh qua đời, Mạnh Thường Quân được thừa kế vùng đất Tiết. Sau khi đứng lên cai trị vùng đất Tiết, Mạnh Thường Quân “khởi nghiệp” bằng cách cho người dân ở vùng này vay vốn làm ăn với lãi suất cắt cổ.

Thế thì tại sao người dân lại đi vay tiền của Mạnh Thường Quân ? Thứ nhất, người dân không có đất, để có đất trồng trọt và có cái nhà để che nắng che mưa, họ cần có vốn, thế là đi “gọi vốn” từ Mạnh Thường Quân. Thứ hai, những người có đất thì lại khó khăn về mặt kinh tế, không có đồng ra đồng vào do mùa màng bị thiên tai, đã vậy lại còn phải đóng thuế đúng hạn cho nhà vua, thế là họ đi vay mượn tiền bạc, ngân lượng từ Mạnh Thường Quân.

Như chúng ta đã biết, việc cho vay nặng lãi như thế này chẳng khác nào tự cầm dao cứa cổ mình, mà ở đây lại là những người nông dân nghèo. Với những người đủ khả năng trả nợ, họ sẽ phải làm cả đời chỉ để trả lãi, chớ hề có lấy một đồng dư để tiết kiệm rồi làm giàu. Với những khoản nợ vượt ngoài khả năng hoàn trả, người dân đành phải bán con bán cái, hay thậm chí là bán chính mình để làm nô lệ. Một tấn bi kịch đổ lên đầu mọi người dân ở vùng đất Tiết.

Con đường “khởi nghiệp” của Mạnh Thường Quân đang thuận buồm xuôi gió thì bất ngờ có sự xuất hiện của Phùng Hoan [冯谖].

Phùng Hoan hay tin Mạnh Thường Quân sẽ bao ăn ở với những ai có thiện chí kết giao với ông, nên bèn đến nước Tề để diện kiến Mạnh Thường Quân.

Mạnh Thường Quân hỏi Phùng Hoan: “Nhà ngươi có sở thích gì không ?”
Phùng Hoan: “Khum!”
Mạnh Thường Quân hỏi tiếp: “Thế ngươi có kỹ năng gì đặc biệt không ?”
Phùng Hoan: “Hình như hông.”
Mạnh Thường Quân thở dài: “Haizzz! Lại thêm một đứa dở hơi, nhưng mà ta nể nhà ngươi lặn lội đường xa, thôi thì ở lại ăn miếng cơm, uống miếng nước cũng được.”

Đứng trước một đứa “loser” như Phùng Hoan, Mạnh Thường Quân có chút bất mãn, bèn ra lệnh cho người hầu rằng:

左右以君贱之也，食以草具

Nghĩa là liệt Phùng Hoan vào môn khách loại ba, suốt đời chỉ ăn cơm trắng, rau canh. Ở lại nhà Mạnh Thường Quân được vài hôm, Phùng Hoan bắt đầu hát hò, hát rằng:

长铗归来乎！食无鱼

Nghĩa là “我走吧！在这里吃饭连一条鱼都没有。” [Mình phải đi thôi! Ở đây ăn cơm không cá, không thịt]. Người hầu nghe vậy liền bẩm báo với Mạnh Thường Quân, Mạnh Thường Quân biết chuyện, liền bảo với người hầu rằng:

食之，比门下之客。

Nghĩa là “人家要吃鱼就给人家，跟其他人的标准一样就行。” [Người ta muốn cá thì cho họ cá, người sao ta vậy]. Từ đó, mọi bữa cơm của Phùng Hoan đều có cá, có thịt. Thế nhưng, lại được có vài hôm, Phùng Hoan lại bắt đầu hát hò:

长铗归来乎！出无车。

Nghĩa là “我还是走吧！出门连个车都不给配。” [Mình đi thôi! Ở đây muốn đi đâu cũng không có xe]. Người hầu nghe thế liền đi mách Mạnh Thường Quân, Mạnh Thường Quân cũng tặc lưỡi cho Phùng Hoan ngựa, xe. Đúng là giàu có có khác.

Cứ ngỡ Phùng Hoan được ăn sung mặc sướng, đi đâu cũng có ngựa, có xe sẽ an phận cuộc đời. Thế nhưng được không lâu, Phùng Hoan lại hát hò:

长铗归来乎！无以为家。

Mạnh Thường Quân biết chuyện, liền gọi người hầu bảo Phùng Hoan đến diện kiến, nói:

– “Ý của nhà ngươi là gì ? Nhà còn có người già à ?

Phùng Hoan tâu: “Đúng thế ạ! Nhà còn có mẹ già không ai chăm sóc.”
Mạnh Thường Quân đáp: “Ừm, ta biết rồi”. Sau đó liền sai người hầu đi đón mẹ của Phùng Hoan.

Sau ngày hôm đó, Phùng Hoan rất lấy làm cảm kích trước lòng tốt của Mạnh Thường Quân, ông đã không còn bất cứ đòi hỏi nào nữa và cảm thấy rất là hài lòng với cuộc sống ở nhà Mạnh Thường Quân.

Không lâu sau, Mạnh Thường Quân gặp rắc rối với việc thu hồi nợ từ người dân đất Tiết, họ không có khả năng trả nợ nữa. Lúc này, Mạnh Thường Quân liền triệu tập 3000 vị môn khách, mục đích là tìm ra ai giỏi tính toán và cân đối thu chi, giúp ông giải quyết vấn đề nợ nần của người dân.

3000 vị môn khách biết chuyện liền nháo nhào cả lên, kẻ thì than lần trước đi đòi nợ bị dân đánh thừa sống thiếu chết, người thì kể khổ bản thân tuy là trên thông thiên văn, dưới tường địa lí [上通天文，下知地理], nhưng tuyệt nhiên 1 + 1 = 2 phải học 10 năm mới tính được thành thạo, đứa thì bảo “cuộc đời này chỉ muốn thấy mặt Mạnh Thường Quân đại nhân, chẳng muốn nhìn mặt người đời”, thằng thì thốt “hôm nay cảm thấy không được khỏe”,…

Mạnh Thường Quân lắc đầu, thở dài đầy ngao ngán. Thấy vậy, Phùng Hoan liền xung phong đứng ra thay mặt Mạnh Thường Quân đi thu hồi nợ. Mạnh Thường Quân mừng lắm, bèn sai người hầu chuẩn bị cơm, nước, ngựa, xe, áo giáp, phiếu nợ của người dân… tất cả đều trang bị tận răng cho Phùng Hoan lên đường đi đòi nợ.

Trước khi lên đường, Phùng Hoan hỏi Mạnh Thường Quân rằng sau khi đòi nợ xong, có muốn Phùng Hoan mua đồ gì mang về không. Mạnh Thường Quân nói:

– “Tùy nhà ngươi muốn mua gì thì mua. Ngươi thấy nhà ta đang thiếu gì thì mua đó, vậy là được.”

Nghe vậy, Phùng Hoan liền lên đường đi đòi nợ. Sau khi tới đất Tiết, Phùng Hoan bàng hoàng trước cảnh đời nghèo đói của muôn dân đất Tiết. Sau một hồi đấu tranh tư tưởng, Phùng Hoan nảy ra một quyết định vô cùng táo bạo, đó chính là cho đốt hết phiếu nợ của dân đất Tiết và nói phét với dân đất Tiết rằng:

– “Mọi người đừng có lo lắng gì cả, từ nay trở đi hãy ăn thật ngon, ngủ thật yên, hưởng thụ cuộc đời mình. Mạnh Thường Quân đại nhân của chúng ta đã quyết định xóa nợ cho tất cả bà con.”

Nói xong, Phùng Hoan liền ra lệnh cho người hầu châm lửa, đốt hết phiếu nợ ngay trước mặt toàn dân đất Tiết. Hàng ngàn người dân đất Tiết vỡ òa trong hạnh phúc, họ khóc họ cười trong sự sung sướng tột cùng, họ đồng loạt hô vang “Mạnh Thường Quân đại nhân vạn tuế, vạn tuế, vạn vạn tuế.”

Chúng ta thường hay nghe người Trung Quốc xưa tâu vua rằng: “Vạn tuế! Vạn tuế! Vạn vạn tuế!” [万岁！万岁！万万岁！], từ “Vạn tuế” được hình thành từ chính sự kiện Phùng Hoan đốt phiếu nợ đó các bạn ạ.

Sau khi đốt hết phiếu nợ, Phùng Hoan liền quay về nước Tề. Mạnh Thường Quân bất ngờ trước tốc độ thu hồi nợ của Phùng Hoan, liền hỏi:

– “Sao nhà ngươi đi nhanh vậy ? Tiền đâu ? Thu được hết chưa ?
– “Thu được hết rồi ạ! Còn mua được cho ngài một món quà hết sức ý nghĩa”, Phùng Hoan đáp.
– “Quà gì ?”, Mạnh Thường Quân tò mò.
– “Nhà ngài không thiếu tiền, cũng chả thiếu người hầu kẻ hạ, đất thì bao la. Cái mà ngài thiếu là lòng dân và tình người. Do vậy, tôi đã mua chữ Nghĩa [义, ý chỉ 道义] cho ngài.”, Phùng Hoan đáp.
– “Người đang nói cái gì đấy hả ?”, Mạnh Thường Quân lên cơn phẫn nộ.
– “Chuyện là tôi bịa chuyện với toàn dân đất Tiết rằng ngài quyết định xóa nợ cho họ, sau đó tôi đốt hết phiếu nợ luôn, và cái tôi nhận được từ họ chính là câu ‘Mạnh Thường Quân đại nhân vạn tuế’.”
– “Ngươi biến đi khuất mắt ta”, Mạnh Thường Quân lớn tiếng.

Mạnh Thường Quân là một người rất sĩ diện, mặc dù Phùng Hoan đã làm chuyện tày trời, nhưng vì để giữ danh tiếng bao ăn ở môn khách, ông vẫn giữ Phùng Hoan lại.

Sự kiện Mạnh Thường Quân “vô tình” xóa nợ cho toàn dân đất Tiết lan rộng khắp các nước chư hầu lúc bấy giờ, cái tên Mạnh Thường Quân trở thành một trong những cái tên nổi tiếng nhất, được nhiều người nhắc đến nhiều nhất thời Chiến Quốc. Tiếng lành đồn xa, sự kiện này đến tai của nước Tần, nước Tần lúc này phao tin đồn rằng Mạnh Thường Quân mua chuộc lòng dân để nhằm chiếm đoạt ngôi vua nước Tề.

Vua nước Tề lúc bấy giờ là Tề Mẫn Vương nghe vậy cũng có chút lo lắng, bèn thu hồi tướng ấn của Mạnh Thường Quân, đồng thời cách chức ông. Mạnh Thường Quân đành dẫn theo 3000 vị môn khách quay về đất Tiết, một vùng đất được vua nước Tề ban cho.

Khi Mạnh Thường Quân quay về đất Tiết, hàng nghìn người dân đất Tiết ùa ra hai bên đường nghênh đón ông, đồng loạt hô to: “Mạnh Thường Quân đại nhân vạn tuế, vạn tuế, vạn vạn tuế!”

Lúc này, Mạnh Thường Quân vô cùng xúc động, liền nói với Phùng Hoan:

– “Thì ra đây là món quà mang tên Nghĩa [义] mà ngươi đã mua cho ta đấy à ? Giờ ta mới hiểu được ý nghĩa thật sự của món quà này!”

Sự kiện Mạnh Thường Quân xóa nợ dân đất Tiết đã trở thành một trong những sự kiện lịch sử lớn nhất của nước Tề lúc bấy giờ.

Tầm ảnh hưởng của Mạnh Thường Quân ở Việt Nam

Cái tên Mạnh Thường Quân xuất hiện từ khá sớm ở Việt Nam ta khi bộ Đông Chu Liệt Quốc [东周列国] được dịch ra tiếng Việt vào cuối những năm 1930.

Đến đầu những năm 1940, cái tên Mạnh Thường Quân lại tiếp tục xuất hiện trong bộ Sử Ký bản tiếng Việt. Sự giao thoa về văn hóa giữa Trung Quốc và Việt Nam ta lúc bấy giờ đã vô tình làm cho hình ảnh của các nhân vật trong lịch sử Trung Quốc hiện diện trong đời sống xã hội của Việt Nam ta. Người người truyền miệng nhau về sự kiện của Mạnh Thường Quân, từ đó, dần dần hình thành nên cách nói cứu giúp người nghèo là mạnh thường quân của người dân Việt Nam ta!

Từ “mạnh thường quân” còn xuất hiện trong quyển Đại từ điển tiếng Việt, được định nghĩa là “người hay giúp đỡ cho một việc chung, một tổ chức”.

Bài chia sẻ về nguồn gốc ra đời của từ “mạnh thường quân” đến đây là hết rồi. Cảm ơn các bạn đã quan tâm, theo dõi nha. Các bạn nhớ chú ý theo dõi chuyên mục Kiến thức từ vựng của HSKCampus để tích lũy thêm nhiều kiến thức về từ vựng tiếng Trung nha!