Hồng trâu là gì

Trong tháng 7/2019 đã xảy ra vụ ngộ độc ở trẻ em tại thôn Há Súng, xã Tả Lủng, huyện Đồng Văn với 02 cháu mắc, 01 cháu tử vong. Nguyên nhân do các cháu ăn quả rừng có chứa độc tố tự nhiên (quả Hồng Châu).

Đặc điểm nhận dạng và độc tính của quả Hồng Châu

Cây Hồng Châu có tên khoa học (Capparis versicolor Griff), họ Màn màn (Capparaceae). Tên gọi theo địa phương khác là: cây Rom, cây Mề gà, cây Khua mật, cây Móc quạ (Thái Nguyên), chi pản sloa (Cao Bằng)...Cây Hồng Châu thường mọc ở khu vực núi đá, nó thuộc dạng cây dây leo, vỏ thân cây màu xanh nhạt, có gai nhọn, cứng. Lá cây to gần bằng 2 ngón tay người lớn, dài từ khoảng 11-12 cm, màu của lá xanh đậm. Quả tròn to gần bằng quả trứng gà, vỏ nhẵn mượt không có lông, quả non vỏ màu xanh nhạt, khi quả chín vỏ có màu tím và hơi mềm, bửa vào trong có lớp vỏ mầu hồng, mỗi quả có từ 4 - 6 hạt, các hạt có một lớp cùi màu trắng đục, nhiều nước và mềm bao bọc, bên trong cùi có một hạt to bằng hạt ngô có màu tím và hơi dẹp. Quả hồng trâu chín vào thời gian tháng 6, 7, 8 hằng năm.

Độc tố của quả Hồng Châu là alcaloid, chứa chính trong nhân hạt (chưa thấy trong cùi) của quả. Độc tính của chúng tác động chủ yếu lên tế bào cơ tim và gây phù phổi cấp. Thử nghiệm trên động vật cho thấy liều tối thiểu gây chết qua đường tiêu hóa của hạt có cả cùi đối với thỏ là 18g/kg thể trọng, đối với chuột cống trắng là 72g/kg thể trọng (động vật chết do suy hô hấp và trụy tim mạch).

Ngộ độc quả Hồng Châu dẫn tới suy hô hấp, trụy tim mạch

Độc tố của quả Hồng Châu là alcaloid, chứa chính trong nhân hạt (chưa thấy trong cùi) của quả.

Độc tính của chúng tác động chủ yếu lên tế bào cơ tim và gây phù phổi cấp. Thử nghiệm trên động vật cho thấy liều tối thiểu gây chết (LDmin) qua đường tiêu hóa của hạt có cả cùi đối với thỏ là 18g/kg thể trọng, đối với chuột cống trắng là 72g/kg thể trọng (động vật chết do suy hô hấp và trụy tim mạch).

Cấp cứu và điều trị ngộ độc do ăn quả Hồng Châu

Khi bị ngộ độc Hồng Châu, không có thuốc điều trị đặc hiệu; điều trị căn nguyên và điều trị triệu chứng là chủ yếu.

Cần vận chuyển nạn nhân đến bệnh viện bằng xe cơ giới (tuyệt đối không để bệnh nhân đi bộ).

Gây nôn, rửa dạ dày càng sớm càng tốt, uống than hoạt với liều 1-2 g/kg thể trọng kèm theo 4-6 gói sorbitol (nếu không có thể cho uống lòng trắng trứng), tăng cường thải độc tố, duy trì chức năng sống (trợ tim, trợ hô hấp, chống co giật, chống phù phổi cấp), xét nghiệm, theo dõi và điều chỉnh chất điện giải trong máu.

Cách xử trí nhanh khi thấy xuất hiện các hiện tượng ngộ độc thực phẩm

- Gây nôn (bằng biện pháp cơ học) ngay lập tức. Cho người bệnh uống nước và gây nôn.

- Uống than hoạt: liều 1gam/kg cân nặng người bệnh.

- Cho người bệnh uống đủ nước, tốt nhất là dùng oresol.

- Nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở Y tế gần nhất.

- Nếu người bệnh hôn mê, co giật: cho người bệnh nằm nghiêng.

- Nếu người bệnh thở yếu, ngừng thở: hà hơi thổi ngạt hoặc hô hấp nhân tạo bằng các phương tiện cấp cứu có tại chỗ.

Để chủ động phòng chống ngộ độc quả rừng, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm tỉnh Hà Giang khuyến cáo người dân, học sinh tuyệt đối không ăn quả Hồng Châu và cũng như các loài quả dại khác kể cả chỉ ăn thử một lần, để phòng ngừa ngộ độc dẫn đến tử vong đáng tiếc xảy ra. Trường hợp phát hiện thì cần đưa người bệnh đến Trạm Y tế xã hoặc bệnh viện gần nhất.

Bệnh viện bố trí một chuyến xe đưa các bé và gia đình về nhà an toàn.

Tiến sĩ Lê Ngọc Duy, Trưởng khoa Cấp cứu và Chống độc, Bệnh viện Nhi Trung ương, sáng 9/10 cho biết khi nhập viện, cả 8 cháu đều có tình trạng rối loạn nhịp tim, trong đó 5 em bị suy gan (chỉ số men gan tăng, có biểu hiện hủy hoại tế bào gan, rối loạn đông máu...), một số nôn, đau bụng.

Các bác sĩ cấp cứu các cháu, hội chẩn chuyên khoa Cấp cứu chống độc, Hồi sức, Tim mạch, Gan mật..., để phối hợp điều trị, xét nghiệm độc tố.

Sau một tuần điều trị, hiện tình trạng sức khỏe của các cháu đều ổn định. Có 3 cháu chỉ số men gan vẫn còn tăng nhẹ, tiếp tục theo dõi tại bệnh viện địa phương.

8 bé được đưa vào khoa Cấp cứu Chống độc, Bệnh viện Nhi Trung ương, sáng 4/10, tình trạng ngộ độc do ăn quả hồng trâu. Nhóm 16 cháu trưa 2/10, trên đường từ trường về nhà, thấy quả dại trên đồi chín nên hái ăn. Khoảng 3 giờ sau các cháu xuất hiện tình trạng nôn, lơ mơ, mệt mỏi, choáng váng kèm đau bụng dữ dội, 9 gia đình đưa con đến Bệnh viện Đa khoa huyện Văn Bàn để cấp cứu. Một bé tử vong do diễn biến bệnh nhanh, nặng và cấp tính.

Bác sĩ Duy cho biết quả hồng trâu tên khoa học là Capparis versicolor Griff. Cây này thường mọc ở khu vực núi đá, thuộc dạng cây dây leo, vỏ thân cây màu xanh nhạt, có gai nhọn, cứng. Lá cây to dài gần bằng hai ngón tay người lớn, lá có màu xanh đậm. Quả tròn to bằng quả trứng gà, vỏ nhẵn mượt không có lông. Quả non vỏ màu xanh nhạt, khi quả chín vỏ có màu tím và hơi mềm, bửa ra có lớp vỏ màu hồng. Mỗi quả có từ 4-6 hạt, các hạt có một lớp cùi màu trắng đục, nhiều nước, mềm bao bọc, bên trong cùi có một hạt to bằng hạt ngô có màu tím và hơi dẹt. Quả chín vào thời gian khoảng từ tháng 7 đến tháng 10 hàng năm.

Quả hồng trâu có thành phần chính là ankaloid, axit amin, axit cacboxylic, flavonoid, polyphenol... Độc tố chính của quả là alkaloid, chứa chính trong nhân hạt. Độc tính của chúng tác động chủ yếu lên tế bào cơ tim và gây phù phổi cấp dẫn tới suy hô hấp, trụy tim mạch. Một số hoạt chất khác có thể gây tổn thương các cơ quan khác như gan, thận...

Quả hồng trâu khiến các bé ăn vào bị ngộ độc. Ảnh: Bệnh viện cung cấp

Theo bác sĩ Duy, việc phát hiện sớm và xử trí kịp thời là giải pháp quan trọng cứu sống bệnh nhân khi ăn quả hồng trâu. Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho các trường hợp bị ngộ độc hồng trâu mà chủ yếu là điều trị căn nguyên và điều trị triệu chứng.

Khi phát hiện trẻ có biểu hiện ngộ độc do ăn quả hồng trâu cần gây nôn, rửa dạ dày càng sớm càng tốt, cho trẻ uống than hoạt với liều 1-2 g/kg cân nặng, dùng 4-6 gói sorbitol (có thể cho uống lòng trắng trứng), tăng cường thải độc tố, duy trì chức năng sống (trợ tim mạch, trợ hô hấp, suy gan chống co giật, chống phù phổi cấp...), xét nghiệm, theo dõi và điều chỉnh chất điện giải trong máu cho trẻ.