Thuốc điều trị tâm thần hoang tưởng
|
Rối loạn hoang tưởng dai dẳng là rối loạn tâm thần thuộc phổ phân liệt. Đặc điểm của nhóm này là sự phát triển của một hay nhiều hoang tưởng có liên quan với nhau tồn tại dai dẳng có khi suốt đời, nội dung: bị truy hại, nghi bệnh, tự cao, kiện cáo, ghen tuông, có thể có từng thời kỳ có trầm cảm, ảo giác. Show
Tỉ lệ bệnh 0,05 – 0,1% dân số, thường khởi phát ở tuổi giữa thành niên. NGUYÊN NHÂNChưa xác định rõ nguyên nhân gây ra rối loạn này, nhưng các yếu tố di truyền, đặc điểm nhân cách, hoàn cảnh sống… có liên quan trong cơ chế bệnh sinh của bệnh. CHẨN ĐOÁNChẩn đoán xác định: theo tiêu chuẩn chẩn đoán theo ICD 10Có một hoang tưởng hoặc một nhóm các hoang tưởng có liên quan với nhau. Nội dung hoang tưởng khác nhau: hoang tưởng bị truy hại, hoang tưởng kiện cáo, hoang tưởng liên hệ, hoang tưởng tự cao, hoang tưởng nghi bệnh, hoang tưởng ghen tuông, … Thời gian tồn tại ít nhất 3 tháng Các tiêu chuẩn của tâm thần phân liệt không được đáp ứng đầy đủ. Không có bất kỳ một loại ảo giác dai dẳng nào (nhưng đôi khi có thể có ảo thanh nhất thời, nhưng không phải là tiếng nói của người thứ ba hoặc những lời bàn luận liên tục). Các triệu chứng trầm cảm có thể xuất hiện ngắt quãng, tuy nhiên các hoang tưởng tồn tại ở thời điểm không có rối loạn cảm xúc. Không có bằng chứng của rối loạn tâm thần thực tổn hay rối loạn loạn thần liên quan sử dụng chất tác động tâm thần. Các thể lâm sàngRối loạn hoang tưởng (F22.0) Các rối loạn hoang tưởng dai dẳng khác (F22.8) Rối loạn hoang tưởng dai dẳng không biệt định (F22.9) Chẩn đoán phân biệtLoạn thần thực tổn Rối loạn nhân cách paranoid Phản ứng paranoid nhất thời Tâm thần phân liệt paranoid Rối loạn loạn thần liên quan sử dụng chất tác động tâm thần Cận lâm sàngCác xét nghiệm cơ bản Xét nghiệm máu: huyết học, sinh hoá, vi sinh (HIV, VGB, VGC) Xét nghiệm nước tiểu, xét nghiệm tìm chất ma tuý, huyết thanh chẩn đoán giang mai…. Chẩn đoán hình ảnh, thăm dò chức năng XQ tim phổi, siêu âm ổ bụng Điện não đồ, điện tâm đồ, lưu huyết não, siêu âm doppler xuyên sọ…Trong một số trường hợp sử dụng CT scanner sọ não, MRI sọ não… Các trắc nghiệm tâm lý Trắc nghiệm tâm lý đánh giá triệu chứng dương tính và âm tính PANSS Trắc nghiệm nhân cách: EPI, MMPI, trắc nghiệm tâm lý khác như BDI, Zung, HDRS, HARS, HAD, MMSE… ĐIỀU TRỊNguyên tắc điều trịNgười bệnh rối loạn hoang tưởng dai dẳng luôn cho mình là không bị bệnh từ chối nhập viện vì vậy điều trị thường là điều trị cưỡng chế và phải điều trị lâu dài, chủ yếu là liệu pháp hóa dược, cần phát hiện và can thiệp sớm. Đơn trị liệu trước, khi đáp ưng kém hoặc không có đáp ứng thì sử dụng đa trị liệu phối hợp 2 loại an thần kinh khác nhau, hạn chế phối hợp từ 3 loại an thần kinh trở lên. Theo dõi chặt chẽ quá trình sử dụng thuốc để phát hiện và xử trí kịp thời các tác dụng phụ của thuốc an thần kinh. Theo dõi bệnh nhân thường xuyên để họ sử dụng thuốc liên tục với mục đích là những biểu hiện rối loạn cảm xúc, hành vi ở mức độ thấp nhất mà gia đình và xã hội chấp nhận được. Phát hiện và giải quyết kịp thời các yếu tố thúc đẩy bệnh tái phát. Điều trị duy trì sau cơn loạn thần đầu tiên, quản lý, theo dõi phòng tái phát tại cộng đồng. Sử dụng các liệu pháp tâm lý phối hợp trong quá trình điều trị. Sơ đồ/ Phác đồ điều trị: liệu pháp hóa dược+ liệu pháp tâm lýLiệu pháp hóa dược: Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau: Các thuốc an thần kinh cổ điển: Chlorpromazin: viên 25mg, ống 25mg, liều 50-250mg/24 giờ Levomepromazin: viên 25mg, liều 25-250mg/24 giờ Haloperidol: viên 1,5mg, viên 5 mg, ống 5mg, liều 5-30mg/24 giờ Thioridazin: viên 50mg, liều 100-300mg/ngày Các thuốc an thần kinh không điển hình (mới): Amisulpirid: viên 50mg, 200mg, 400mg, liều 200-800mg/24giờ Clozapin: viên 25mg, 100mg, liều 50-800mg/24 giờ Risperidon: viên 1mg, 2mg, liều 1-12mg/24 giờ Olanzapin: viên 5mg, 10mg, liều 5-30mg/24 giờ Quetiapin: viên 50mg, 200mg, 300mg, liều 600-800 mg/ ngày Aripiprazol: viên 5mg, 10 mg, 15mg, 30mg, liều 10-15 mg/ngày, (tối đa là 30 mg/ngày) Liều sử dụng thuốc an thần kinh có thể cao hơn tùy thuộc tình trạng bệnh và đáp ứng của bệnh nhân. Các thuốc an thần kinh có tác dụng kéo dài: nên sử dụng an thần kinh có tác dụng kéo dài cho bệnh nhân không tuân thủ điều trị thuốc đều hàng ngày. Trước khi sử dụng thuốc an thần kinh chậm nên sử dụng an thần kinh tác dụng nhanh tương ứng để thăm dò sự đáp ứng thuốc của bệnh nhân. Haldol decanoat: ống 50mg/ml, tiêm bắp sâu 25-50mg/ lần, (4 tuần tiêm nhắc lại) Flupentixol decanoat ống 20mg/ml, tiêm bắp sâu 20-40mg/ lần, 2-4 tuần tiêm nhắc lại. Fluphenazin decanoat ống 25mg/ml, tiêm bắp sâu 12,5-50mg/ lần,(tối đa là 100 mg/ngày), 3-4 tuần tiêm nhắc lại. Aripiprazol, liều tiêm 300mg hoặc 400mg, 4 tuần tiêm nhắc lại Điều trị phối hợp: tùy trường hợp cụ thể, điều trị phối hợp với các thuốc sau: Nhóm thuốc bình thần, giải lo âu: Nhóm benzodiazepins: diazepam, lorazepam, bromazepam, alprazolam,… non-benzodiazepins: etifoxine HCL, sedanxio, zopiclon… Nhóm thuốc chẹn beta giao cảm: propanolol… Thuốc chống trầm cảm: SSRI, TCA, SNRI, NaSSa… Thuốc chỉnh khí sắc: Muối valproat, Divalproex, carbamazepin, oxcarbazepin, ….. Dinh dưỡng: Bổ sung dinh dưỡng, vitamin, khoáng chất: vitamin nhóm B, chế độ ăn, nuôi dưỡng đường tĩnh mạch… Nuôi dưỡng tế bào thần kinh: piracetam, ginkgo biloba, vinpocetin, choline alfoscerate, nicergoline, … Thuốc hỗ trợ gan, thuốc tăng cường chức năng nhận thức… Theo dõi điều trị Phát hiện sớm và xử trí ngay các tác dụng phụ của thuốc: Hội chứng ngoại tháp (loạn trương lực cơ cấp, bồn chồn bất an do thuốc, hội chứng giống Parkinson): Thuốc ức chế men cholinesterase (Trihexyphenidyl, Benztropin), thuốc chẹn beta giao cảm, thuốc bình thần. Lưu ý hội chứng an thần kinh ác tính cần được phát hiện sớm và theo dõi điều trị tại khoa hồi sức tích cực. Rối loạn chuyển hóa cần theo dõi định kỳ (thông qua chỉ số cơ thể BMI và các xét nghiệm sinh hóa máu 3 – 6 tháng/ lần), phát hiện và điều trị sớm. Theo dõi công thức bạch cầu 3 tháng/lần ở bệnh nhân sử dụng clozapin. Loạn động muộn: sử dụng giãn cơ, bình thần, Vitamin E, kháng cholinergic,… Liệu pháp tâm lý Sử dụng nhiều loại liệu pháp tâm lý, liệu pháp tâm lý cá nhân giúp bệnh nhân hiểu về bệnh tật của mình. Liệu pháp gia đình, liệu pháp nhóm, liệu pháp âm nhạc…tạo điểm tựa cho bệnh nhân hòa nhập cộng đồng. Liệu pháp lao động và phục hồi chức năng Nguyên lý là cho bệnh nhân bắt đầu hoạt động ở mức độ mà khả năng của họ cho phép đạt được để xây dựng lại lòng tin. Từng bước nâng cao mức độ hoạt động theo khả năng cao nhất mà họ không cảm thấy bị căng thẳng. Phục hồi chức năng nghề nghiệp cần chú ý đến môi trường xã hội, kinh tế văn hóa nơi họ sống. Vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, quản lý, điều trị và duy trì tránh tái phát tại cộng đồng TIÊN LƯỢNG, BIẾN CHỨNGNhìn chung tiên lượng bệnh tốt hơn tâm thần phân liệt. Có một tỉ lệ sẽ tiếp tục tiến triển thành tâm thần phân liệt. PHÒNG BỆNHHiện chưa xác định được nguyên nhân gây bệnh chính xác, do đó phòng bệnh cần: Rèn luyện tính tự lập, biết cách thích ứng với môi trường và các điều kiện khó khăn của cuộc sống. Tránh các stress trong cuộc sống, học cách chia sẻ, giảm căng thẳng. Theo dõi những người có yếu tố di truyền (bố, mẹ, ông bà, anh chị em họ hàng) bị các bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn phân liệt, rối loạn hoang tưởng để phát hiện và điều trị sớm. Tiếp tục theo dõi bệnh nhân sau khi ra viện, duy trì điều trị và theo dõi bệnh theo chuyên khoa, tại cộng đồng. Tránh cho bệnh nhân làm việc quá sức, căng thẳng, điều trị các bệnh cơ thể tích cực (nếu có) tránh tái phát bệnh.
Hoang tưởng là một trong những biểu hiện phổ biến của các bệnh lý tâm thần. Trong đó, nhóm bệnh loạn thần rất thường xuất hiện triệu chứng hoang tưởng. Vậy thì hoang tưởng là gì? Nó có đặc điểm gì riêng biệt? Làm sao để chẩn đoán chính xác triệu chứng này? Những bệnh lý nào thường gây hoang tưởng? Tất cả sẽ được giải đáp qua bài viết sau đây của ThS.BS chuyên khoa Tâm thần Nguyễn Trung Nghĩa. Hoang tưởng là gì?Hoang tưởng được định nghĩa là là một niềm tin vững bền và cố định. Nó dựa trên những cơ sở không đầy đủ mà người bệnh không thể chứng minh được bằng lý lẽ. Hoặc là những bằng chứng phi lý, không phù hợp với nền tảng văn hóa, truyền thống và giáo dục. Đây là một biểu hiện của một bệnh lý nào đó. Nó khác với niềm tin dựa trên những thông tin sai lệch hoặc không đầy đủ. Hoặc những niềm tin bị nhầm lẫn, giáo điều, hoặc một số nhận thức bị tác động sai lệch. Hoang tưởng thường xảy ra trong bối cảnh của nhiều trạng thái bệnh lý, bao gồm thể chất và tinh thần nói chung. Nó có vai trò quan trọng chẩn đoán các bệnh lý tâm thần. Đặc biệt là các rối loạn loạn thần thuộc nhóm F2X theo ICD – 10. Nguyên nhân của chứng hoang tưởng hiện chưa được biết rõ nhưng di truyền được cho là có vai trò nhất định. Điều trị tùy thuộc vào tình trạng được chẩn đoán là nguyên nhân. Và có thể bao gồm điều trị bằng liệu pháp tâm lý hoặc thuốc hoặc cả hai. Xem thêm: Rối loạn dạng cơ thể: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị Phân loại hoang tưởng là gì?Hoang tưởng được chia thành bốn nhóm chính: 1. Hoang tưởng kỳ quáiMột hoang tưởng được xem là kỳ quái nếu nó hoàn toàn phi lý. Và không thể thể nào hiểu được bởi những cá nhân cùng nền văn hóa. Đồng thời nó không xuất phát từ kinh nghiệm sống thông thường. Một ví dụ được đặt tên bởi DSM-V là một suy nghĩ vững chắc rằng ai đó đã thay thế tất cả các cơ quan nội tạng của mình bằng nội tạng của người khác. Tuy nhiên không để lại sẹo, tùy thuộc vào cơ quan được đề cập. 2. Hoang tưởng không kỳ quáiMột hoang tưởng mặc dù sai nhưng ít nhất là có thể xảy ra trong cuộc sống sẽ được gọi là hoang tưởng không kỳ quái. Ví dụ, người bị hoang tưởng nghĩ rằng họ đang bị theo dõi liên tục bởi một ai đó, chẳng hạn như cảnh sát. Điều đó là không có thực, nhưng nó vẫn là một thực tế có thể xảy ra. Xem thêm: Rối loạn lưỡng cực : Triệu chứng và cách điều trị 3. Hoang tưởng phù hợp với tâm trạngĐây là bất kỳ hoang tưởng nào có nội dung phù hợp với tâm trạng của một người. Ví dụ, một người trầm cảm hoang tưởng rằng người thân không yêu thương mình, có âm mưu muốn hại mình. Hoặc một người ở trạng thái hưng cảm có thể nghĩ rằng họ là một vị thần có sức mạnh phi thường. 4. Hoang tưởng độc lập với tâm trạngĐây là một hoang tưởng không hề liên quan đến trạng thái cảm xúc của người bệnh. Ví dụ, một người hoang tưởng rằng mình có một cánh tay hay cái chân mọc ra từ phía sau lưng. Hoang tưởng này là độc lập đối với trạng thái trầm cảm hoặc hưng cảm. Những nội dung chủ yếu của hoang tưởng là gì?Bên cạnh 4 nhóm chính trên, hoang tưởng còn được phân loại tùy thuộc vào nội dung của hoang tưởng. Điển hình là hoang tưởng:
Những nguyên nhân gây nên triệu chứng hoang tưởng là gì?1. Ngủ quá ítMột đêm trằn trọc có lẽ sẽ không gây ra những suy nghĩ hoang tưởng. Nhưng nếu bạn thường xuyên mất ngủ, nó có thể bắt đầu gây hại. Bạn có thể không suy nghĩ rõ ràng. Và bạn có nhiều khả năng xung đột với người khác hoặc có sự hiểu lầm với họ. Có thể bắt đầu có vẻ như mọi người đang chống lại bạn khi họ chỉ hành động như mọi khi. Nếu bạn không ngủ đủ giấc, bạn thậm chí có thể bắt đầu nhìn và nghe thấy những thứ không có thực (gọi là ảo giác). Người trưởng thành nên ngủ từ 7 đến 9 tiếng mỗi đêm để tỉnh táo và tinh thần khỏe mạnh. 2. Căng thẳng, stressKhi căng thẳng gia tăng trong cuộc sống, bạn có thể bắt đầu cảm thấy nghi ngờ người khác nhiều hơn. Và căng thẳng không nhất thiết phải là điều gì đó tiêu cực như bệnh tật hoặc mất việc. Ngay cả một dịp hạnh phúc, chẳng hạn như đám cưới, có thể tạo ra một loại căng thẳng dẫn đến những suy nghĩ hoang tưởng cùng với niềm vui. 3. Rối loạn tâm thầnNhiều bệnh lý tâm thần có thể gây ra triệu chứng hoang tưởng. Chẳng hạn như bệnh lý hưng cảm thường gây ra hoang tưởng tự cao. Bệnh tâm thần phân liệt thường xảy ra hoang tưởng kỳ quái. Trầm cảm thường gây ra hoang tưởng bị hại, tội lỗi. Nghiện rượu thường gây nên hoang tưởng ghen tuông. Xem thêm bài viết về: Tâm bệnh và Tâm bệnh học – Khi nào là mắc tâm bệnh? (p1) 4. Việc sử dụng chấtCác loại ma túy như cần sa, chất gây ảo giác (LSD, nấm hướng thần) và chất kích thích (cocaine, methamphetamine). Những loại ma túy này có chứa hóa chất khiến một số người bị hoang tưởng trong thời gian ngắn. Một khi hóa chất rời khỏi cơ thể của bạn, chứng hoang tưởng cũng sẽ biến mất. Việc lạm dụng rượu nhiều ngày hoặc nhiều tuần cũng có thể gây ra chứng hoang tưởng ngắn hạn. Và về lâu dài, nó có thể dẫn đến chứng hoang tưởng liên tục và thậm chí là ảo giác. Nếu những suy nghĩ hoang tưởng đang khiến bạn lo lắng hoặc nếu bạn có các triệu chứng trầm cảm nhẹ, thuốc có thể khiến chúng trở nên tồi tệ hơn nhiều. Ở một số người, chúng có thể gây ra rối loạn tâm thần với triệu chứng là hoang tưởng lâm sàng thực sự. 5. Suy giảm trí nhớBệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác, có nhiều khả năng xảy ra khi bạn già đi, có thể thay đổi bộ não của bạn theo cách khiến bạn nghi ngờ người khác hơn. Bạn có thể nhận thấy rằng một người thân mắc chứng sa sút trí tuệ bắt đầu giấu những thứ như đồ trang sức hoặc tiền bạc. Hoặc tin rằng mọi người có ý định xấu với họ. 6. Tổn thương nãoHoang tưởng có thể xuất hiện sau một tổn thương ở não. Có thể bao gồm:
7. Bệnh hệ thốngMột số bệnh lý cơ thể có tính chất hệ thống có thể gây ra triệu chứng hoang tưởng. Điển hình là:
Những triệu chứng chính của hoang tưởngMọi người đều trải qua những suy nghĩ hoang tưởng vào một thời điểm nào đó trong đời. Tuy nhiên, hoang tưởng bệnh lý là trải nghiệm liên tục của các triệu chứng và cảm giác vô căn cứ. Các triệu chứng của hoang tưởng bệnh lý có mức độ nghiêm trọng khác nhau. Nó có thể cản trở mọi lĩnh vực của cuộc sống. Các triệu chứng bao gồm:
Những người mắc chứng hoang tưởng có thể cảm thấy rằng những người khác đang âm mưu chống lại họ. Họ không tin tưởng vào thế giới xung quanh. Không thể duy trì mối quan hệ bình thường với mọi người. Chính những suy nghĩ lập dị đã khiến người bệnh dần bị tách rời khỏi xã hội. Chẩn đoán hoang tưởng như thế nào?Như đã định nghĩa về hoang tưởng, việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào hỏi bệnh. Các bác sĩ chuyên khoa tâm thần sẽ hỏi trực tiếp người bệnh, hoặc hỏi thông qua người thân của người bệnh. Thông tin khai thác bao gồm:
Tham khảo thêm: Rối loạn sử dụng rượu: Những điều bạn cần biết! Sau đó, các bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm hỗ trợ cho chẩn đoán, bao gồm:
Từ đó, các bác sĩ sẽ chẩn đoán triệu chứng hoang tưởng. Đồng thời xác định bệnh lý nào gây ra triệu chứng hoang tưởng. Điều trị hoang tưởng là gì?Điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và có thể bao gồm thuốc và liệu pháp tâm lý. Trị liệu tâm lý nhằm giúp những người mắc chứng hoang tưởng:
Điều trị rối loạn nhân cách hoang tưởng thường bao gồm liệu pháp tâm lý để giúp người bệnh phát triển các kỹ năng đối phó. Mục đích là để cải thiện xã hội và giao tiếp. Đôi khi, bác sĩ kê đơn thuốc chống lo âu để điều trị triệu chứng cho những người thường xuyên lo lắng hoặc sợ hãi. Thuốc chống loạn thần không điển hình cũng có thể giúp làm giảm các triệu chứng hoang tưởng. Những người bị tâm thần phân liệt có hoang tưởng thường phải dùng thuốc vì họ thường nhận thức sai về thực tế. Điều trị ban đầu thường bao gồm thuốc chống loạn thần. Thuốc chống lo âu và thuốc ổn định khí sắc cũng có thể được chỉ định kèm theo. Liệu pháp tâm lý và tư vấn cá nhân hoặc gia đình có thể là phương pháp điều trị kết hợp kèm theo. Xem thêm: Rối loạn nhận thức thần kinh nhẹ: triệu chứng, nguyên nhân và điều trị Khi bệnh hoang tưởng do lạm dụng ma túy, việc điều trị thường được hỗ trợ cho đến khi hết tác dụng của thuốc. Sau đó, bác sĩ có thể sẽ khuyến khích bạn tham gia vào một chương trình điều trị bằng thuốc. Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về chứng hoang tưởng. Đối với những người mắc chứng hoang tưởng, hãy tìm cách điều trị và theo đuổi nó, triển vọng thường tích cực. Tuy nhiên, điều trị có thể là một quá trình chậm cần kiên trì thực hiện theo đúng chỉ dẫn. Những người mắc chứng hoang tưởng thường không tin tưởng vào người khác và coi những suy nghĩ hoang tưởng là có thật. Điều này gây khó khăn cho quá trình tìm kiếm phương pháp điều trị. Nếu ai đó bạn biết đang có các triệu chứng của bệnh hoang tưởng, họ có thể không nghĩ rằng họ cần được chăm sóc y tế. Tuy nhiên, bạn nên khuyến khích họ đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán càng sớm càng tốt. |
