Cây trâm bầu là cây gì năm 2024

Trâm bầu còn có tên khác là chưn bầu, tim bầu, săng kê, song re (danh pháp hai phần: Combretum quadrangulare Kurz). Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở khắp các tỉnh phía nam, nhất là vùng đồng bằng.

Mô tả[sửa | sửa mã nguồn]

Cây bụi hoặc gỗ nhỏ, cao 2–10 m. Thân có nhiều cành ngắn rụng lá nom như gai. Cành non hình 4 cạnh, mép có dìa mỏng. Lá mọc đối, cuống ngắn. Hai mặt lá có lông, dày hơn ở mặt dưới. Hoa nhỏ màu vàng ngà, mọc thành bông ở kẽ lá và đầu cành. Quả có 4 cánh mỏng, chứa một hạt hình thoi. Cây mọc ở đồng bằng.

Bộ phận dùng[sửa | sửa mã nguồn]

Sử dụng hạt. Thu hái quả vào mùa thu-đông, phơi khô, bỏ vỏ lấy hạt. Còn dùng lá và vỏ cây.

Thành phần hóa học[sửa | sửa mã nguồn]

Hạt chứa tanin.

Công dụng[sửa | sửa mã nguồn]

Hạt làm thuốc tẩy giun đũa và giun kim: nướng hoặc rang vàng rồi ăn với chuối chín, người lớn dùng ngày 10-15 hạt (14-20g), trẻ em tuỳ tuổi từ 5-10 hạt (7-14g); dùng 3 ngày liền. Lá và vỏ cây cũng có tác dụng như hạt.

Cụm hoa gồm một hoa mọc ở kẽ lá và nhiều hoa nhỏ ở đầu cành, màu vàng nhạt. Quả dài từ 18-20 mm, rộng 7-8 mm, có 4 cành mỏng chứa 1 hạt hình thoi, rộng 4 mm, có rìa. Các bộ phận dùng làm thuốc là hạt, rễ, lá và vỏ.

Trái trâm bầu thường được thu hái vào mùa thu đông (mùa nước nổi ở miền Nam), phơi khô, bỏ vỏ lấy hạt. Hạt trâm bầu có chứa nhiều tinh dầu (12%), tanin, axít axalic, canxi và các axít béo palmitic, linoleic. Vỏ lá chứa nhiều tanin, flavonoit, dầu béo, axít béo, oxalat calcium, axít oxalic tự do... Chất nhầy ở vỏ và cành non trâm bầu có tác dụng tẩy giun. Ngoài ra, nó còn có thể chữa đau bụng và tiêu chảy (hay dùng phối hợp với lá mơ tam thể).

Người dân ở một số nơi còn hái lá trâm bầu phơi khô, phối hợp với lá nhân trần để làm trà nhuận gan. Người ta còn trồng trâm bầu để nuôi kiến cánh đỏ. Ngoài ra, nước sắc lá trâm bầu có tác dụng tăng tiết mật, giúp sự tiêu hóa thức ăn dễ dàng, dân gian gọi là thuốc bổ đắng, giúp ăn ngon miệng và kích thích sự ăn ngon, gia tăng cảm giác thèm ăn.

Tác dụng lợi tiểu: Uống nước sắc lá trâm bầu, lượng nước tiểu bài tiết tăng lên rõ rệt nhưng chậm hơn so với Furosemid nhưng tác dụng này được kéo dài trong những giờ sau. Điều này có thể giúp cơ thể giải độc tốt mà không gây tai biến khi sử dụng.

Về độc tính cấp và trường diễn, không tìm thấy LD50 của cao lá trâm bầu, tuy đã cho chuột uống với liều rất cao, tương ứng với 174 g lá khô, nghĩa là 8,7 kg lá trâm bầu khô cho một người lớn cân nặng 50 kg uống một lần, cho thấy độ an toàn của trâm bầu rất cao, hoàn toàn phù hợp với các tài liệu dân gian, nghĩa là không có độc tính. Ngay cả việc sử dụng lâu dài chế phẩm trâm bầu cũng không thấy có những thay đổi về sinh lý tế bào, các chỉ số về trọng lượng, huyết học, sinh hóa bình thường. Giải phẫu tế bào gan, thận cũng không thấy hiện tượng thoái hóa, hoại tử.

Dưới đây là vài cách trị bệnh từ cây trâm bầu:

- Điều trị giun đũa, kim: Mỗi ngày ăn 10 - 15 (khoảng 14 - 20 g) hạt trâm bầu bỏ vỏ (trẻ em dùng 5 - 10 hạt, khoảng 7 - 14 g), tùy theo độ tuổi. Có thể nướng qua hạt cho thơm, kẹp vào quả chuối chín để dễ ăn. Điều trị trong 3 ngày liền. Lá và vỏ cây cũng có tác dụng như hạt.

- Nước sắc từ hạt trâm bầu có tác dụng trên giun đất và sán lợn. Lá và vỏ cây cũng có tác dụng như hạt. Ngoài ra, rễ trâm bầu còn chữa thương và lá làm thuốc giảm đau, cầm tiêu chảy.

Ngày nay, ở ven các con kênh vùng đồng bằng sông Cửu Long, cây trâm bầu dần dần biến mất do người dân chưa biết hết các công dụng trị bệnh cũng như ngăn ngừa bệnh của chúng. Hy vọng rằng qua nhiều kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học như nêu trên, những kiến thức bổ ích về cây trâm bầu cho sức khỏe mọi người sẽ được phổ biến rộng rãi.

Trâm bầu tên gọi khác như săng kê, chưng bầu, tim bầu, song re... Tên khoa học là Combretum qualrangulare, thuộc họ Bàng Combretaceae. Trâm bầu là cây bụi hoặc cây gỗ nhỏ, có chiều cao từ 2 – 10m, một số cây phát triển trong điều kiện lý tưởng có thể cao đến 12m. Thân có nhiều cành ngắn, cành non có 4 cạnh và mép có rìa mỏng.

Lá mọc đối xứng, cuống ngắn, phiến hình trứng dài có gốc thuôn và đầu hơi nhọn, cả 2 mặt lá đều có lông nhưng mặt dưới nhiều hơn. Hoa mọc thành cụm ở nách lá, mỗi cụm có nhiều hoa nhỏ màu vàng. Quả lớn, màu xanh, có 4 cánh mỏng, bên trong chứa nhiều hạt hình thoi.

Bộ phận dùng để làm thuốc chữa bệnh bao gồm lá, rễ và hạt của cây trâm bầu.

- Phân bố: Trâm bầu có nguồn gốc từ các nước Đông Dương (Campuchia, Lào và Việt Nam). Cây ưa mọc ở các vùng đất phèn, nước mặn và vùng nước ngọt. Nhân dân thường trồng cây để lấy củi, ít nơi trồng trâm bầu để làm dược liệu.

- Thu hoạch – sơ chế: Lá và rễ được thu hái quanh năm. Quả và hạt được thu hái vào tháng 1 – 2 hằng năm. Có thể sử dụng dược liệu tươi hoặc phơi khô để dùng dần.

- Bảo quản: Bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi ẩm thấp và có ánh nắng trực tiếp.

- Thành phần hóa học: Theo kết quả phân tích, hạt của cây trầm bầu có chứa acid oxalic tự do, oxalate calcium, acid béo, tannin, dầu béo 12%. Ngoài ra khi phân tích acid béo người ta nhận thấy hạt chứa acid linoleic 2.31% và acid palmitic 5.91%.

2. Một số bài thuốc

- Chữa giun kim và giun đũa

Bài 1: Hạt trâm bầu và chuối chín. Đem nướng hạt trầu bầu, kẹp trong chuối chín rồi nhai nuốt. Trẻ em dùng từ 7 – 14g (khoảng 5 – 10 hạt), người lớn dùng 14 – 20g (khoảng 10 – 15 hạt).

Bài 2: Bột nếp 100g, bột từ hạt trâm bầu 50g, lá mơ tán bột 50g. Trộn đều bột từ hạt trâm bầu, bột lá mơ với bột nếp và lượng nước vừa đủ. Sau đó vo bột thành viên và hấp cách thủy cho chín. Mỗi sáng sau khi thức dậy, ăn một lượng vừa phải đồng thời không ăn thêm thực phẩm khác cho đến trưa. Áp dụng bài thuốc liên tục trong 4 – 5 ngày.

Hạt của trái trâm bầu có tác dụng trị giun.

- Trà trâm bầu giúp nhuận gan: Hạt trâm bầu 20 – 30g dùng nấu nước uống và dùng như trà trong ngày.

- Chữa nước ăn chân: Dùng 100g lá trâm bầu, 100g lá phèn đen, 100g lá móng tay, 100g lá bạch hạ giã nhuyễn rồi ngâm cùng 100ml rượu trắng.

Sau đó dùng nước rượu ngâm này bôi lên chỗ ăn chân ngày 2 – 3 lần sẽ rất nhanh khỏi. Khi dùng không hết bạn có thể đậy kín nắp chai rượu ngâm và để dùng dần.

- Trị xơ gan cổ trướng: Lá cối xay, lá trâm bầu, vỏ cây vọng cách và vỏ cây quao nước mỗi thứ 50g, quả dứa dại và thân cây ráy gai mỗi thứ 200g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang trong 7-10 ngày hỗ trợ điều trị xơ gan cổ trướng.

Nước sắc từ hạt trâm bầu còn có tác dụng trên giun đất và sán lợn, ngày sắc uống 50g, trong 7- 15 ngày. Ngoài ra, còn có thể dùng 100g rễ trâm bầu giã nát đắp lên vết thương giúp giảm đau và uống 50g nước sắc rễ trâm bầu cầm tiêu chảy.

Lá, rễ hạt của cây trâm bầu thường được dùng làm thuốc trị bệnh.

3. Lưu ý khi sử dụng cây trâm bầu làm thuốc

- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú không nên dùng các bài thuốc từ trâm bầu.

- Không nên dùng các bài thuốc trâm bầu kết hợp với các bài thuốc tây chữa tăng men gan, thuốc lợi tiểu, thuốc trị giun khác.

- Trong thành phần hạt trâm bầu có chất oxalate calcium gây nấc cụt sau khi uống. Phản ứng này sẽ tự hết mà không cần chữa trị.

- Trong dân gian còn có cây bạc thau, là loại thân dây leo cũng được gọi là cây trâm bầu. Loài này có hoa màu tím hồng, thường trồng làm cảnh. Trước khi dùng bạn nên hết sức lưu ý tránh nhầm lẫn giữa hai loài thực vật.

- Cây trâm bầu là một loài thực vật có tác dụng trị bệnh, trị giun, khi sử dụng bạn nên có sự tư vấn của thầy thuốc, bác sĩ chuyên ngành.